Władysław Tatarkiewicz Dzieje sześciu pojęć

R1XnSxvPju53f1

Zdjęcie przedstawia marmurową rzeźbę młodego, nagiego mężczyzny. Ma krótkie, układające się włosy, jest atletycznie zbudowany. Lewą rękę ma nieznacznie uniesioną. Tło zdjęcia jest czerwone.

Już starożytni wytworzyli ogólną teorię piękna. Twierdziła ona: piękno polega na proporcji części. Dokładniej mówiąc: piękno polega na doborze proporcji i właściwym układzie części. Jeszcze dokładniej: na wielkości, jakości i ilości części i na ich wzajemnym stosunku. (...) Nie ulega wątpliwości: Starożytna doktryna utożsamiająca piękno z proporcją była wielką, powszechną i trwałą jego teorią. (...) Ogólna teoria piękna w Odrodzeniu była ta sama, co w średniowieczu, opierała się na tej samej koncepcji klasycznej. Nie zmieniła się od dwóch tysięcy lat.

przecz1 Źródło: Władysław Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć, 2005, s. 141–147.

Władysław Tatarkiewicz Dzieje sześciu pojęć

Metafizyczna koncepcja doskonałego piękna bywała koncepcją teologiczną. Była nią już poniekąd w Grecji, a tym bardziej w chrześcijaństwie. „Bóg jest przyczyną wszystkiego, co piękne”, powie Klemens z Aleksandrii. (...) Dlatego świat jest piękny, że jest dziełem Boga. (...) Teologiczna metafizyka nie znikła z teorii piękna także w dobie Odrodzenia. Mikołaj Kuzańczyk pisał (...): „Twoje, Panie, oblicze jest absolutnym pięknem, dzięki któremu istnieją wszelkie kształty piękna.

przecz2 Źródło: Władysław Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć, s. 149–150.

Janusz Pelc Twórcy epoki renesansu o przestrzeni i o czasie

Umieściłem cię pośrodku świata, abyś tym łatwiej mógł obserwować wszystko, co się w świecie dzieje” – według Giovanniego Pico della Mirandoli i jego „O godności człowieczej oracji” były to słowa, które do pierwszego człowieka wypowiedział był Bóg. Określają one chyba najtrafniej widzenie przestrzeni przez intelektualistów i poetów renesansu, są znamiennym wyrazem tak fundamentalnej cechy ich światopoglądu, jaką był antropocentryzm.

przecz3 Źródło: Janusz Pelc, Twórcy epoki renesansu o przestrzeni i o czasie, „Prace Polonistyczne ”, nr 41, s. 87–95.

Juliusz Kleiner O trwałych i nietrwałych wartościach renesansu

Średniowiecznemu ideałowi, który streszczał się w słowach: Bóg i niebo — przeciwstawia się ideał odmienny: świat i piękno i wiedza. Pesymizmowi wobec doczesności przeciwstawia się aktywny optymizm. Żądza przezwyciężenia znikomości i zmienności życia ludzkiego, która w średnich wiekach wyraziła się chrześcijańską ideą nieśmiertelności zaziemskiej, teraz stała się żądzą nieśmiertelności ziemskiej, żądzą sławy osobistej i trwałości oraz wspaniałości dzieł doczesnych.

przecz4 Źródło: Juliusz Kleiner, O trwałych i nietrwałych wartościach renesansu, „Prace Polonistyczne”, nr 23, s. 3–25.

Jan Kochanowski Pieśń XXV. Czego chcesz od nas, Panie

Tyś Pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował
I złotemi gwiazdami ślicznieś uhaftował.
Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi
I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.
Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,
A zamierzonych granic przeskoczyć sie boi.
Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,
Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają.

przecz5 Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń XXV. Czego chcesz od nas, Panie, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Kraków 2006.

Jan Kochanowski Pieśń XXV. Czego chcesz od nas, Panie

Tobie k woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,
Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi.
Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa,
Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa.

przecz5 Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń XXV. Czego chcesz od nas, Panie, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Kraków 2006.

Jan Kochanowski Pieśń XXV. Czego chcesz od nas, Panie

Z Twej łaski nocna rosa na mdłe zioła padnie,
A zagorzałe zboża deszcz ożywia snadnie.
Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności,
A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości.
Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!
Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie

przecz5 Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń XXV. Czego chcesz od nas, Panie, [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Kraków 2006.

Jan Kochanowski Psałterz Dawidów

Chwalcie Pana z dobroci Jego nieprzebranej,
Chwalcie z litości wiekom żadnym niepoddanej;
Chwalcie Boga, który jest Bóg nad insze bogi,
Bo jego miłosierdzia nie zaginą drogi.
Chwalcie Pana, który jest Pan nad insze pany,
Bo On w swym miłosierdziu nigdy nieprzebrany;
Który sam cuda czyni przeciw ludzkiej wierze,
Bo żaden wiek litości Jego nie przebierze;
Który misterstwem wielkim piękne niebo sprawił,
Bo swemu miłosierdziu kresu nie postawił;
Który wynurzył ziemię z morzkich głębokości,
Bo końca nigdy Pańskiej nie będzie litości;
Który zażegł na niebie światła niezgaszone,
Bo Pańskie dobrodziejstwo nie jest okrążone;
Słońce, aby białemu dniowi panowało,
Bo Jego miłosierdzie wiecznie będzie trwało.
Miesiąc i złote gwiazdy, aby noc rządziły,
Bo łaski Jego żadne nie zwyciężą siły;(...)

przecz6 Źródło: Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów, Wrocław 1982.

Jerzy Ziomek Literatura Odrodzenia

O Psałterzu Dawidowym Kochanowskiego, podobnie jak o całej jego religijności, można by rzec, że jest religijnością „śródziemnomorską”. Określenie to nie jest fachowym terminem z historii religii, dobrze jednak oddaje istotę rzeczy: Kochanowski poszukuje nieustannie zgody pomiędzy różnymi systemami teologiczno‑filozoficznymi, które złożyły się w ciągu wieków na europejską kulturę. Koegzystecja judaizmu, hellenizmu i chrześcijaństwa jest niepodważalną zasadą zarówno światopoglądu poety, jak i wyboru przezeń tradycji stylistycznych

przecz7 Źródło: Jerzy Ziomek, Literatura Odrodzenia, 1987, s. 176.

Jan Kochanowski Na lipę

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie.
Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły
Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły.
A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie,
Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie.
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie
Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie

przecz8 Źródło: Jan Kochanowski, Na lipę, [w:] Jan Kochanowski, Dzieła polskie, t. 1, Warszawa 1976.

Janusz Pelc Twórcy epoki renesansu o przestrzeni i o czasie

Miejsca szczęśliwe dla twórców renesansu były zawsze niemal miejscami pięknymi, harmonijnie ukształtowanymi. Harmonia ta stawała się nieodzownym składnikiem i piękna, i szczęścia. Obcowanie z nią sprawiało człowiekowi zadowolenie estetyczne. Rej w Żywocie człowieka poczciwego owo zadowolenie wyrażał powtarzanym często „azaliszazaliszazalisz nie rozkosz”, Kochanowski natomiast oddawał to różnie (np. „Serce roście”), ale najprościej — i w istocie najwyraziściej — w słowach „Miło patrzać...
(Fraszki II, 64)

przecz9 Źródło: Janusz Pelc, Twórcy epoki renesansu o przestrzeni i o czasie, „Prace Polonistyczne” 1985, nr 41, s. 90–92.

Jerzy Ziomek Literatura Odrodzenia

Cnota jest poniekąd także kategorią estetyczną, jest bowiem Ładem, przeciwstawionym kaprysowi Przygody. Był w tym względzie Kochanowski w zgodzie z XV‑wiecznymi teoriami filozoficzno‑estetycznymi, dla których piękno stanowiło kategorię obiektywną, polegającą na harmonii, zgodności i celowości części. Doskonałość wewnętrzna była więc jakby naśladowaniem i respektowaniem stworzonych praw wszechświata.

przecz10 Źródło: Jerzy Ziomek, Literatura Odrodzenia, 1987, s. 148–149.