Mchy są niewielkimi, kilkuletnimi roślinami. Ich zarodniki kiełkują w splątkispląteksplątki wyrastające w gametofitygametofitgametofity. Te przyjmują postać ulistnionej łodyżki, która jedynie u torfowców nie ma chwytników. Mchy podzielono na trzy klasy: płonniki (Polytrichopsida), torfowce (Sphagnopsida) i prątniki (Bryopsida).

Płonniki mają dwupienny gametofit w postaci nierozgałęzionej, ulistnionej łodyżki przymocowanej do podłoża chwytnikami. Pobierające wodę listki są czareczkowato wygięte. Na ich górnej powierzchni znajdują się pionowo ustawione lamele (asymilatory), które przeprowadzają fotosyntezę. Wnętrze listków wypełnione jest miękiszem spichrzowym i wzmocnione żeberkiem. Wewnątrz łodyżki występują hydroidy, które przewodzą pobraną wodę, i leptoidy odpowiedzialne za rozprowadzanie asymilatów.

Z zapłodnionej komórki jajowej powstaje bezzieleniowy sporofitsporofitsporofit zbudowany ze stopy, sety i zarodni. Stopą wrasta w gametofit, czerpiąc z niego wodę i substancje odżywcze. Na szczycie sety, która jest cienką łodyżką, znajduje się zamknięta wieczkiem i przykryta czepkiem zarodnia. Zawiera ona kolumienkę, której zadaniem jest odżywianie zarodników.

Dojrzały gametofit torfowców ma ulistnioną, pozbawioną chwytników łodyżkę z licznymi odgałęzieniami. Na szczycie odgałęzień powstają rodnie i plemnie. Sporofit torfowców stanowi zarodnia umieszczona na trzoneczku wytwarzanym przez gametofit.

Łodyżka i listki torfowca zbudowane są z dwóch rodzajów komórek: żywych, które zawierają chloroplasty i przeprowadzają fotosyntezę, oraz martwych – wodonośnych, gromadzących wodę.

Gametofit torfowców jest zdolny do ciągłego wzrostu: ulega mu szczytowa część rośliny; ta położona niżej obumiera i ulega mineralizacji. Plemnie zebrane w plemniostany tworzą się u nasady listków, rodnie budujące rodniostany powstają w szczytowej części listków. Plemniki zaopatrzone są w wici, dlatego do zapłodnienia komórki jajowej potrzebna jest obecność wody. Powstający sporofit wyrasta na długim trzonku, który jest częścią gametofitu.

U prątników z zarodnika powstaje nitkowaty splątek, który daje początek gametofitowi przyjmującemu postać nierozgałęzionej lub rozgałęzionej łodyżki. Z jednego splątka może wyrastać kilka łodyżek. Gametofit ma wielokomórkowe chwytniki oraz łodyżkę z delikatnymi, zbudowanymi z jednej warstwy komórek listkami wzmocnionymi wielowarstwowymi żeberkami. Sporofit wrasta stopą w gametofit: na długiej secie znajduje się zamknięta wieczkiem zarodnia. Podobnie jak u płonników, zawiera ona kolumienkę i jest przykryta czepkiem.

Gametofit wątrobowców zawiera jednowarstwowe skórki – górną i dolną.

W skórce górnej umiejscowione są charakterystyczne, beczułkowate aparaty szparkowe, pod którymi znajdują się kilkukomórkowe asymilatory z chloroplastami. Pod tkanką asymilacyjną położony jest miękisz spichrzowy, którego komórki magazynują substancje zapasowe – między nimi występują komórki wzmacniające.

Skórka dolna wytwarza jednokomórkowe chwytniki i kilkukomórkowe łuski brzuszne przytwierdzające gametofit do podłoża. Gametofit może rozmnażać się wegetatywnie dzięki wytwarzanym rozmnóżkom.

Przedstawicielem wątrobowców jest porostnica wielokształtna. Jej plechowaty gametofit jest dwupienny, a osobniki żeńskie i męskie to osobne rośliny. Rodnie i plemnie umieszczone są na wyniesionych trzonkach wytwarzanych przez plechy gametofitów.

Sporofit rozwija się wewnątrz rodni. Jest drobny, krótkotrwały i ma postać krótkiego trzonka oraz kulistej zarodni, która nie jest przykryta czepkiem. W zarodniach występują sprężyce, czyli sprężyste włókna wyrzucające dojrzałe zarodniki z pękających zarodni.

RlxeevB8PcxoN1

Zdjęcie przedstawia glewiki. To drobne rośliny zarodnikowe. Występujące na brzegach jezior i ścierniskach. Glewiki mają plechę osiągającą od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Plecha ma postać długich, wąskich, trójkątnych żywo zielonych liści. Przypominających źdźbła trawy. Rośliny te rozwijają się zwykle na nagiej, odsłoniętej powierzchni gleb mineralnych, rzadziej na korze drzew.

Jako organizmy pionierskie, glewiki zasiedlają wilgotną, nagą, mulistą bądź gliniastą glebę. Kiełkujący z zarodnika splątek jest mały i słabo wykształcony. Gametofit to plechowata, rozetokształtna struktura przytwierdzona do wierzchniej warstwy gleby jednokomórkowymi chwytnikami. Na spodniej stronie gametofitu znajdują się jamki śluzowe, które zostają zasiedlone przez sinice zdolne do przyswajania azotu atmosferycznego. Między glewikiem a sinicą tworzy się symbioza: mszak dostarcza jej węglowodanów (produktów fotosyntezy), a sinica jemu łatwo przyswajalnego azotu organicznego.

Gametofit wytwarza plemnie, zamknięte pojedynczo lub po kilka w komorach tuż pod powierzchnią plechy, oraz rodnie, które nie mają własnych ścianek, a komórka jajowa jest umieszczona w buteleczkowatym zagłębieniu plechy. Gdy plemnie dojrzeją, komory otwierają się i plemniki za pośrednictwem wody (deszcz, rosa) docierają do rodni. Po zapłodnieniu powstaje zygota, z której tworzy się sporofit. Na jednym gametoficie może wyrosnąć kilka sporofitów.

Sporofit glewików jest samożywny i dzięki chloroplastom może przeprowadzać fotosyntezę – z gametofitu czerpie jedynie wodę i sole mineralne. Składa się z bardzo silnie rozwiniętej stopy i zarodni, której ściany pokryte są zieloną epidermą z dobrze rozwiniętymi szparkami. U podstawy zarodni znajduje się tkanka merystematyczna. Produkuje ona wszystkie części zarodni, w której powstają zarodniki. Zarodnia zawiera cienką kolumienkę oraz pseudosprężyce ułatwiające zarodnikom wysypywanie się. W miarę dojrzewania szczyt zarodni pęka na dwie klapy, które zwykle zwijają się spiralnie, a haploidalne zarodniki zostają rozsypane dzięki rozprężającym się elastycznym strukturom. Po opróżnieniu zarodnia nie obumiera, a dzielące się komórki merystemu powodują jej wzrost.

Mszaki są organizmami pionierskimi, zasiedlającymi środowiska niedostępne dla innych roślin. Przyczyniają się do rozpoczęcia procesu glebotwórczego. Splątki i chwytniki mszaków wydzielają substancje rozpuszczające podłoże skalne. Niektóre gatunki, zasiedlając wydmy, przyczyniają się do ich stabilizacji. Zwiększają retencjęretencjaretencję obszaru, na którym występują, regulują stosunki wodne zbiorowisk leśnych i łąkowych. Zwarte darnie mszaków chronią glebę przed nadmiernym parowaniem i przegrzaniem, a także przed erozją. Stanowią też siedliska dla wielu zwierząt, np. owadów, ślimaków czy pajęczaków. Są stosowane w ogrodnictwie jako podłoże uprawne, a także jako podściółka w hodowli zwierząt. Tworzą również pokłady torfu wykorzystywanego w medycynie i przemyśle lub jako materiał opałowy.

Słownik