Przez lata teoriateoriateoria Freuda nie przestawała być źródłem inspiracji. Trudno wymienić wszystkich ważnych autorów powołujących się na dokonania twórcy psychoanalizypsychoanalizapsychoanalizy czy wskazać jakąś dominującą tendencję interpretacyjną. O ile jedni, jak Fromm czy Horney szli w stronę egoegoego, o tyle inni szli w stronę nieświadomości, kwestionując wartość ego. Do tych drugich zalicza się Jacques’a Lacana.

RLxCkkaF6ZLG91

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma zmarszczki na twarzy oraz włosy zaczesane do tyłu. Ma prostokątną twarz i jest szeroko uśmiechnięty.

Jacques‑Marie Émile Lacan, francuski psychoanalityk i filozof. Urodził się w Paryżu. W 1919 r. rozpoczął studia medyczne. Dopiero później zwrócił się w kierunku psychiatrii i w 1932 r. doktoryzował się na podstawie pracy Psychoza paranoiczna i jej związki z osobowością, która przyniosła mu duże uznanie wśród surrealistów. Po studiach związał się z Paryskim Stowarzyszeniem Psychoanalitycznym, opublikował pierwsze prace i rozpoczął praktykę. Począwszy od 1951 r., głosił hasło „powrotu do Freuda”. Na skutek konfliktu ze środowiskiem psychoanalitycznym założył w 1953 r. własne Francuskie Stowarzyszenie Psychoanalityczne, zrzeszając wokół siebie grono zwolenników. W efekcie w 1963 r. Międzynarodowe Towarzystwo Psychoanalityczne oficjalnie „ekskomunikowało” Lacana, zakazując jemu i jego uczniom prowadzenia terapii. W odpowiedzi lakaniści założyli w 1964 r. stowarzyszenie, które Lacan wkrótce przekształcił oficjalnie w Paryską Szkołę Freudowską. Rozwiązał ją w 1979 r., by rok przed śmiercią założyć działającą do dziś Szkołę Przyczyny Freudowskiej.

Najważniejsze prace Lacana to: Funkcja i pole mówienia i mowy w psychoanalizie (1953), Écrits (1966), Seminaria (1953–1980).

RTuaq3hS1sNAc1

Zdjęcie przedstawia małą dziewczynkę. Stoi ona przed lustrem, w którym się przegląda. Ma na sobie białą sukienkę.

Lacan był postacią bardzo kontrowersyjną – jedni uważali go za wizjonera, inni za szarlatanaszarlatanszarlatana. Na taką ocenę wpływ miał na pewno jego ekscentryczny styl bycia oraz hermetycznyhermetycznyhermetyczny i niejasny charakter jego pism. W jednej ze swoich prac podkreślał nawet prowokacyjnie, że niejasny styl to wręcz powinność psychoanalityka. Pogląd taki był konsekwencją krytyki współczesnej psychoanalizy, która według niego, uczyniła z nieświadomości coś jasnego i zrozumiałego, zamykając ją w szereg pojęć takich jak popędy, kompleksy czy fiksacje, podczas gdy do natury nieświadomości należy, że jest ona zasadniczo nieuchwytna. Dlatego psychoanaliza musi ciągle na nowo poszukiwać adekwatnych symbolicznych form wyrazu.

By zrealizować ten program, Lacan czerpał inspiracje z wielu innych źródeł poza samą psychoanalizą. Komentatorzy podkreślają, że jego teoria stanowi połączenie psychoanalizy, fenomenologiifenomenologiafenomenologii oraz strukturalizmustrukturalizmstrukturalizmu. O ile Freud lokował źródło problemów rozwojowych człowieka w takich zjawiskach jak kompleks Edypa, o tyle Lacan cofnął się do tzw. fazy lustra, czyli wczesnej fazy rozwoju dziecka, w której zaczyna się ono rozpoznawać w lustrze.

RAQOyjkkkl9Vw

Zdjęcie przedstawia kota, który stoi przed lustrem. Kot patrzy na swoje odbicie.

W późniejszej fazie życia lustrem są dla nas inni. Istotą człowieka jest kryzys tożsamości i autoidentyfikacji. Rodzimy się całkowicie nieprzygotowani do życia, niezdolni do władania własnym ciałem, jakby „rozczłonkowani”. Lustro oraz inni dostarczają nam projekcji czy wyobrażenia własnej integralności i tożsamości. Na tej podstawie konstruujemy wyobrażenie swojego ja czy ego. Jest to jednak iluzja, którą pogłębia fakt używania przez nas języka. Próbując w języku wyrazić siebie, jesteśmy skazani na bolesną porażkę, gdyż język podsuwa nam słowa, które nie są nami, są czymś abstrakcyjnym i obcym. Człowiek, dążąc do bycia sobą (to dążenie jest istotą pożądania), nieustannie się więc wyobcowuje, czepiając się rozmaitych wyobrażeń, pojęć, cudzych opinii. Stale zabiegamy o uznanie (o poklask) – bo dzięki temu utwierdzamy się w swoim istnieniu.

Terapia Lacanowska opierała się na przeświadczeniu, że istotą zaburzeń neurotycznych jest wiara w realność własnego ego. Ego jest tylko odbiciem w lustrze, pojęciem. Wierzymy w iluzję. Celem terapii miało być dążenie do uwolnienia z tej iluzji metodą zmiany perspektywy, ujęcia swojej sytuacji w nowym kontekście symbolicznym.

R1W2m2FNBzXJW1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę ukazanego lewym profilem. Mężczyzna ma krótkie włosy oraz gęste wąsy. Ubrany jest w garnitur.

Za twórcę strukturalizmu uważa się językoznawcę Ferdynanda de Saussure’a, który wprowadził rozróżnienie na system językowy i akty mowy, za podstawowy element systemu uznając fonem. Przyznawał on językowi dość dużą autonomię w stosunku do woli podmiotów mówiących, wykazując, że język w dużym stopniu narzuca nam to, co i jak możemy powiedzieć. Odkrycia de Saussure’a próbowano zaszczepiać w wielu dziedzinach humanistyki (z różnym powodzeniem), w tym w psychologii. Lacan, inspirując się strukturalizmem, wyjaśniał nieświadomość jako to, co wyparte w akcie mówienia. Żeby się wyrazić w miarę jasno, musimy bowiem „wyeliminować” z przekazu możliwe znaczenia poszczególnych słów. I właśnie ta możliwość znaczenia innego niż to, które wyraziliśmy, jest stałą obecnością tego, co nieświadome na poziomie języka.

Słownik