Przeczytaj
Gleby strefowe to gleby, których występowanie nawiązuje do strefowości klimatyczno – roślinnej, ponieważ klimat i charakterystyczna dla niego roślinność są głównymi czynnikami mającymi wpływ na ich powstawanie.
Główne typy gleb strefowych i ich charakterystyczne cechy
Strefa klimatyczna | Przykłady gleb | Cechy charakterystyczne |
|---|---|---|
równikowa | czerwonożółte | – wykształcone pod wiecznie zielonym, wilgotnym lasem równikowym lub wysokotrawiastymi sawannami, – bardzo kwaśne, – zawartość próchnicy 1‑3%%, – zabarwienie glebie nadają związki żelaza, manganu i glinu |
czarne gleby tropikalne | – bogate w składniki odżywcze, – zasadowe lub obojętne, – zawartość próchnicy 1,5‑2% | |
zwrotnikowa i podzwrotnikowa | szaroziemy, buroziemy i gleby pustynne | – wykształcone pod skąpą roślinnością trawiastą, – przesuszone, – zasolone – niewielka ilość próchnicy (ok. 1%) – stąd szare zabarwienie gleb, – przeważnie słabo zasadowy odczyn glebyodczyn gleby |
czerwonoziemy i żółtoziemy | – powstają pod bujną roślinnością leśną, – duża zawartość związków żelaza lub glinu nadaje glebom charakterystyczną barwę, – kwaśne, – zawartość próchnicy 1‑4% | |
gleby cynamonowe | – wykształcone na podłożu skał węglanowych, – zawartość próchnicy 4‑8% – wykształcone pod sucholubnymi lasami i zaroślami, – odczyn obojętny lub lekko zasadowy | |
umiarkowana ciepła | gleby brunatne i płowe | – wykształcone pod lasami liściastymi – zawartość próchnicy 3‑4%, – na podłożu z glin, piasków gliniastych i lessów, – mają brunatną barwę (związaną z procesem brunatnieniaprocesem brunatnienia), – brunatne – odczyn obojętny lub lekko kwaśny, płowe – lekko kwaśny lub kwaśny |
czarnoziemy | – utworzone głównie na lessach przy udziale roślinności trawiastej, – obojętne lub słabo zasadowe, – zawartość próchnicy do 20% (poziom próchniczny może osiągać nawet ponad 1 m), – najżyźniejsze gleby świata, dzięki skale macierzystej zawierają dużo wapnia i magnezu | |
gleby kasztanowe | – wykształcone pod roślinnością trawiastą, – okresowo przesuszane, – czerwone zabarwienie (obecność tlenków żelaza), – zawartość próchnicy 3‑5%, – odczyn obojętny lub zasadowy | |
buroziemy, szaroziemy półpustynne | – w klimatach kontynentalnych, pod roślinnością zielno‑trawiastą lub na obszarach bez roślinności, – zawartość próchnicy do 1,5%, – przeważnie odczyn słabo zasadowy | |
umiarkowana chłodna | gleby bielicowe | – rozwinięte na piaskach i żwirach, pod lasami iglastymi, – odczyn obojętny, – wyraźne poziomy wymywania i wmywania (związane z procesem bielicowaniaprocesem bielicowania) – zawartość próchnicy 2‑3% |
okołobiegunowa | gleby tundrowe, tundrowe glejowe, gleby poligonalne | – słabo wykształcone, płytkie, – kwaśne, – często oglejone, – mała zawartość próchnicy – do 1% |
Gleby astrefowe (śródstrefowe) to gleby, których rozmieszczenie zależy od warunków lokalnych, na przykład występowania w podłożu wody lub określonych typów skał. Pomimo tego, że na ich rozwój wpływają klimat i roślinność, to jednak zasięg ich występowania nie ogranicza się do jednej strefy klimatyczno – roślinnej.
Główne typy gleb astrefowych i ich charakterystyczne cechy
Przykłady gleb | Cechy charakterystyczne |
|---|---|
mady (gleby aluwialne) | – występują w dolinach i deltach rzek, |
rędziny | – powstają na skałach węglanowych (wapienie, dolomity, kreda) lub siarczanowych (gipsy), |
bagienne | – powstają w miejscach, gdzie zwierciadło wód podziemnych zalega płytko pod powierzchnią ziemi, |
czarne ziemie | – powstają na obszarach o dużej wilgotności przy udziale roślinności łąkowej (np. tereny zarośniętych bagien lub jezior), |
gleby wulkaniczne | – powstają na zwietrzałych osadach wulkanicznych, |
gleby górskie | – występują na obszarach górskich we wszystkich strefach klimatycznych, |
smolnice | – bogate w składniki odżywcze, |
Należy wspomnieć również o glebach pozastrefowych, które występują jedynie lokalnie na obszarach leżących poza typową strefą dla ich występowania, wyspowo w miejscach, gdzie znalazły one sprzyjające warunki do swojego rozwoju. Zaliczamy do nich m.in.: czarnoziemy występujące w południowo‑wschodniej Polsce oraz gleby słone na Kujawach. Czarnoziemy są to gleby charakterystyczne (gleby strefowe) dla klimatu umiarkowanego, półsuchego i występują na Ukrainie i w Rosji. Można jednak spotkać ich wyspowe zasięgi w Europie Środkowej, gdzie klimat jest dużo bardziej wilgotny i, jako gleby strefowe dla tego obszaru, dominują gleby brunatne, płowe i bielicowe. Natomiast występowanie gleb słonych w Polsce warunkowane jest nie klimatem, lecz obecnością słonych wód podziemnych. Powstały blisko miejsca, gdzie w przeszłości wykształciły się w podłożu pokłady soli. Słone gleby należą do strefowych w strefie klimatów zwrotnikowych i umiarkowanych suchych.
Przykłady gleb pozastrefowych | Cechy charakterystyczne |
|---|---|
gleby słone na Kujawach w Polsce | – mała zawartość próchnicy – 1‑2%, |
czarnoziemy w południowo‑wschodniej Polsce | – świetnie wykształcony poziom próchniczny – zawartość próchnicy 2‑7%, |
Przeanalizuj cechy poszczególnych gleb. Które mają największą zawartość próchnicy? Które mają odczyn zasadowy lub obojętny? Uzasadnij przyczyny takiej zawartości próchnicy w wymienionych glebach.
Wskaż na mapie świata po trzy obszary, gdzie wykształcają się gleby: wulkaniczne, szaroziemy pustynne, żółtoziemy i czerwonoziemy, mady rzeczne.
Klasyfikacja gleb WRB (Klasyfikacja Zasobów Glebowych Świata, ang. World Reference Base for Soil Resources – WRB) jest międzynarodowym standardem systematyki i nomenklatury gleb. Jest to klasyfikacji gleb FAO/UNESCO opublikowana w 1998 roku, aktualizowana co 8 lat (w 2014r. opublikowano trzecią edycję WRB). W tej klasyfikacji wydziela się 32 główne grupy glebowe (w przybliżeniu są to takie typy gleb) wynikające z dominującego procesu glebotwórczego. Grupy dzieli się na jednostki niższego rzędu, których ilość waha się od 9 w Chernozems (czarnoziemy) do 29 w Regosols (regosole). Z dominującego procesu glebotwórczego wynikają cechy diagnostyczne określane wstępnie w terenie, a potem dokładnie w laboratorium. Warunki klimatyczne nie są tutaj brane pod uwagę, aby uniknąć zmiany nazwy gleby w przypadku zmieniającego się klimatu przy niezmiennym profilu glebowym.
Słownik
proces glebotwórczy polegający na wymywaniu związków mineralnych (żelaza, glinu, wapnia i magnezu) i organicznych z górnych poziomów gleby przez przesiąkającą wodę zakwaszoną produktami rozkładu ściółki leśnej lasów iglastych; tworzy się poziom wymywania (eluwialny), a związki są wmywane (osadzane) w niżej zalegającym poziomie wmywania (iluwialnym); jasnoszary poziom wymywania nazywany jest poziomem bielicowania
polega na dość intensywnym wietrzeniu biochemicznym minerałów, np. krzemianów i glinokrzemianów i uwolnienia związków żelaza i glinu. Tworzą one otoczkę rdzawobrunatną pokrywającą cząsteczki glebowe.
określany na podstawie stosunku jonów H+ do OH-; jeżeli w glebie jest przewaga jonów H+ , to ma ona odczyn kwaśny; jeżeli OH- ma odczyn zasadowy; jeżeli jony H+ i OH- się równoważą – gleba ma odczyn obojętny; odczyn gleby wyraża się w jednostkach pH; gleby kwaśne mają pH poniżej 6,6, gleby zasadowe – powyżej 7,2, a gleby obojętne – od 6,6 do 7,2
zachodzi pod wpływem utrzymującego się wysokiego poziomu wód gruntowych; następuje redukcja związków żelaza i manganu wskutek długotrwałego oddziaływania wody gruntowej w warunkach beztlenowych