Definicja i charakterystyczne cechy prawa rzymskiego

Używając terminu „prawo rzymskie” należy dodać, iż chodzi głównie o prawo cywilne, nie karne. Mówi się też: rzymskie prawo prywatne, w celu podkreślenia, iż mamy na myśli sferę stosunków cywilistycznych w rozumieniu dzisiejszego prawa. Ta właśnie sfera była w prawie starożytnego Rzymu rozwijana przez jurysprudencjęjurysprudencjajurysprudencję i została wzniesiona na wyżyny świetności. Niechętni do abstrakcyjnego rozumowania, a kazuistyczni i praktyczni Rzymianie nie roztrząsali w swoich pismach znaczenia terminu „prawo”. Jeden z prawników rzymskich, Javolenus podał na to wytłumaczenie takie, iż w prawie cywilnym wszelka definicja jest szkodliwa, ponieważ łatwo ją obalić. W tym stwierdzeniu widać, że dla Rzymian ważna była pewność prawa. Z kolei inny prawnik, Celsus, stwierdził elegancko: ius est ars boni et aequi (prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne). Widać tutaj etyczne sprecyzowanie założeń prawa rzymskiego.

Nawiązania

Tradycja prawa rzymskiego była kontynuowana przez średniowieczną Europę. We wczesnym średniowieczu jej depozytariuszem był Kościół, który w szkołach klasztornych i katedralnych nauczał i rozwijał studia prawne. Renesans prawa rzymskiego rozpoczął się w XI w. w Bolonii, gdzie tzw. szkoła glosatorówglosaglosatorów (m.in. Irnerius, Accursius) działająca w okresie XI‑XII w. zajęła się studiami nad prawem rzymskim.

W XIV w. próbę dostosowania prawa rzymskiego do nowych potrzeb społecznych i gospodarczych podjęli następcy glosatorów, zwani postglosatorami lub komentatorami (m.in. Bartolus de Saxoferrato, Baldus de Ubaldis). Zastosowali oni inną metodę pracy niż glosatorzy – udzielali wyjaśnień w formie komentarzy do tekstów prawa justyniańskiego, a także do glos stworzonych przez poprzedników. Taka metoda pozwoliła uwspółcześnić przepisy prawa rzymskiego i stosować je w praktyce.

Kilka wieków później twórcy oświeceniowych kodyfikacji próbowali programowo oderwać się od konstrukcji prawa rzymskiego. Jednak w konkretnych rozwiązaniach nie potrafili zastąpić czym innym pojęć prawa rzymskiego oraz instytucji prawnych przez nie stworzonych. Wiek XIX bywa nazywany „wiekiem drugiej recepcji prawa rzymskiego”, między innymi dlatego, że kodeksy cywilne wtedy powstałe (austriacki ABGB, niemiecki BGB, nawet francuski Code Civil  des FrançaisKodeks NapoleonaCode Civil  des Français) oparte były bądź na pandektowej systematycesystematyka pandektowapandektowej systematyce wywiedzionej z prawa rzymskiego, bądź używały pojęć i instytucji prawnych zaczerpniętych z nauki prawa rzymskiego. Było to spowodowane tym, iż prawo rzymskie wytworzyło pojęcia i instytucje ponadczasowe, nadające się do zastosowania nie tylko w realiach starożytnego Rzymu. Również etyczne wartości wywiedzione z prawa rzymskiego są nieprzemijające.

Słownik