Przeczytaj
Podsumowanie analizy sceny 1. i 2. aktu I
Warstwa słowna
Sposób ukształtowania dialogu:
dostarcza wiadomości na temat relacji między bohaterami,
wprowadza temat obłudy religijnej i prawdziwej pobożności,
ukazuje główny konflikt sztuki (spór o Tarfuffe’a).
Sprzeczka Pani Pernelle z domownikami pozwala na ukazanie sytuacji panującej w domu Orgona i wprowadzenie tematu obłudy, także religijnej, i odróżniania prawdy od pozorów.
Miejsce akcji
Dom zamożnego mieszczanina Orgona – wszystkie wydarzenia rozgrywają się właśnie tutaj – został więc spełniony klasycystycznyklasycystyczny wymóg jedności miejsca.
Czas akcji
Orgon pojawia się po dwudniowej nieobecności w domu.
Postacie
Pani Pernelle – matka Orgona; wyznaje surową, ascetyczną religijność, stąd też jest przeciwniczką hucznych zabaw, drogich strojów i zbyt wystawnego życia.
Elmira – jest drugą żoną Orgona, zapewne znacznie młodszą od niego; jej styl życia (lubi przyjmować gości) i stroje (zbyt kosztowne) budzą zgorszenie surowej pani Pernelle.
Doryna – jest postacią wprowadzającą duży ładunek komizmu, który przejawia się głównie jako ironia, demaskująca i ośmieszająca postacie Tartuffe’a i Orgona. Doryna jest postacią umowną, jej zachowanie wykracza poza zasadę prawdopodobieństwa. Reprezentuje typ sprytnej służącej, której pierwowzorem była Kolombina z komedii dell’arte.
Tartuffe – informacji na temat głównego bohatera dostarczają wypowiedzi domowników oraz wypowiedzi Pani Pernelle. Wyłania się z nich sprzeczny obraz Tartuffe’a – według Pani Pernelle jest on człowiekiem religijnym, pobożnym, zaś według pozostałych domowników jest obłudnym i cynicznym oszustem.
Orgon – przełomowym momentem w jego życiu było spotkanie Tartuffe’a. Wcześniej był człowiekiem rozsądnym i odważnym, potem stał się dewotem. Charakterystyka Orgona pojawia się w wypowiedzi Doryny (sc. 2.).
Akcja
Scena 1. pełni funkcję ekspozycji – zostaje w niej przedstawiona cała rodzina, a wypowiedziach obecnych na scenie jej członków przywołany zostaje także Orgon i Tartuffe. Scena ta ukazuje relacje panujące między postaciami. Napięcie stopniowo wzrasta – rozmowa dotyczy najpierw świętoszka, a potem Orgona.
Scena 2. przynosi szczegółową charakterystykę Orgona i Tartuffe’a.
Cechy gatunku
Ekspozycja zawiera elementy:
komedii rodzinnej (rozgrywa się w rodzinie, przedstawia konflikty między ojcem i resztą rodziny, których powodem jest Tartuffe),
komedii obyczajowej (ukazuje obyczajowość XVII‑wiecznego mieszczaństwa).
W pierwszych dwóch scenach pojawiają się dwa rodzaje komizmu:
sytuacyjny o charakterze farsowym (policzek wymierzony służącej przez Panią Pernelle),
językowy (dowcipne wypowiedzi Doryny)
Podsumowanie analizy sceny 4. aktu I
Postacie
Orgon – zaniedbuje rodzinę, troszcząc się wyłącznie o świętoszka, w stosunku
do którego jest zupełnie bezkrytyczny. Jest człowiekiem religijnym (codziennie chodzi do kościoła). Jest naiwny, daje się zwodzić pozorom, ale potrafi też być ironiczny i złośliwy. Orgon sądzi, podobnie jak Pani Pernelle, że świętoszek może mieć umoralniający wpływ na jego rodzinę.
Tartuffe – informacji na jego temat dostarcza relacja Doryny. Dziewczyna mówi
na temat jego wyglądu zewnętrznego (przeczy jego rzekomo ascetycznej postawie) oraz zachowania (ma doskonały apetyt, nie stroni od alkoholu). Z kolei z relacji Orgona dowiadujemy się, że Tartuffe przed przygarnięciem go przez Orgona był żebrakiem, że jest człowiekiem niezwykle pobożnym i skromnym, niemal ascetą, że często popada w religijne uniesienie. Natomiast Kleant, szwagier Orgona, zalicza Tartuffe’a do szerszej grupy oszustów religijnych, obłudników, którzy udają pobożność,
by czerpać z tego zyski.
Kleant – uosabia umiar i rozsądek, stanowi przeciwwagę dla irracjonalnej postawy Orgona, omotanego przez świętoszka. Kleant jest rezonerem – jego poglądy można uznać za poglądy autora.
Cechy gatunku
Komizm w prezentowanej scenie przejawia się w kontraście między relacją Doryny a relacją Orgona, a także w zabawnym komentarzu Orgona na temat zachowania Tartuffe’a. Dodatkowo jest on wzmocniony przez kilkakrotne powtórzenie. Analiza psychiki Orgona wskazuje na komedię charakteru.
W scenie 4. pojawia się kluczowy dla problematyki utworu motyw odróżniania prawdy od pozorów.
Podsumowanie analizy sceny 2. aktu III
Postacie
Tartuffe – pojawienie się tytułowego bohatera pozwala skonfrontować jego zachowanie z szeregiem opinii wygłoszonych wcześniej na jego temat przez inne postacie. Dwie kolejne sceny służą zdemaskowaniu jego obłudy. W rozmowie z Doryną mężczyzna stwarza pozory ascety, którego gorszy dekolt służącej, natomiast spotkanie z Elmirą ukazuje go jako człowieka lubieżnego, niestarającego się ukrywać zamiarów względem żony swego dobroczyńcy.
Elmira – kobieta sprytna, inteligentna i opanowana; jest wyrafinowaną kokietką; zaloty świętoszka schlebiają jej kobiecej próżności.
Warstwa językowa
W scenie 2. wyraźnie zaznacza się indywidualizacja językowa. Styl wypowiedzi Tatuffe’a wskazuje, że jest on człowiekiem wykształconym – bohater mówi językiem patetycznym, kwiecistym, pełnym metafor, epitetów i porównań o charakterze religijnym. Elmira wypowiada się z rozwagą, zwracając uwagę na każde słowo, posługuje się subtelną ironią. Doryna mówi językiem potocznym, nasyconym zabawnymi powiedzonkami i grami słownymi. Wypowiedzi postaci są nacechowane komizmem językowym, np. kontrastowe zestawienie ciętych, złośliwych, pełnych ironii i humoru kwestii Doryny z kwiecistymi i pełnymi wzniosłych frazesów z wypowiedziami Tartuffe’a.
Akcja
Na scenie pojawia się Tartuffe, co przyspiesza tempo akcji.
Cechy gatunku
Obok komizmu słownego (ironia w słowach Doryny i Elmiry) pojawia się komizm sytuacyjny (bezceremonialne zaloty Tartuffe’a i reakcje Elmiry).