Między Wschodem a Zachodem

RAKJPPdy607Lk1

Na czarno-białym zdjęciu znajduje się Jawaharlal Nehru. Ma on krótkie siwiejące włosy i jest ubrany w białą koszulę i czapkę.

W czasie zimnej wojnyzimna wojnazimnej wojny określenie Trzeci Świat zawierało informację na temat miejsca nowo powstałych graczy w światowym układzie sił. Były one bowiem rodzajem trzeciego gracza w rozgrywce pomiędzy Wschodem a Zachodem. Niejednokrotnie były też poddawane naciskom – zarówno ze strony państw bloku wschodniego, jak i państw zachodnich. W latach 40. i 50. XX wieku Zachód starał się utrzymać dominacjędominacjadominację ze względu na powiązania gospodarcze oraz strategiczne położenie niektórych obszarów, a blok komunistyczny popierał ruchy narodowowyzwoleńczenarodowowyzwoleńczynarodowowyzwoleńcze w nadziei na możliwość eksportu komunizmu i powiększenie strefy wpływów. W Afryce część państw otrzymywała pomoc wojskową z ZSRS. Wsparcie Związku Sowieckiego przyjęła także m.in. Kuba, a jej przywódca Fidel Castro dążył do rozszerzenia rewolucji na inne kraje Ameryki Łacińskiej. Moskwie zależało też na bliskich stosunkach z Indiami, popierała ona też rodzimą partię komunistyczną w Indonezji.

RJE1xFJlrWImL1

Na czarno-białej ilustracji znajduje się znak z napisem Belgradska Konferencija oraz data wrzesień 1960 roku. W środku znaku znajduje się zamek z fosą, po której płynie łódź z żaglami. Jest on otoczony liśćmi laurowymi. Po obu stronach znaku znajdują się podobizny światowych przywódców.

W drugiej połowie lat 60. nowymi potęgami przemysłowymi stawały się Japonia oraz Hongkong, Korea Południowa, Singapur i Tajwan. Z zacofania wychodziły państwa dysponujące złożami ropy naftowej. Do roli lokalnych mocarstw zaczęły aspirować Brazylia, Chiny, Indie, Indonezja i Iran. Jeszcze wyraźniej zaznaczył się podział na państwa popierające blok wschodni i państwa prozachodnie. Jednak część przywódców krajów Trzeciego Świata uznała, że istnieje też trzecia możliwość: funkcjonowanie bez konieczności opowiadania się po którejś ze stron. Tak powstał Ruch Państw Niezaangażowanych, utworzony przez kraje Azji i Afryki (z czołową rolą Indii), które za cel postawiły sobie pozostanie poza sojuszami i blokami militarnymi oraz prowadzenie możliwie niezależnej polityki, ukierunkowanej na działalność antykolonialnąantykolonializmantykolonialną i rozwijanie solidarności azjatycko‑afrykańskiej.

RPbDn41s8fnw9

Na czarno-białym zdjęciu widoczna jest sala, w której zgromadzili się delegaci państw trzeciego świata. Siedzą oni w fotelach wokół długiego owalnego stołu. W rogach pomieszczenia ustawione są kamery.

1

Ciekawostka

Dlaczego „Trzeci Świat”?
Pojęcie Trzeciego Świata do słownika polityki międzynarodowej wprowadził w 1952 r. francuski socjolog Alfred Sauvy, który przypomniał fragmenty broszury księdza Emmanuela Sieyèsa z czasów rewolucji francuskiej: „Czym jest trzeci stan? – Wszystkim. Czym był on dotąd w życiu politycznym? – Niczym”. Była to oczywiście przenośnia polityczna: podobnie jak we Francji stan trzeci domagał się tych samych praw obywatelskich, które miały stany drugi i pierwszy, tak nowo powstałe państwa domagały się równouprawnienia w stosunkach międzynarodowych.

R1L8ubb3HKLcb

Na czarno-białym zdjęciu znajduje się Alfred Sauvy. Jest to starszy mężczyzna o siwych rozczochranych włosach. Jest on ubrany w garnitur. Siedzi przy biurku i przemawia gestykulując.

W latach 70. ZSRS, wykorzystując kryzys amerykański spowodowany przede wszystkim wojną w Wietnamie, przystąpił do ekspansji politycznej. Rządy stojące na czele wielu nowo utworzonych państw i borykające się z wyborem optymalnej drogi rozwoju stanowiły łatwy cel. W wyniku politycznej ofensywy w strefie wpływów Związku Sowieckiego na początku lat 80. znalazły się: Wietnam, Laos, Kambodża, Afganistan, Etiopia, Angola, Mozambik, Kongo i wiele innych. Kraje Zachodu starały się przeciwdziałać tym tendencjom poprzez zawieranie sojuszów i wspieranie rozwoju międzynarodowych organizacji regionalnych.

Wielokrotnie nie udało się uniknąć interwencji zbrojnych, czego przykładem były wojny prowadzone przez Stany Zjednoczone w Korei (1950–1953) i Indochinach (1965–1975), a także przez Związek Sowiecki w Afganistanie (1970–1989). Ostateczny kres rywalizacji między Wschodem a Zachodem o kraje Trzeciego Świata położył rozpad systemu dwubiegunowego. Nie oznaczało to jednak końca kłopotów tych państw – od lat 90. XX w. wiele z nich pozostaje w stanie ekonomicznej zależności od państw gospodarczo rozwiniętych, są politycznie niestabilne, z tendencją do angażowania się w spory regionalne o charakterze terytorialnym, etnicznym i religijnym.

RlL081joeE956

Na czarno‑białej fotografii znajdują się czarnoskórzy żołnierze w mundurach. Siedzą i stoją oni na wojskowym pojeździe z zamontowanym karabinem maszynowym. W tle widoczne są palmy i zabudowania.

Północ i Południe

Oprócz pojęcia Trzeciego Świata w okresie zimnej wojny (po 1975 r.) pojawiło się hasło „konflikt Północ–Południe”. Oznacza ono nie tyle konflikt, ile wielkie różnice w poziomie rozwoju cywilizacyjnego. Północą nazywano państwa najbardziej rozwinięte i zamożne, leżące w północnej części globu ziemskiego, Południem zaś – większość krajów rozwijających się, położonych na południu: w Afryce, Ameryce Południowej i w Azji. Choć taki podział, wciąż dosyć ogólny i umowny, lepiej oddawał sytuację na świecie, gdy zniknęły już zimnowojenne bloki dwóch mocarstw: Stanów Zjednoczonych oraz ZSRS, obecnie również nie do końca się sprawdza. Postępujące procesy globalizacyjne odsłoniły nowe problemy gospodarcze i społeczne, m.in. to, że dysproporcja między państwami bogatymi a biednymi pogłębia się, które wymagają ponownego zdefiniowania.

Wśród cech bogatej Północy wymieniano funkcjonowanie systemu demokratycznego i kapitalizmu, wysokie uprzemysłowienie oraz zurbanizowanie, ale także proces wyraźnego starzenia się jej społeczeństw. Biedne Południe często było (i jest nadal) rządzone przez dyktatury i pogrążone w wojnach domowych; jego kraje opierają swoją gospodarkę na rolnictwie i często są zadłużone, a konieczność spłacania odsetek uniemożliwia rozwój oraz wsparcie służby zdrowia czy edukacji. To także państwa charakteryzujące się wysokim wzrostem demograficznym, a jednocześnie dużym bezrobociem, zwłaszcza wśród ludzi młodych. Istniejące dysproporcje przedstawiają poniższe wykresy.

Słownik

Słowa kluczowe

Ruch Państw Niezaangażowanych, Trzeci Świat, konflikt Północ−Południe, zimna wojna, świat po II wojnie światowej

Bibliografia

M.W. Solarz, Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.