Miasto dyplomatów

Rozmowy pokojowe w Wiedniu zgromadziły ogromną liczbę osób z różnych krajów. Na obradach pojawiło się 150 monarchów, ok. 500 dyplomatów, a wraz z nimi ok. 100 tys. osób (rodzin oraz służby). W obradach brali udział zarówno przedstawiciele zwycięskiej koalicji, jak i państw pokonanych.

R1EVkeNDoWh0k

Ilustracja przedstawia wnętrze pałacu. Ściany pokryte tapetami w ornamenty, na podłodze dywany, tapicerowane krzesła, liczne obrazy na ścianie. W salonie zgromadzenie kilkunastu mężczyzn. Część z nich spoczywa w pozycji siedzącej przy okrągłym stole. Na jego blacie leżą zwoje papierów. Pozostała część stoi. Żwawo dyskutują. Ubrani w mundury przypominające bogato zdobiny żakiet oraz jasne opięte spodnie, na nogach obuwie w rodzaju baletek. Niektórzy mają w pochwie szable.

Oficjalnie w obradach udział brało 16 państw, jednak wszystkie najważniejsze decyzje zapadały w gronie czwórki najsilniejszych koalicjantów: Rosji, Austrii, Prus i Wielkiej Brytanii. Dzięki umiejętnościom dyplomatycznym przedstawiciela Francji Charles’a Talleyranda (na ilustracji oznaczony numerem 3) również to państwo uzyskało duży wpływ na podejmowane decyzje. Największy wpływ na ostateczne postanowienia kongresu mieli przewodniczący obradom kanclerz austriacki Klemens von Metternich (1) oraz brytyjski minister spraw zagranicznych Robert Stewart, wicehrabia Castlereagh (2). Warto wspomnieć, że jednym z głównych dyplomatów rosyjskich i przedstawicieli cara Aleksandra I był polski arystokrata Adam Jerzy Czartoryski. Książę, który w latach 1804–1806 pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych Rosji i miał duży wpływ na cara, starał się wyjednać u niego przychylność dla idei odbudowy Polski pod protektoratem rosyjskim.

R5H4RZpSxOf8Q

Biało-czarny portret mężczyzny w podeszłym wieku. Ma lekką łysinę, siwe włosy, zarośnięte policzki. Skóra niczym rzeźba oddaje stateczność sytuacji. Ubrany na czarno być może kożuch. Ręce swobodnie opadają na kolona. Dłonie złożone niczym do modlitwy.

R11Q5WidQ4D11

Obraz przedstawia pozującego do portretu mężczyznę. Stoi przy stole. Jedna jego dłoń oparta jest na stole a na nim kartka papieru. Być może to jakiś dokument. Ubrany w marynarkę o kroju fraku, stojący bogato zdobiony kołnierz oraz mankiety. Białe opięte spodnie oraz czarne baletki. Na krześle obok spoczywa szabla oraz nakrycie głowy. Wnętrze to okrągłe pomieszczenie wieńczone kopułą. Wokół filarów wiją się tkaniny w kolorze zielonym.

Zasady kongresu

R1Y5b5llLNpq61

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma kręcone włosy. Mundur z wysokim kołnierzem, z pod niego wystaje koszula z żabotem. Na piersi przypięta odznaka.

Obrady kongresu wiedeńskiego zostały poprzedzone licznymi spotkaniami przedstawicieli koalicji antynapoleońskiej, m.in. w Londynie, a rozpoczęły się jesienią 1814 r. Nigdy nie odbyła się oficjalna inauguracja kongresu ani jego oficjalne zakończenie. Ani razu nie doszło również do spotkania wszystkich przedstawicieli państw zgromadzonych w Wiedniu. Postanawiając o przyszłym kształcie Europy, uczestnicy kongresu kierowali się przede wszystkim zasadami restauracjirestauracjarestauracji (dążenie do przywrócenia granic i systemów rządów sprzed wojen napoleońskich), legitymizmulegitymizmlegitymizmu (uznania boskiego pochodzenia władzy monarszej i jej nienaruszalności) oraz równowagi siłrównowaga siłrównowagi sił (żadne z państw europejskich nie może dominować).

Zdecydowano także o wynagrodzeniu zwycięskich państw nowymi zdobyczami terytorialnymi. Dyplomaci starali się podejmować decyzje, kierując się tymi zasadami, jednak nie udało im się zapobiec dochodzeniu do kolejnych konfliktów na arenie międzynarodowej.

Sprawa Francji i Polski

Obrady kongresu wiedeńskiego zakłócone zostały przez wiadomość o ucieczce Napoleona z wyspy Elby i jego marsz na Paryż. Ostatecznie tzw. sto dni Napoleonasto dni Napoleonasto dni Napoleona zostało powstrzymane po jego porażce z koalicjantami pod Waterloo, jednak Francja zmuszona była do podpisania pokoju na cięższych warunkach niż wcześniej wynegocjowane przez Talleyranda. Państwo to utraciło część terytorium na rzecz Niderlandów, Prus oraz Sardynii, zobowiązane zostało do wypłacenia kontrybucjikontrybucjakontrybucji oraz zwrócenia innym państwom przejętych dóbr kultury.

Istotną kwestią stała się sprawa ziem polskich, szczególnie że Polacy dotychczas występowali jako sojusznicy Napoleona. Tereny należące do Księstwa Warszawskiego podzielono pomiędzy zaborców. Prusy otrzymały jego zachodnią część jako Wielkie Księstwo Poznańskie, Austria zaś saliny, czyli kopalnie soli w Wieliczce. Poza tym, w granicach Austrii ponownie znalazł się okręg tarnopolski, utracony przez to państwo w 1809 roku. Kraków wraz z przylegającymi ziemiami został ogłoszony wolnym miastem. Pozostałe tereny Księstwa Warszawskiego przekształcono w Królestwo Polskie w unii personalnejunia personalnaunii personalnej z Rosją, całkowicie zależne od tego państwa. Przez niektórych historyków postanowienia te nazywane są czwartym rozbiorem Polski. Sam książę Adam Czartoryski w liście do jednego z angielskich milordów tak oceniał podjęte w sprawie polskiej decyzje:

Kraje niemieckie

Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego utworzony został Związek Niemiecki. Zgodnie z zapisami aktu założycielskiego Związku pierwszeństwo w podejmowaniu decyzji miała Austria, jednak faktycznie wszystkie najważniejsze decyzje podejmowane były wspólnie z Prusami.

Największe zdobycze terytorialne spośród państw niemieckich zyskały Prusy. Oprócz Wielkiego Księstwa Poznańskiego otrzymały część Saksonii, a także ziemie w zachodniej części Związku Niemieckiego – część Nadrenii i Westfalii. Zgodnie z forsowaną zasadą legitymizmu władzę w Saksonii zachowała dynastia Wettinów, mimo że wspierali oni Napoleona. Uczestnicy kongresu zdawali sobie jednak sprawę, że przekazanie całej Saksonii Prusom groziłoby zbytnim wzmocnieniem tego państwa.

Inne kwestie terytorialne

RXc77HcjtrmBA1

Ilustracja przedstawia scenę zaślubin. Na postumencie kapłan czyta coś z księgi. Za nim armata. Najbliżej postumentu stoi mężczyzna z kobietą trzymają się za ręce, jednak ona do wszystkiego podchodzi z dystansem. Za nimi tłum popycha ich do wypowiedzenia sakramentalnej przysięgi. Cała scena jest karykaturą. Komentuje sytuację Belgii i Holandii podczas kongresu wiedeńskiego. Panna młoda reprezentuje Belgię, a pan młody Holandię.

W wyniku postanowień kongresu utworzono trzy niezależne państwa włoskie: Państwo Kościelne, Królestwo Sardynii oraz Królestwo Obojga Sycylii (Piemont). Północna część Włoch – Wenecja oraz Lombardia zostały włączone do Cesarstwa Austriackiego.

Innym ważnym postanowieniem kongresu wiedeńskiego było połączenie Holandii i Belgii w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów. Władcą nowo powstałego państwa został Wilhelm I z protestanckiej dynastii orańskiej. Przeważająca część Belgów była wyznania katolickiego, a Holendrów – protestanckiego, w związku z czym zaistniało zagrożenie, że władca będzie faworyzował holenderską część kraju.

Podczas kongresu zdecydowano też, że Szwajcaria stanie się państwem wieczyście neutralnymwieczysta neutralnośćwieczyście neutralnym. Udało jej się zachować swoją neutralną pozycję również w trakcie obu wojen światowych.

Dyplomacja w oficjalnych ramach

Podczas kongresu nie poruszono wyłącznie kwestii związanych z nowymi granicami w Europie. Podpisano także deklarację dotyczącą zniesienia handlu niewolnikami. Chociaż nie zakończyła ona całkowicie niewolnictwa, był to pierwszy krok do zaniechania tego procederu. Zapewniono również swobodę żeglugi na rzekach międzynarodowych, m.in. na Renie.

Ponadto kongres wiedeński dał podwaliny pod współczesną praktykę dyplomatyczną. Jednym z aktów końcowych uchwalonych podczas kongresu był Regulamin w sprawie stopni pierwszeństwa agentów dyplomatycznych. Zapisano w nim podział przedstawicieli dyplomatycznych na:

1. ambasadorów państw oraz nuncjuszy i legatów papieskich; reprezentowali dany kraj i mieli możliwość widzenia się w każdej chwili z głową państwa;

2. posłów i ministrów akredytowanychakredytacjaakredytowanych przy władcach;

3. chargé d’affairescharge d’affaireschargé d’affaires akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych.

Wprowadzono również zasadę, według której o pierwszeństwie wśród dyplomatów tej samej rangi miała decydować data objęcia funkcji. Wyjątek stanowili przedstawiciele papieża, którzy zgodnie z tradycją mieli przyznane pierwszeństwo. Ponownie spisany w 1961 r., regulamin ten obowiązuje do dziś.

„Braterskie” Święte Przymierze

Już po zakończeniu obrad kongresu wiedeńskiego z inicjatywy cara Rosji Aleksandra I zawiązano tzw. Święte PrzymierzeŚwięte PrzymierzeŚwięte Przymierze. Początkowo był to układ zawarty pomiędzy Rosją, Austrią a Prusami, w którym państwa zobowiązywały się do postępowania zgodnie z religią chrześcijańską i zasadami „braterstwa”.

Faktycznie zawarty związek miał jednak na celu stanie na straży ładu stworzonego podczas kongresu wiedeńskiego oraz zasad, którymi się podczas niego kierowano. Niejednokrotnie władcy wykorzystywali siły zbrojne, żeby stłumić konflikty zagrażające ładowi powiedeńskiemu. Do Świętego Przymierza zaczęły przyłączać się z czasem inne państwa, jednak nigdy nie przystąpiły do niego Wielka Brytania, Turcja i Państwo Kościelne.

Skutki kongresu wiedeńskiego – szanse i zagrożenia

Postanowienia kongresu wiedeńskiego w kwestiach terytorialnych z jednej strony pomogły przywrócić ład w stosunkach europejskich po burzliwym okresie wojen napoleońskich. Z drugiej strony w ich wyniku pojawiły się kolejne punkty zapalne w stosunkach międzynarodowych: problem sztucznie połączonych w jedno państwo Belgii i Holandii, rywalizacja Prus i Austrii o pierwszeństwo w Związku Niemieckim czy kolejny podział państwa polskiego.

Warto jednak zauważyć pozytywną rolę kongresu w unormowaniu stosunków międzynarodowych i zapoczątkowaniu współpracy pomiędzy krajami. Coraz częściej dochodziło do różnego rodzaju spotkań międzynarodowych, do 1914 r. było ich ok. 3 tys. Jednym z osiągnięć kongresu, które przetrwało do dziś, było unormowanie regulaminu dyplomatycznego.

Słownik

Słowa kluczowe

kongres wiedeński, Święte Przymierze, równowaga sił, dyplomacja, stosunki międzynarodowe

Bibliografia

A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2011.

W. Dobrzycki, Historia stosunków międzynarodowych 1815–1945, Warszawa 2007.

Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998.