Paul Verlaine

R13CzSCvPF09w

Ilustracja przedstawia portret młodego mężczyzny, prezentowanego przodem do widza, od pasa w górę. Postać ma gładko zaczesane, bujne, półdługie, włosy, po bokach założone za uszy. Twarz szczupła, gęste, ciemne brwi, zrośnięte nad nosem. Mężczyzna ma prosty nos, delikatny wąsik. Jest ubrany jest w koszulę i marynarkę, na szyi ma muchę.

Paul Verlaine (1844–1896) jest uważany za jednego z najważniejszych reprezentantów symbolizmusymbolizmsymbolizmu w literaturze. Twórczością poetycką zajmował się od najmłodszych lat, miał kontakt z paryską cyganerią artystyczną. Małżeństwo poety z Mathilde Mauté zostało rozbite przez burzliwy związek Verlaine’a z Arthurem Rimbaudem, również symbolistą. I ta relacja zakończyła się nieszczęśliwie – artysta postrzelił przyjaciela, za co został uwięziony. Po wyjściu Verlaine’a na wolność w jego liryce zaczęły być zauważalne wpływy doznanego wówczas nawrócenia religijnego. W latach 80. XIX wieku poeta zyskał uznanie wśród twórców młodego pokolenia. Zmarł jednak w nędzy, wyniszczony wieloletnim nałogiem alkoholowym.

Wiersz Sztuka poetycka był jednym z utworów, dzięki którym Paul Verlaine zasłynął wśród młodego pokolenia. Odrzucony przez rówieśników czterdziestolatek nieoczekiwanie zyskał szacunek debiutujących. Sztuka poetycka pojawiła się bowiem w momencie, gdy nastąpiło znużenie wcześniejszymi wzorcami poezji opisowej. Nowi twórcy poszukiwali bodźca, który skieruje ich sztukę w inną stronę. Wiersz Verlaine’a potraktowali jako swój manifest.

Nade wszystko muzyki!

Poetyckie credo Paula Verlaine’a rozpoczyna się od słów: Nade wszystko muzyki!. Czy artysta nadał utworowi zły tytuł? Wiersz miał dotyczyć liryki, a tymczasem zaczyna się od wywyższenia sztuki łączenia dźwięków.

Związki poezji z muzyką zauważano już od najdawniejszych czasów. Starożytni Grecy tworzyli ody i hymny, utwory liryczne nierozerwalnie związane z melodią. Również eposy, takie jak Iliada czy Odyseja, charakteryzowały się regularną budową rytmiczną i były śpiewane przez aojdówaojdaaojdów. Samo połączenie obu sztuk nie stanowiło więc w czasach Verlaine’a żadnej nowości. W zaproponowanej przez niego wizji poezji kluczowe było przesunięcie akcentów – melodyjność miała się stać główną wartością poezji, ważniejszą niż jej treść.

RDvjqhLNodzqw

Ilustracja przedstawia fragment zdobienia wazy. Trzej mężczyźni ubrani w chitony, z wieńcami laurowymi na głowach siedzą. Dwaj z nich grają na lirach, trzeci przysłuchuje się.

Podkreślanie brzmieniowych walorów języka można zauważyć już w młodzieńczych utworach Verlaine’a. Poeta stosował nietypowe układy stroficzne, starał się, aby czytane słowa ze sobą współbrzmiały i tworzyły swoistą melodię. Często używał przerzutni, oddzielając niekiedy rzeczownik od opisującego go epitetu – po to, aby uwydatnić brzmienie poszczególnych wyrazów. Przykładem takich dźwiękowych zabiegów jest wiersz Piosnka jesienna, którego sam tytuł wskazuje na muzyczne właściwości utworu.

Piękne oczy za woalu zasłoną

Przesunięcie akcentu z treści na melodię wiersza wiązało się z kolejnym postulatem Verlaine’a – programowej niejasności wypowiedzi lirycznej. Wieloznaczność i nieprecyzyjność były jednymi z najistotniejszych cech poetyki symbolizmu, z którą zwykło się łączyć twórczość francuskiego artysty. Poezja miała się tym różnić od zwyczajnej mowy, że zamiast bezpośredniego opisu wrażeń, uczuć czy myśli miała jedynie sugerować, dopuszczając wielość możliwych interpretacji. Symboliści uważali tę właściwość liryki za bardzo ważną – w ich mniemaniu bowiem umożliwiała ona kontakt ze światem nadzmysłowym, którego nie można pojąć racjonalnie.

RZUNuEeEzbHCg

Ilustracja przedstawia kunsztownie obszytą, przejrzystą koronkę wykończoną kwiatowym motywem.

Paul Verlaine i inni poeci symbolistyczni często kreowali w swoich lirykach nastrój tajemnicy. Reinterpretowali klasyczny ideał piękna polegający na poszukiwaniu harmonii i usuwaniu dysonansów. W myśl nowej wizji poezji piękno oznaczało coś niewypowiedzianego i niepoznawalnego. Pobudzało wyobraźnię, otwierało przed człowiekiem duchową głębię – były to piękne oczy za woalu zasłoną.

W myśl słów Verlaine’a człowiek zachwyca się raczej zagadką niż jej rozwikłaniem, dlatego poezja powinna być jak zasłona, zza której prześwituje piękno. Nic nie może być precyzyjnie nazwane ani w pełni odsłonięte, lecz sensy mogą zostać zasugerowane przez poetę. Tego rodzaju twórczość nazwał Verlaine przymgloną piosenką, nad którą nie ma nic droższego.

Zabójcza puenta i rym

Wielokrotnie pojawiająca się w poezji puentapuenta/pointapuenta zostaje przez Verlaine’a skrytykowana i określona mianem „zabójczej”. Użycie tak ostrego epitetu wynika z niechęci artysty do precyzyjnego wyrażania myśli w obrębie wiersza. Według niego podsumowanie treści, opatrzenie utworu mottem oznacza jego śmierć. Sztuka traci wszystkie swoje walory, jeśli jej myśl zostanie wyrażona bezpośrednio i jednoznacznie.

RyUgc26Rh1smg

Ilustracja przedstawia wielu mężczyzn w różnym wieku zasiadających w amfiteatralnej sali. Wszyscy ubrani są w chitony. Po lewej stronie stoi przemawiający mężczyzna w nieokreślonym wieku. Mówca szeroko rozkłada ręce.

Nie tylko puenta zostaje uznana za negatywny składnik poezji. Dowcip i satyra traktowane są jako obniżenie lotów, wykorzystywanie tanich efektów dla zyskania uwagi czytelnika. Verlaine nazywa je nędznych czosnków kuchnią. Podobnie rzecz się ma z retorykąretorykaretoryką, czyli sztuką dobrego wysłowienia i perswazyjnegoperswazjaperswazyjnego wpływania na odbiorcę – artysta każe złamać jej kark. Nie chce też, aby wyobraźnię twórczą krępowała konieczność rymowania. Radzi, aby zachować w nim rozsądny umiar, co nie oznacza, że poeta powinien z niego zupełnie zrezygnować, wszak rymy także wpływają na melodyjność utworu wierszowanego.

Słownik