Anna Nasiłowska Melancholia

Czym jest melancholia? Czarnym słońcem. Lodowatą nieskończonością. OksymoronemoksymoronOksymoronem. Samo hasło prowokuje bardziej do szukania pięknych metafor niż do formułowania precyzyjnej definicji, ma bowiem pewną moc poetycką, syrenią moc uwodzenia. Obiecuje ciemny spokój i zapatrzenie w siebie. Można by powiedzieć, że „ja” melancholika zostaje wyposażone w system wewnętrznych luster, przy czym zajmują one całą przestrzeń wewnętrzną, odbijając się wzajemnie pod różnym kątem. Te, które znajdują się naprzeciw siebie, odbijają pustą nieskończoność. To taki wewnętrzny labirynt, pełen rozstajnych dróg. Kto weń wkroczy – nieprędko się wydostanie, trzyma go w mocy wrażenie, że w ten sposób dociera głębiej, nie poddaje się iluzji, gdyż wszystko jest czarne.

wstep Źródło: Anna Nasiłowska, Melancholia, „Teksty Drugie” 1999, nr 3.

Dominika Skiba Melancholijno-frenetyczne skrzydła prowincji, czyli romantycy na wyspach fantazmatów

Na początku XIX wieku melancholia przeżywała swój renesans albo mówiąc inaczej – swoje kolejne wcielenie. Dusze romantyczne, niczym puste kościoły, opuszczone cmentarze, przeznaczone do rozbiórki pomieszczenia, poczęła znowu wypełniać cisza, milczenie, «głuchy szum jesieni», «szelest suchych liści», «nabożne szepty»Indeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹. Los nakazał melancholikom pogrzebać własne smętne historie w ciszy, opuścić grono swoich rozwrzeszczanych przyjaciół, by usiąść samotnie i oglądać uciekające chmury, i słuchać spadających kropli deszczu.

2 Źródło: Dominika Skiba, Melancholijno-frenetyczne skrzydła prowincji, czyli romantycy na wyspach fantazmatów, „Prace Literackie” 2012, nr 52, s. 23–24.

John Keats Oda o melancholii

Nie, nie idź na brzeg LetyLeteLety; z węźlastych korzeni
TojadutojadTojadu nie wyciskaj trującego wina;
Niech twojej bladej twarzy złudnie nie rumieni
Sokiem z wilczej jagodywilcza jagodawilczej jagody czuła ProzerpinaProzerpinaProzerpina;
Nizać na kształt różańca jagody cisowecisowecisowe
W skarabeuszuskarabeuszskarabeuszu albo we ćmie‑trupiej główcegłówcegłówce
Widzieć żałobną PsychePsychePsyche, w smutków swych kanony
Wtajemniczać stroszącą się puszyście sowęsowasowę –
Nie, nie tak: nazbyt tłumnie wtargną senne hufce
Cieni w twą duszę, tłumiąc w niej ból nieuśpiony.

Lecz gdy wezbrana w niebie melancholii fala
Runie na ciebie nagle, jak niespodziewany
Szloch ciemnych chmur, co kwiatom głowy wznieść pozwala
I na wzgórzach rozkłada kwietniowe dywany –
Syć smutek ranną różą, tęczą, co się wzbiła
Znad słonych wód, chłoszczących brzeg pianą i piaskiem,
Albo kulistą pełnią rozkwitłej piwonii;
A jeśli furią gniewu dyszy twoja miła,
Niech szaleje – ty wzrok swój karm najdroższym blaskiem
Jej oczu, chłoń go do dna, dłoń więżąc w swej dłoni.

Melancholia jest tam, gdzie Piękno – które ginie;
Gdzie Radość – która wiecznie znak od ust przesyła
Pożegnalny; gdzie Rozkosz – tak bliska Ruinie –
Trucizną czyni nektar, nim pszczoła go spiła.
O, tak: nawet i w samej Wesela świątyni
Melancholia ma własny ołtarz za zasłoną:
Ujrzy go ten, kto umie rozgnieść Szczęścia wiśnię
O podniebienie mocą języka sprężoną –
Ten pozna smak potęgi posępnej bogini
I duszą wśród jej chmurnych trofeów zawiśnie.

oda Źródło: John Keats, Oda o melancholii, tłum. Stanisław Barańczak.

John Keats [„O, Samotności!...”]

O, Samotności! jeśli nadal jak wspólnicy
Mamy trwać razem, ty i ja – wyjdźmy choć z cienia
Spiętrzonych gmachów: niech nas porwą uniesienia
Wspinaczki na szczyt wzgórza, gdzie chłodnej źrenicy
Odsłania się Natura w swojej tajemnicy;
Skąd widać kwiecie dolin i kryształ strumienia,
Falujące namioty drzew i skok jelenia
Płoszący dziką pszczołę z dzwonka naparstnicy.
Lecz choć rad będę z tobą szedł przez te pejzaże –
Słodycz rozmowy z jakąś niewinną istotą,
W której słowach rozbłyska myśli szczere złoto;
Syciłaby mi duszę szczęściem; o tym marzę,
O błogości dwu duchów, olśnionych wspólnotą,
Którą łączą ich twoje odludne ołtarze.

3 Źródło: John Keats, [„O, Samotności!...”], [w:] John Keats, 33 wiersze, tłum. S. Barańczak, Kraków 1997, s. 19.

Stanisław Barańczak Wstęp

Keatsowi chodzi o zdolność do doświadczania realności bez narzucania jej cech osobowości artysty. Jego zdaniem, w poezji należy dążyć do […] przebicia się przez wszystkie półprzejrzyste zasłony, jakie między nami a realnością zawiesza nasz doraźny stan emocjonalny, chwilowe złudzenie lub bardziej zakorzeniony przesąd czy stereotyp. Poeta powinien nie tyle narzucać przedmiotowi opisu swoją osobowość, ile samemu stać się opisywanym przedmiotem, roztopić swoje subiektywne ja w jego obiektywnym istnieniu. Paradoksalnie, esteta jest – musi być – wierniejszy rzeczywistości niż jej poetycki reformator albo rewolucjonista. Tylko piękno jest prawdą – tylko prawda pięknem.

baran Źródło: Stanisław Barańczak, Wstęp, [w:] John Keats, 33 wiersze, tłum. Stanisław Barańczak, Kraków 1997, s. 12.

Justyna Bajda Przekład intersemiotyczny. „Wyspa umarłych” Arnolda Böcklina w różnych stanach skupienia

Spójrzmy najpierw na samo dzieło: niemal w całości wypełnia je sylwetka skalistej wyspy, której centrum wyznacza grupa smukłych ciemnozielonych cyprysów. Otaczają je nagie skały, w których wykuto regularne otwory grobowe – jedyny ślad pozostawiony przez cywilizację. Kształt wyspy tworzy ramiona, otwierając się na przybyszów. Właśnie wpływa w nie niewielka łódź, w której dostrzegamy przewoźnika, trumnę oraz stojącą sylwetkę owiniętą białym całunem. Wyspa jest oddalona od wszelkich społeczeństw, po jej obu stronach zarysowuje się niska linia horyzontu. Rozpościerający się bezkres, zachowanie symetrii kompozycji, otwarta forma wyspy, a  równocześnie odległy horyzont, brak znamion ruchu i  dźwięku jednoznacznie definiują jej totalną izolację i  kres ludzkiej wędrówki. Całość tej przestrzeni skrywana jest w kobaltowym mroku nieba i wody, na tle których pną się ku górze przyczernione głębokimi brązami sylwetki cyprysów. Odcinają się od nich świecące ostrym nierealnym blaskiem skalne bloki oraz porażająco białe kształty trumny i stojącej nad nią postaci. To przestrzeń pozbawiona pór roku i mijającego czasu; przestrzeń, która trwa.

4 Źródło: Justyna Bajda, Przekład intersemiotyczny. „Wyspa umarłych” Arnolda Böcklina w różnych stanach skupienia, „Academic Journal of Modern Philology” 2019, nr 8, s. 10–11.