Wpływ i recepcja

RaImyfebTwU3b1

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę w stroju duchownego i wysokiej czapce. Stoi przy pulpicie z otwartą księgą.

Św. Tomasza uznaje się za jednego z największych teologów Kościoła, mimo że do jego filozofii zgłaszano  wiele poważnych zastrzeżeń. Zarzuty, formułowane głównie przez zwolenników augustynizmu, dotyczyły przede wszystkim nadmiernego uzależnienia od pogańskiej filozofii Arystotelesa, która w wielu miejscach była niezgodna z dogmatami chrześcijaństwa. Doszło nawet do potępienia niektórych tez autora Summy teologicznej w 1277 r. OrtodoksyjnośćortodoksjaOrtodoksyjność św. Tomasza została przesądzona z momentem kanonizacji w 1323 r., od tego czasu datuje się też wielowiekowy rozwój tomizmu, czyli różnych nurtów filozoficznych nawiązujących do doktryny filozoficznej Akwinaty. W tym okresie powstawały liczne komentarze do jego dzieł. Za sprawą dominikanów, którzy działali na największych uniwersytetach europejskich (Paryż, Salamanka, Bolonia, Lowanium), tomizm stał się podstawą nauczania filozofii i teologii na poziomie akademickim.

Na przełomie XV i XVI w. najgłośniejszym kontynuatorem tomizmu był dominikanin Tomasz z Vio, nazywany Kardynałem Kajetanem. W XVI w. doktrynę św. Tomasza przejęli, znacznie ją jednak upraszczając, jezuici, wśród których na wyróżnienie zasługuje Francisco Suárez. W roku 1567 papież Pius V ogłosił św. Tomasza doktorem Kościoła i zalecił wykładanie jego filozofii na wszystkich katolickich uczelniach. Kolejny ważny nawrót do tomizmu nastąpił w XIX w. za sprawą encykliki papieża Leona XIII Aeterni Patris, w której to św. Tomasz został ukazany jako najważniejszy myśliciel katolicki.

RHMn3Ab0lFEeJ

Zdjęcie przedstawia otwartą księgę w szklanej gablocie. Tekst na stronach zapisany jest w dwóch kolumnach. Ma marginesach liczne, odręczne notatki.

W Rzymie powstała Akademia św. Tomasza, zaczęto wydawać na nowo jego dzieła. W ten sposób narodził się neotomizmneotomizmneotomizm, w ramach którego w wieku XX wyodrębniły się dwie podstawowe orientacje, jedna tradycyjna, starająca się zachować wiernie myśl św. Tomasza, i tę reprezentuje kardynał Désiré Mercier, a druga poszukująca zbliżenia z filozofiami nowożytnymi, tej reprezentantami są dwaj inspirowani egzystencjalizmemegzystencjalizmegzystencjalizmem francuscy filozofowie Jacques Maritain (1882‑1973) oraz Étienne Gilson (1884‑1978). O „nieprzemijającej nowości myśli św. Tomasza z Akwinu” pisał w encyklice Fides et ratio (1998) papież Jan Paweł II, zwracając uwagę na to, że Akwinata był tym myślicielem, który wykazywał istnienie harmonii między rozumem a wiarą.

Św. Tomasz w kulturze

Św. Tomasz w Polsce

Myśl św. Tomasza zaczęła oddziaływać na życie intelektualne w Polsce tuż po reaktywowaniu w 1400 r. Akademii Krakowskiej.

RNQ9KdhQCPmR11

Ilustracja przedstawia mężczyznę z wygolonym czubkiem głowy w ciemnym habicie. Trzyma on pióro oraz model kościoła. Za nim znajduje się świątynia z dzwonnicą.

Głównym ośrodkiem tomizmu w tamtym czasie była Kolonia, i wpływ tomizmu, podobnie zresztą jak albertyzmu, docierał stamtąd do Krakowa. Polscy uczeni włączali się w spór, który rozgorzał między zwolennikami św. Tomasza i św. Alberta. ScholastykascholastykaScholastyka tomistyczna na dobre zagościła w szkolnych programach nauczania w XVII w., kiedy papież ogłosił św. Tomasza doktorem Kościoła, i utrzymywała się w nich aż do połowy XVIII w. W wieku XX w Polsce pojawił się neotomizm najpierw w wydaniu tradycyjnym za sprawą dominikanina Jacka Woronieckiego, a potem Mieczysława Gogacza, oraz w ujęciu bardziej uwspółcześnionym u takich filozofów jak: Kazimierz Kłósak, Mieczysław Krąpiec, Stefan Swieżawski.

Św. Tomasz w literaturze

Jako przykład oddziaływania tomizmu na sztukę współczesną można wskazać poezję Czesława Miłosza, dochodzi w niej bowiem bardzo często do afirmacjiafirmacjaafirmacji świata, z tego jedynie powodu, że po prostu istnieje. Świat widzialny i zmysłowo poznawalny staje się źródłem metafizycznegometafizykametafizycznego zachwytu i przeczucia świata nadzmysłowego. Przykładem może być cykl wierszy Świat. Poema naiwne. Ostatni utwór tego cyklu nosi tytuł Słońce.

W wielu swoich wierszach Miłosz wciela się w rolę poety‑filozofa, badającego z wnikliwością konkretne przedmioty i zjawiska i usiłującego dociec tego, co w języku filozoficznym nazywa się istotąistota, esencja, eidosistotą czy też esencją jakiejś rzeczy. Przykładem utwór zatytułowany Sroczość (fragment):

Słownik