Przeczytaj
Europejska Wspólnota Gospodarcza
Legenda:
– kolor zielony: państwa założycielskie
– kolor granatowy: późniejsi członkowie do Traktatu o Unii Europejskiej
Największą organizacją współpracy gospodarczej przez długi czas była Europejska Wspólnota Gospodarcza, powstała 25 marca 1957 r. w Rzymie. Jej sygnatariuszami były RFN, Francja, Włochy i kraje Beneluksu. W 1973 roku dołączyły do nich Irlandia, Wielka Brytania i Dania, w roku 1981 – Grecja, natomiast w 1986 r. – Hiszpania i Portugalia. Od 1 listopada 1993 roku EWG stała się jednym z filarów utworzonej na mocy traktatu z Maastricht Unii Europejskiej. Od tej pory państwa, które wstępowały do UE, stawały się jednocześnie członkami EWG. Współpraca gospodarcza ulegała dalszemu zacieśnianiu, między innymi poprzez umocnienie spójności gospodarczej i społecznej, utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej, wprowadzenie wspólnej waluty euro. Pomiędzy 1995 a 2007 r. do UE, a tym samym do EWG, dołączyło jeszcze 15 krajów. W ten sposób powstał organizm polityczny i gospodarczy obejmujący wówczas 28 państw. EWG przestała istnieć 30 listopada 2009 r. wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego i uzyskaniem przez Unię Europejską osobowości prawnej, a tym samym przejęciem przez nią działalności EWG.
Elementem początkowo jednoczącym EWG była wspólna polityka handlowa i współdziałanie gospodarcze wobec zwiększającej się potęgi gospodarczej państw pozaeuropejskich. Obecnie realizowane przez UE działania w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej są przykładami najwyższych etapów integracji gospodarczej, czego wyrazem jest jednolity rynek charakteryzujący się swobodą przepływu osób, usług, towarów i kapitału, a także wspólna polityka w dziedzinie konkurencji oraz stymulowania rozwoju strukturalnego i regionalnego (w tym likwidowania różnic między regionami), jak również wysiłki służące koordynacji polityk makroekonomicznych.
Inne europejskie instytucje gospodarcze
W 1994 roku do współpracy gospodarczej z UE zostały zaproszone kraje EFTA (Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu), dzięki czemu powstał Europejski Obszar Gospodarczy (EOG), a rynek wewnętrzny został rozszerzony na kraje, które nie wyraziły woli przystąpienia do Unii. Członkami EOG są Norwegia, Islandia i Liechtenstein. Wyraziły one zgodę na przyjęcie prawa dotyczącego wspólnego rynku i korzystania ze swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału.
Znacznie mniejsze znaczenie miała i ma CEFTA (Środkowoeuropejska Strefa Wolnego Handlu), którą w 1992 r. założyły Polska, Czechosłowacja, Węgry. W 1995 r. do CEFTA przystąpiła Słowenia, a dwa lata później – Bułgaria i Rumunia. Celem tej organizacji jest wymiana międzynarodowa, współdziałanie gospodarcze państw regionu, współpraca ze Wspólnotami Europejskimi. Część państw CEFTA, stając się członkami UE, osłabia swoje powiązania z krajami Europy Środkowej (2004: Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Słowenia; 2007: Rumunia i Bułgaria; 2013: Chorwacja). Obecnie członkami CEFTA są: Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia Północna, Mołdawia, Serbia. Jest to więc organizacja o niewielkim zasięgu.
Maleje także znaczenie Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu powstałego w 1960 r., obejmującego: Austrię, Danię, Portugalię, Szwecję, Wielką Brytanię, Finlandię, Szwajcarię, Islandię, Liechtenstein i Norwegię. Pierwsze cztery państwa należą do struktur UE, pozostałe nie mogą stanowić przeciwwagi dla Wspólnot Europejskich. Państwa te, z wyjątkiem Szwajcarii, należą do Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (NAFTA)
Powiązania gospodarcze wewnątrz państw Unii spowodowały, że gospodarka Europy zaczęła zagrażać dominującej pozycji Stanów Zjednoczonych. Dlatego też USA wraz z Kanadą i Meksykiem utworzyły w 1994 r. organizację NAFTA (Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu). Celem NAFTA jest ułatwienie przepływu ludzi, usług, towarów i środków finansowych. Początkowo zakładano, że NAFTA zniweluje ogromne różnice gospodarcze pomiędzy USA i Kanadą a Meksykiem. W perspektywie 15 lat (do roku 2010) miały być zniesione wszelkie cła i bariery w przepływie ludzi i kapitałów. Różnice w rozwoju gospodarczym państw członkowskich spowodowały, że nie wszystkie założenia NAFTA zostały zrealizowane. W przeciwieństwie do UE, NAFTA była jedynie strefą wolnego handlu, do której mogły dobrowolnie przystępować inne państwa.
NAFTA zakończyła swoją działalność wraz z wejściem w życie nowej umowy podpisanej przez Stany Zjednoczone, Kanadę i Meksyk 1 lipca 2020 r. wskutek której zaistniało USMCA (z ang. United States‑Mexico‑Canada Agreement) zwane popularnie NAFTA 2.0. Porozumienie to zostało podpisane i weszło w życie w efekcie gróźb Donalda Trumpa dotyczących wycofania się Stanów Zjednoczonych z NAFTA, jeśli umowa handlowa nie będzie dla nich korzystniejsza.
Obecnie coraz większą rolę odgrywa rejon Pacyfiku. Wokół tego największego oceanu mieszka blisko połowa ludności świata. Tendencje rozwojowe pokazują olbrzymi potencjał ludnościowy tego regionu.
Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (APEC)
W 1989 r. w Canberze powstała APEC – Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku. Organizacja ta, zrzeszająca kraje ASEAN (Mjanmę, Laos, Kambodżę, Malezję, Tajlandię, Singapur, Brunei, Indonezję, Wietnam, Filipiny), a także Australię, Nową Zelandię, Koreę Południową, Japonię, USA i Kanadę, stopniowo rozszerzała swój zasięg działania. W chwili obecnej należy do niej 21 państw, w tym także Rosja, Chiny, Chile i Meksyk. APEC, w przeciwieństwie do Unii Europejskiej, jest na razie forum dyskusyjnym, na którym kształtuje się zasady współpracy regionalnej, rozwoju ekonomicznego państw członkowskich, wspólnej postawy w organizacjach, takich jak WTO. Podstawowym celem APEC było powstanie do 2020 roku w regionie Pacyfiku strefy wolnego handlu. 15 listopada 2020 r. 15 krajów Azji i Pacyfiku podpisało umowę o wolnym handlu na zakończenie 37. szczytu Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo‑Wschodniej (ASEAN), który odbył się wirtualnie w Hanoi.
Porozumienie to jest największą na świecie umową handlową, jeśli wziąć pod uwagę miernik produktu krajowego brutto (PKB) oraz liczbę objętych nim ludzi – około 30% światowej populacji. Sygnatariusze porozumienia to: Indonezja, Tajlandia, Singapur, Malezja, Filipiny, Wietnam, Birma, Kambodża, Laos, Brunei, Chiny, Japonia, Korea Południowa, Australia i Nowa Zelandia.
Inne organizacje gospodarcze
Mniejsze znaczenie pod względem gospodarczym mają:
Wspomniane organizacje w Ameryce Południowej dążą do włączenia się w inne struktury gospodarcze czy stworzenia wspólnego obszaru celnego i gospodarczego.
Światowa Organizacja Handlu
W epoce wzrostu obrotów handlu międzynarodowego bardzo ważną rolę odgrywa Światowa Organizacja Handlu (WTO – World Trade Organization). Powstała w 1995 roku z przekształcenia GATT (General Agreement Tax and Trade). Celem tej organizacji jest liberalizacja zasad wolnego handlu, zmniejszanie lub znoszenie ceł, arbitraż w sporach międzynarodowych. Siedzibą organizacji jest Rzym, gdzie podejmowane są decyzje odnośnie łagodzenia konfliktów handlowych. Wojny celne i handlowe, jakie ostatnio miały miejsce głównie pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Unią EuropejskąUnią Europejską, spowodowały konieczność zaangażowania w te konflikty instytucji międzynarodowych. Przykładem może być konflikt cenowy o stal produkowaną i eksportowaną przez Stany Zjednoczone, które zostały ukarane grzywną w wysokości 2 mld USD. W ramach aktywności WTO mieszczą się także działania na rzecz rozwoju handlu międzynarodowego.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy
Zakończenie II wojny światowej zbiegło się z przemianami w światowym systemie finansowym. Wiązały się one z koniecznością uporządkowania problemów odbudowy po zniszczeniach wojennych i nowym ładem walutowym świata. Waluty dotychczasowych potęg gospodarczych i politycznych zostały zdewaluowane i nie były już oparte na parytecie złota. Aby uporządkować problemy finansowe powojennego świata, w październiku 1944 r. w Bretton Woods powołano do życia dwie instytucje finansowe, których działalność zdominowała rynki finansowe świata i rozliczenia pomiędzy poszczególnymi państwami. Były to Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy. Obie te instytucje są wyspecjalizowanymi instytucjami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Decyzje podejmowane są podczas dorocznych sesji tych instytucji. Liczba głosów, jakimi dysponują kraje członkowskie, zależy od składek, dlatego też prym w tych instytucjach wiodą najbogatsze kraje świata. Polska należy zarówno do Międzynarodowego Funduszu Walutowego, jak i do Banku Światowego.
W Europie ważną rolę odgrywa Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju z siedzibą w Londynie. Powstał w 1989 r. jako bank komercyjny mający na celu inwestycje w gospodarki krajów Europy Wschodniej i pomoc finansową dla tych obszarów.
System Rezerw Federalnych
Ogromną rolę odgrywa w światowym systemie finansów – z racji potęgi gospodarki amerykańskiej – System Rezerw Federalnych USA. Decyzje podejmowane przez Radę Gubernatorów mają niebagatelny wpływ na światowy rynek pieniężny i gospodarczy.
Giełdy
Wielką rolę w światowej gospodarce i finansach odgrywają giełdy finansowe i towarowo‑surowcowe. Początki pierwszych z nich to siedemnasty wiek i działalność giełd w Antwerpii, Amsterdamie i Londynie. W ciągu ostatnich 300 lat zwiększyła się liczba giełd, zmieniła się także ich geografia i znaczenie. Przedmiotem obrotu na giełdach są:
papiery wartościowe;
obligacje, akcje;
opcje na akcje;
waluty;
kwity dłużne;
kontrakty terminowe;
świadectwa depozytowe;
weksle skarbowe (głównie USA).
Obecnie ton działalności giełdowej nadają giełdy w Nowym Jorku, Londynie, Frankfurcie, Tokio, Hongkongu. Indeksy giełdowe są wyznacznikami kondycji gospodarek poszczególnych państw i siły ich walut. Wielokroć indeksy Dow Jones, Hun Sen, DATAX, decydują nie tylko o wartości akcji i walut notowanych na danej giełdzie, ale o dynamice gospodarki całego regionu. Najbardziej liczą się we współczesnej gospodarce oczywiście trzy waluty: euro, dolar oraz jen. Widoczny jest więc podział świata na trzy dominujące ośrodki i gospodarki. W dobie przemian gospodarczych, internetu i globalizacji przepływ środków finansowych odbywa się drogą elektroniczną w ciągu kilku sekund. Ma to ogromne znaczenie dla finansów międzynarodowych i rynków walutowych, kiedy to każda wiadomość może być powodem zysku lub straty dla inwestorów. Przykładem jest działalność spekulacyjnych funduszy inwestycyjnych przerzucających ogromne środki finansowe z jednej giełdy na drugą, na innym końcu świata. Zarabiają w ten sposób na różnicach kursów. Jednak takie działanie jest niesłychanie groźne dla słabych gospodarczo państw. Dla wielu krajów rozwijających się wieści z giełd towarowych, znajdujących się w Chicago i Londynie, mają ogromne znacznie. Ich gospodarka jest zależna od informacji o cenach oferowanych produktów. Przedmiotem obrotu są: żywność, używki, paliwa, surowce. Uzależnienie państw rozwijających się od cen giełdowych powoduje, że są one zakładnikami wolnorynkowej gry, w której zyskują potężne koncerny, inwestujące na nowych rynkach stosunkowo niewielkie środki i technologie, otrzymując w zamian sowite zyski.
Słownik
organizacja współpracy gospodarczej, istniejąca od 1 stycznia 1958 r. do 30 listopada 2009 r.
międzynarodowa organizacja działająca w ramach ONZ; udziela pomocy państwom członkowskim w stabilizowaniu waluty, ułatwia wielostronną wymianę w zakresie finansów, tworzy programy pomocy dla państw dotkniętych kryzysem finansowym; jest jednym z największych pożyczkodawców na świecie
gospodarczo‑polityczny związek 27 demokratycznych państw europejskich; powstała 1 listopada 1993 roku na mocy traktatu z Maastricht jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej