Postępowanie karne

Postępowanie karne toczy się zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego. Rządzi się ono swoimi zasadami, wśród których istotne znaczenie mają:

• zasada prawdy materialnej;

• zasada domniemania niewinności;

• zasada prawa do obrony.

Zgodnie z zasadą prawdy materialnej podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. W myśl zasady domniemania niewinności oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Natomiast zasada prawa do obrony mówi o prawie do osobistej obrony swoich interesów przez oskarżonego w każdy dostępny sposób oraz do korzystania z pomocy obrońcy.

Celami tego postępowania są:

• wykrycie sprawcy przestępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności;

• zwalczanie przestępstw i zapobieganie im;

• uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego, przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności;

• rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie.

Uczestnicy postępowania karnego

Organy procesowe

Sąd jest organem rozstrzygającym w kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego. Jest też organem kontrolnym w stosunku do organów prowadzących postępowanie przygotowawcze.

Sąd rejonowy orzeka w I instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do rozpoznania przez inny sąd.

Sąd okręgowy orzeka w I instancji w sprawach o zbrodnie oraz występki zastrzeżone do jego właściwości. Rozpoznaje też środki odwoławcze od orzeczeń wydanych w I instancji przez sądy rejonowe.

Sąd apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od wydanych w I instancji orzeczeń sądów okręgowych i inne sprawy przekazane mu w drodze ustawy.

Sąd Najwyższy rozpoznaje kasacje oraz środki odwoławcze i inne sprawy w wypadkach określonych w ustawie.

R14ypwBzAzcQe

Zdjęcie przedstawia salę rozpraw Trybunału Konstytucyjnego. Po prawej stronie pod ścianą stoi drewniana ława, przy przy której znajdują się krzesła z czerwonym obiciem. Po bokach sali również znajdują się podobne ławy z krzesłami, ale są one niższe. Na ławach są ustawione mikrofony. Na ścianie nad drzwiami wisi polskie godło, jest to biały orzeł w koronie na czerwonym tle. Po lewej stronie stoi polska flaga. Sala ma jasne ściany i jest dobrze oświetlona lampami sufitowymi. Na podłodze znajduje się drewniany parkiet.

Strony procesowe

W postępowaniu przygotowawczym stronami są:

• pokrzywdzony – osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo;

• podejrzany – osoba, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo te zarzuty przedstawiono.

Stronami postępowania karnego są uczestnicy tego postępowania, którzy działają w nim we własnym imieniu i mają interes prawny w określonym jego rozstrzygnięciu.

R1duHx4PVkYfq

Obraz przedstawia dwunastu mężczyzn zasiadających w ławie dla przysięgłych. Ława składa się z dwóch rzędów, w każdym siedzi po sześć osób. Większość mężczyzn jest starsza i dojrzała, ubrani są w surduty. Część siedzi spokojnie i patrzy przed siebie, inni ze sobą rozmawiają, a jeden ziewa.

Przebieg postępowania karnego

Postępowanie karne przebiega w kilku ściśle określonych etapach.

Postępowanie przygotowawcze

Postępowanie przygotowawcze jest pierwszym stadium postępowania karnego, które dotyczy przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego. Jest ono wszczynane tylko w sytuacji, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Może ono przybrać postać śledztwa lub dochodzenia. Śledztwo prowadzi się w sprawach, w których rozpoznanie w I instancji należy do sądu okręgowego, oraz w sprawach określonych przepisami występków. W pozostałych przypadkach prowadzi się dochodzenie. Śledztwo prowadzi prokurator. Powinno się ono zakończyć w ciągu trzech miesięcy (z możliwością dalszego przedłużenia).

Celem postępowania przygotowawczego jest:

• ustalenie, czy popełniono przestępstwo;

• ujęcie sprawcy;

• zebranie niezbędnych danych dotyczących sprawcy;

• wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiaru szkody;

• zebranie dowodów dla sądu.

Postępowanie przygotowawcze kończy się sporządzeniem aktu oskarżenia albo umorzeniem postępowania przygotowawczego. Jeżeli spełnione są przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania, prokurator może zamiast aktu oskarżenia sporządzić i skierować do sądu wniosek o takie umorzenie.

Postępowanie przed sądem I instancji

Postępowanie przed sądem II instancji

Zgodnie z określoną w Konstytucji RP zasadą instancyjności postępowania sądowego, istnieje możliwość wniesienia odwołania od wyroku wydanego przez sąd I instancji. Orzeczenie sądu I instancji można zaskarżyć w całości lub w części. Można też zaskarżyć samo uzasadnienie orzeczenia. Oskarżyciel publiczny (prokurator) ma prawo wnieść środek odwoławczy także na korzyść oskarżonego.

Odwołujący się powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie, sformułować swoje zastrzeżenia i zarzuty oraz podać, czego się domaga. Równocześnie może wskazać nowe fakty lub dowody, jeżeli nie mógł ich powołać w postępowaniu przed sądem I instancji. Oskarżony może też cofnąć wniesiony środek odwoławczy. Środkami odwoławczymi są apelacja i zażalenie. Apelację wnosi się od wyroku sądu I instancji w terminie 14 dni od dnia doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Zażalenie wnosi się na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku i inne postanowienia w wypadkach przewidzianych przez ustawę. Wnosi się je w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia lub doręczenia.

Po rozpatrzeniu środka odwoławczego sąd II instancji – zgodnie z zakazem reformationis in peiuszakaz reformationis in peiuszakazem reformationis in peius – orzeka utrzymanie w mocy orzeczenia sądu I instancji, jego zmianę lub uchylenie (w całości lub części).

Postępowanie prywatnoskargowe

Oprócz ogólnego postępowania karnego, którego model został wyżej opisany, polskie prawo karne przewiduje też postępowania szczególne, do których do nich przepisy dotyczące postępowania zwyczajnego. Należy do nich postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego, w ramach którego prowadzone sprawy nieco mniej skomplikowane. Prywatny akt oskarżenia w takim postępowaniu wnosi strona bezpośrednio do sądu - wystarczy, że będzie zawierał oznaczenie osoby oskarżonego i zarzuconego mu czynu oraz wskazanie dowodów, na których opiera się oskarżenie.

Rozprawę główną poprzedza posiedzenie pojednawcze, które prowadzi sędzia albo referendarz sądowy. Na wniosek albo za zgodą stron sąd może zamiast posiedzenia pojednawczego wyznaczyć odpowiedni termin dla przeprowadzenia postępowania mediacyjnegopostępowanie mediacyjnepostępowania mediacyjnego. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzeniu pojednawczym bez usprawiedliwienia uważa się za odstąpienia od oskarżenia i umarza postępowanie. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego prowadzący kieruje sprawę na rozprawę główną. Natomiast w przypadku pojednania stron postępowanie zostaje umorzone. Wraz z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, która dotyczy roszczeń pozostających w związku z oskarżeniem. Jeśli do pojednania nie dojdzie, sprawa kierowana jest na rozprawę główną.

Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej uważa się za odstąpienie od oskarżenia. Oskarżony może także złożyć wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn pozostający w związku z czynem mu zarzucanym. Sąd rozpoznaje wówczas obie sprawy. Oskarżenie wzajemne jest niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie albo przyłączył się do postępowania.

Słownik