Zagadnienie związane ze zmianą daty pojawiło się bezpośrednio po zakończeniu pierwszej wyprawy dookoła Ziemi. Załogi okrętów Magellana notowały po powrocie datę 9 lipca 1522 r., która przypadała na środę, podczas gdy był już czwartek 10 lipca. Przez długie stulecia data na różnych wyspach Pacyfiku zależała od kierunku, z którego przybył odkrywca lub pierwsi osadnicy. Osadnicy rosyjscy na Alasce święcili niedziele w dni uważane przez kolonistów amerykańskich za soboty. Sprawy te regulowano kolejnymi aktami prawnymi jeszcze w drugiej połowie XIX w. Ostatecznie granica daty jest linią przebiegającą jedynie częściowo wzdłuż południka 180 stopni. Względy administracyjne spowodowały konieczność zmiany przebiegu tej swoistej linii demarkacyjnej. Dlatego też nie jest ona linią prostą, ale ma charakter bardziej urozmaicony (zakrzywiony) na obszarach lądowych. Dotyczy to w szczególności obszarów takich jak Aleuty (przesunięcie w kierunku zachodnim) oraz Półwysep Czukocki, wyspy Fidżi, Kermadec, Kiribati, Samoa (bez Samoa Amerykańskiego), Tokelau i Tonga (przesunięcie na wschód).

Granica daty przecina strefy czasowe, przerzucając ich fragmenty w obszary o datach różniących się o jeden dzień. Jeżeli na przykład część strefy o czasie uniwersalnym minus 12 godzin znajdzie się w obszarze azjatyckim, gdzie obowiązują czasy większe od czasu uniwersalnego, to mamy do czynienia z rejonem, którego czas strefowyczas strefowyczas strefowy wynosi plus 12 godzin czasu uniwersalnego itd.

W czasie podróży może nam się zdarzyć przekraczanie linii zmiany daty. Wówczas należy pamiętać, że przy przekraczaniu jej z zachodu na wschód odejmujemy jeden dzień od bieżącej daty (obowiązującej po zachodniej stronie linii), natomiast przy poruszaniu się w przeciwnym kierunku dodajemy jeden dzień do bieżącej daty (obowiązującej po wschodniej stronie linii).

RVaUFuV8nrJI2

Linia zamieszczona jest na mapie stref czasowych. Przebiega wzdłuż południka 180 stopni. Południki oznaczane są co 15 stopni, a ich zasięgi czasowe różnią się między sobą kolorami. Na obszarze każdego z południków oznaczone są także na dole mapy bieżące godziny i u góry mapy czas, jaki trzeba dodać lub odjąć przekraczając kolejne południki. Od lewej są to: zaznaczony na pomarańczowo zasięg południka 150 stopni z informacją o dodaniu 10 godzin i z godziną 22:00, zaznaczony na niebiesko zasięg południka 165 stopni z informacją o dodaniu 11 godzin i z godziną 23:00, zaznaczony na zielono zasięg południka 180 stopni z informacją o dodaniu 12 godzin po jego wschodniej stronie i odjęciu 12 godzin po stronie zachodniej. W miejscu bieżącej godziny po obu stronach południka widnieje napis Słońce. Po prawej stronie południka 180 stopni znajdują się: oznaczony na żółto południk 165 stopni z informacją o odjęciu 11 godzin i z godziną 1:00, oznaczony na pomarańczowo południk 150 stopni z informacją o odjęciu 10 godzin i z godziną 2:00, oznaczony na żółto południk 135 stopni z informacją o odjęciu 9 godzin i z godziną 3:00. U dołu mapy, po prawej stronie znajduje się legenda informująca: o skali mapy, która wynosi jeden do ośmiu milionów pięciuset tysięcy, o jej tytule - jest to Projekcja cylindryczna Millera. Zastosowano podziałkę liniową od jednego do tysiąca z podziałem co pięćset kilometrów. Po drugiej stronie podziałki zastosowano zakres milowy od jednej do pięciuset mil. Po obu stronach linii zmiany daty różnią się one od siebie o jedną dobę. Niewielkie odchylenia od południka wiążą się z występowaniem obszarów zamieszkałych. Przesunięcia linii od południka 180 stopni występują na terenach Aleutów (w kierunku zachodnim), Półwyspu Czukockiego, wysp Fidżi, Kermadec, Kiribati, Samoa (bez Samoa Amerykańskiego), Tokelau i Tonga (na wschód). Odchylenia oznaczono na mapie dwukolorowymi paskami. Przy przekraczaniu linii zmiany daty w kierunku ze wschodu na zachód odejmujemy jeden dzień od daty bieżącej obowiązującej na półkuli wschodniej. Przy poruszaniu się w kierunku przeciwnym dodajemy jeden dzień do daty bieżącej obowiązującej na półkuli zachodniej.

Jak podaje Małgorzata Bartnicka, autorka artykułu Czas letni w przepisach, historia czasu letniego zaczęła się od złośliwego i ośmieszającego obyczaje Francuzów listu Benjamina Franklina, opublikowanego 26 kwietnia 1784 roku w „Journal de Paris”. List ten – zatytułowany An Economical Project – został napisany po pokazie działania nowej lampy Antoine’a A. Quinqueta i Ambroise’a B. Langego. W czasie tego pokazu Franklin zauważył, że zużycie oleju jest nieadekwatne do ilości uzyskiwanego światła, przez co rozwiązanie to nie jest korzystne pod względem ekonomicznym. Amerykański uczony uznał, że poszukując rozwiązań oświetleniowych, należy uwzględnić zmniejszanie kosztów oświetlenia. Jednocześnie zaapelował o lepsze wykorzystanie światła dziennego.

Franklina skłonił do tego pewien przypadek. Podekscytowany wieczornym pokazem zapomniał zamknąć okiennice. Gdy przebudził się w nocy (była 6:00 rano), ze zdziwieniem ujrzał pokój skąpany w świetle słonecznym. W ten sposób odkrył, że w Paryżu, mieście, w którym nierzadko wstawano dopiero przed 12:00, w porze letniej słońce wschodzi bardzo wcześnie. Zrozumiał, że ludzie przesypiali mnóstwo czasu, gdy dostępne było światło dzienne, a noce spędzali przy nikłych płomieniach świec. Po odpowiednich obliczeniach kosztów zużycia świec w okresie wiosenno‑letnim otrzymał zawrotną sumę ponad 64 milionów funtów. To wtedy postanowił napisać wspomniany list. Miał nadzieję, że gdy ludzie wreszcie się dowiedzą, że istnieje poranne światło dzienne, będą bardziej skłonni do zmiany swoich przyzwyczajeń i wcześniejszego wstawania. Franklin nie postulował jednak zmiany zegarowej czasu, celem jego wystąpienia było zachęcenie do lepszego dostosowania czasu snu i pory budzenia się do okresu występowania światła dziennego.

Propozycję wprowadzenia sezonowej korekty czasu wysunął w 1895 roku mieszkający w Nowej Zelandii Brytyjczyk, z zawodu entomolog, George Vernon Hudson. Rozwiązanie to miało polegać na przesunięciu wskazówek zegara o dwie godziny do przodu (z 24:00 na 2:00) w dniu 1 października każdego roku oraz powrócenie do standardowego ustawienia czasu w dniu 1 marca. Dzięki temu można by lepiej wykorzystywać poranne letnie słońce. Naturalnie zmiany były dostosowane do warunków Nowej Zelandii, gdzie najzimniejszym zimowym miesiącem jest lipiec. Hudson przedstawił tę propozycję w Wellington Philosophical Society 16 października 1895 roku. Pomimo znacznego zainteresowania tą ideą nie została ona wprowadzona w życie.

Jak wskazuje Małgorzata Bartnicka, ostatecznie prekursorami zastosowania czasu letniego stali się Niemcy, którzy w ramach oszczędności energii podczas I wojny światowej wprowadzili 30 kwietnia 1916 roku po raz pierwszy czas letni (odwołanie 1.10.1916). Daylight Saving Time (DST) ustanowiono także w Anglii na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1916 roku. W niedzielę 21 maja 1916 roku o godzinie 2:00 przesunięto wskazówki zegarów na 3:00 (czas GMT+1). Zmiany te miały obowiązywać wyłącznie na czas wojny i nie dotyczyć Irlandii. Zwyczaj wprowadzania czasu letniego w Wielkiej Brytanii nie skończył się jednak wraz z zakończeniem działań wojennych.

Rozwiązania w zakresie stosowania czasu letniego ulegały w powojennej Europie różnym modyfikacjom. W wielu krajach w okresie powojennym utrzymano sezonowe zmiany czasu. Na początku lat 50. powrócono do ciągłego czasu zimowego. Ponowne stosowanie czasu letniego datuje się na koniec lat 70. Od 1997 roku termin wprowadzania i odwołania czasu letniego we wszystkich państwach członkowskich UE określała Dyrektywa 97/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lipca 1997 roku. Obecnie obowiązuje Dyrektywa 2000/84/WE z dnia 19 stycznia 2001 roku w sprawie ustaleń dotyczących czasu letniego. Artykuł 2 ustanawia, że „począwszy od 2002 roku okres czasu letniego zaczyna się w każdym Państwie Członkowskim o godz. 1:00 czasu uniwersalnego (GMT) w ostatnią niedzielę marca”. Artykuł 3 określa koniec czasu letniego o godz. 1:00 czasu uniwersalnego (GMT) w ostatnią niedzielę października.

RukNK53dpl4bo

Mapa świata przedstawiająca stosowanie czasu letniego przez poszczególne państwa. Na niebiesko zaznaczono obszary, na których wprowadzany jest czas letni - są to tereny niemal całej Ameryki Północnej i Europy, a także Kuba, Chile, Paragwaj, Cypr, Iran, Syria, Izrael, Palestyna, Jordania , Liban, Nowa Zelandia i południowo-wschodnia część Australii. Na czerwono zaznaczono obszary, na których nigdy nie wprowadzono czasu letniego. Są to tereny Panamy, północnych krajów części Ameryki Południowej, państw Afryki środkowej i południowej (bez Sierra Leone, Ghany, Czadu, Sudanu, Sudanu Południowego, RPA, Namibii, Botswany i Madagaskaru). Ponadto tym kolorem oznaczono Arabię Saudyjską, Oman, Jemen, Pakistan, Nepal, Korea Północna, większość terenu Azji południowo-wschodniej. Pozostałe obszary świata zaznaczono kolorem pomarańczowym, oznaczającym obszary, na których kiedyś wprowadzany był czas letni, ale obecnie tego zaniechano.

Oznaczenia:

• kolor niebieski ‒ obszary, na których wprowadzany jest czas letni;

• kolor pomarańczowy ‒ obszary, na których kiedyś wprowadzany był czas letni, ale obecnie tego zaniechano;

• kolor czerwony ‒ obszary, na których nigdy nie wprowadzono czasu letniego.

Nim przejdziemy do wyjaśnienia różnicy między czasem letnim a zimowym, wprowadzimy pojęcie czasu urzędowego. Jest to czas wprowadzany dla niektórych regionów lub państw na podstawie specjalnych rozporządzeń. Na przykład czas środkowoeuropejski obejmuje zasięgiem obszar daleko wykraczający poza swoją strefę czasową. Dzięki temu mamy w Polsce taki sam czas, jaki jest w większości krajów europejskich. Czas urzędowy dzieli się na czas letni i zimowy. Różnica między nimi wynosi jedną godzinę. Czas letni obowiązuje w naszym kraju przez pięć miesięcy. Odpowiada on czasowi strefy wschodnioeuropejskiej (GMT+2) i nosi nazwę czasu wschodnioeuropejskiego. Zimą wracamy w Polsce do naszego czasu podstawowego, którym jest czas środkowoeuropejski (zwany również zimowym).

Pierwotnym powodem ustanowienia czasu letniego była próba wywołania większej aktywności ludzi oraz lepsze wykorzystanie dobrodziejstw światła dziennego. Jako czynnik zachęcający przytaczano argumentację zachwalającą skutki przesunięcia czasu, eksponując głównie aspekt ekonomiczny. Jednak w praktyce za wprowadzeniem czasu letniego stały głównie wojny i związane z nimi poszukiwanie oszczędności energii. Niemniej czas letni ma jeszcze wiele dodatkowych wartościowych cech:

• dłuższa ekspozycja na światło dzienne i światło słoneczne powoduje dobre samopoczucie oraz zwiększa produkcję witaminy D;

• jasne wieczory sprzyjają aktywności;

• dzieci więcej czasu spędzają na zabawach na świeżym powietrzu;

• w porównaniu z czasem zimowym znacząco zmniejsza się liczba wypadków w porze wieczornej.

Często do tej pory przytaczany wątek ekonomiczny nie do końca sprawdza się w dzisiejszych czasach, ponieważ:

• ciepłe długie wieczory zachęcają do podróży za miasto, co wiąże się ze zużyciem benzyny;

• w obecnych czasach zużycie energii elektrycznej tylko w niewielkim stopniu dotyczy oświetlenia, a użytkowanie sprzętu RTV czy AGD nie jest uzależnione od warunków oświetleniowych.

Według wielu czas letni ma zalety, jednak za główną jego wadę uznaje się moment wprowadzenia go i odwołania. Prowadzi to bowiem do zaburzenia dobowego rytmu biologicznego człowieka, głównie małych dzieci i osób starszych, a także zwierząt, co jest odczuwalne zwłaszcza na wsi. Obniża się również samopoczucie i sprawność psychiczna. Badania potwierdziły, że w dzień po wprowadzeniu czasu letniego (skrócenie snu o 1 godzinę) wzrasta liczba kontuzji i urazów w pracy. Kolejnym problemem stają się kosztowne i skomplikowane zmiany w transporcie kolejowym i lotniczym.

Słownik