RSq1cWhVgoZp31

Ilustracja przedstawia ateński Akropol. Na skalistym wzgórzu widoczne są świątynie. Otacza je wysoki mur. Do świątyń prowadzą wysokie, strome schody.

Zenon pochodził z osady Kition, zamieszkałej przez Fenicjan, a znajdującej się na wyspie Cypr. Wywodzący się z ludów semickich podróżnik zapragnął przenieść się do Aten, aby tam studiować filozofię.

Przyszły twórca szkoły stoickiej przybył do kulturowej stolicy Hellady z zamiarem zapoznania się z rozważaniami tamtejszych myślicieli. Po latach intensywnych studiów Zenon postanowił założyć własne miejsce, w którym będzie wykładał stworzony przez siebie system filozoficzny, dyskutowany z jego zwolennikami i oponentami.

Niestety pojawił się problem w realizacji tego przedsięwzięcia: Zenon nie był obywatelem Aten i zgodnie z tamtejszym prawem nie mógł nabyć żadnego budynku. Filozof postanowił, że będzie spotykał się ze swoimi uczniami w Portyku Malowanym, ozdobionym przez malarza Polignota. Portyk, nazywany w języku greckim stoa, to budowla kolumnowa zamknięta z jednej strony ścianą, często była zdobioną malowidłami. Zwolenników Zenona nazywano stoikami właśnie z powodu miejsca, w którym spotykali się ze swoim nauczycielem.

Twórca Portyku uważał, że celem filozofii powinny być rozważania i realizacja praktyk umożliwiających ludziom stan szczęśliwości. Początki Stoi pokrywają się z powstaniem w Atenach innej szkoły filozoficznej, nazywanej Ogrodem.

Spór z Epikurem

Szkołę Epikura nazywano Ogrodem, ponieważ jej budynek, znajdujący się na obrzeżach miasta, otoczony był terenem zielonym. Nauki Epikura wpisują się w nurt utworzony przez Arystypa z Cyreny, hedonizmhedonizmhedonizm, którego podstawowe założenie polega na uznaniu przyjemności za cel i nadrzędną wartość ludzkiego istnienia. Pogląd głoszony przez twórcę Ogrodu wywołał wiele krytycznych uwag ze strony oponentów filozofa, w tym Zenona. Obydwaj myśliciele zgadzali się co do celu uprawiania filozofii, czyli osiągania przez ludzi stanu szczęśliwości, jednak uznawali odmienne metody jego realizacji.

Pierwszy popęd

Jedną z głównych inspiracji stanowiły dla Zenona pisma Heraklita z Efezu. Od jońskiego filozofa przyrody twórca Portyku przejął specyficzny sposób pojmowania logosu, rozumianego jako rodzaj kosmicznej inteligencji, rozumnego ładu wyrażającego się we wszystkim tym, co istnieje.

R1YQl1kefN844

Zdjęcie przedstawia palący się papier i płomienie ognia.

Zenon uważał, że natura (gr. physis), pojmowana jako rozumna przestrzeń zachodzących przeistoczeń, zarządza globalnymi przemianami, które dokonują się również w sposób indywidualny w poszczególnych rzeczach. W tym kontekście twórca Stoi uważał, że każde istnienie wyraża się poprzez pierwszy popęd, określany przez niego terminem oikeiôsis (gr. zgoda, przyciąganie), czyli podstawowe pragnienie zachowania siebie przy życiu poprzez branie w posiadanie tego, co umożliwi ten stan i unikania tego, co może go zakłócić. Działanie w zgodzie z naturą, logosem, polega na życiu w zgodzie z indywidualną istotą danego bytu, wyrażającą wyższy porządek.

Specyfika ludzkiej natury i wynikające z niej konsekwencje etyczne

Zenon uważał, że główną właściwością ludzkiego bytu jest jego rozumność. W związku z tym każdy człowiek powinien żyć zgodnie z zasadami rozumu, którym został obdarzony przez naturę, aby osiągnąć stan szczęśliwości. Aby tego dokonać, należy nauczyć się rozróżniać trzy rodzaje działań: dobre, złe i obojętne. Zdaniem Zenona pierwsze dwie kategorie odnoszą się do rozumności, ponieważ to ona stanowi o istocie natury ludzkiej. Stoicka hierarchia wartości uznaje za nadrzędne wartości moralne, natomiast przymioty ciała są drugorzędne. Dobre są wszystkie działania, które powodują wzrost naszego bytu, wzmacniając go, tzn. wszystkie czyny, które rozwijają ludzi jako logos. Analogicznie – za złe uznaje się te aktywności, które szkodzą rozwojowi ludzkiej rozumności. Stoików uznaje się za przedstawicieli nurtu materializmu, ponieważ twierdzili oni, że rozum, myśli, czyny i rzeczy są materialnymi obiektami.

Oprócz podstawowej hierarchii wartości, wyznaczającej sposoby właściwego działania, a więc modelu etyki stoickiej, przedstawiciele Portyku wprowadzili dodatkowy podział w obrębie czynów obojętnych, a ściślej: moralnie obojętnych. Działania należące do tej kategorii nie odnoszą się bezpośrednio do rozwoju rozumności, lecz w sposób pośredni mogą go ułatwiać lub utrudniać. Dzielą się one na godne wyboru i godne odrzucenia.

R4rJ7Iuv14tvL

Zdjęcie przedstawia młodą kobietę tańczącą na brzegu morza.

Model etyki zaproponowany przez stoików wpisuje się w nurt deontologiideontologizmdeontologii, czyli systemów postępowania, w których wartość czynu ocenia się poprzez jego zgodność z wyznaczonymi normami i obowiązkami. W kontekście rozważań Zenona z Kition chodziło o osiągnięcie stanu wewnętrznej harmonii poprzez intencjonalną zgodność czynu z naturą. Twórca Stoi krytykował Epikura za jego uznanie przyjemności za wartość nadrzędną ludzkich działań, ponieważ, jak twierdził założyciel Portyku, tym sposobem filozof sprowadził człowieka do jego zwierzęcego aspektu, natomiast umknęła mu zasadnicza właściwość ludzkiej natury, którą jest rozumność. Etyka zaproponowana przez zwolenników Ogrodu, w przeciwieństwie do propozycji stoików, stanowi przykład konsekwencjalizmukonsekwencjalizmkonsekwencjalizmu, systemu, w którym wartość czynu ocenia się poprzez jego złe lub dobre skutki.

Jak widać, pomimo tego, że przedstawiciele obydwu szkół uznawali, że celem filozofii jest zajmowanie się rozważaniami i praktykami umożliwiającymi osiąganie stanu szczęśliwości, przyjmowali oni odmienne metody realizacji tego założenia. Rozbieżności dotyczące sposobów wykonania i istoty stanu ludzkiego spełnienia stanowiły przyczynę wielu poróżnień, do których dochodziło pomiędzy reprezentantami szkół.

Słownik