Polskie społeczeństwo przed 1989 r.

Zgodnie z oficjalną propagandąpropagandapropagandą komunistycznych władz Polski Ludowej najważniejszymi grupami w społeczeństwie były klasa robotnicza i chłopska. Wzrost liczebności pierwszej z nich związany był z okresem intensywnej industrializacjiindustrializacjaindustrializacji, jaką przechodziła polska gospodarka po II wojnie światowej. Szybki rozwój przemysłu wpłynął na duży napływ ludności ze wsi do miast, gdzie potrzebnych było coraz więcej rąk do pracy w nowo powstających fabrykach. W wyniku przeprowadzonej po wojnie reformy rolnej wielu chłopów uzyskało możliwość uprawiania własnej ziemi, co przyczyniło się do wzrostu znaczenia tej warstwy w polskim społeczeństwie. Coraz liczniejsza stawała się także inteligencja. Do tzw. przedwojennej inteligencji dołączały bowiem rzesze osób kształconych na bezpłatnych wyższych studiach w nowym systemie.

Co ciekawe, w powojennej komunistycznej Polsce nie było właściwie tzw. burżuazjiburżuazjaburżuazji, z którą system mógłby walczyć ze względów ideologicznych. Występowała natomiast tzw. nomenklatura partyjna – członkowie najwyższego szczebla Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej sprawujący kierowniczą rolę w państwie.

Konsekwencje transformacji ustrojowej

Podczas gdy większość polskiego społeczeństwa oczekiwała pod koniec lat 80. głębokiej przebudowy politycznego ustroju państwa, niewielu spodziewało się, jak poważnych trudności nastręczy podźwignięcie z głębokiego kryzysu polskiej gospodarki przy jednoczesnym wprowadzaniu zasad wolnorynkowych. Wkrótce jednak Polacy boleśnie odczuli skutki koniecznych reform. Ceny towarów wzrosły kilkakrotnie, gwałtownie obniżył się więc poziom życia obywateli. Szybko rosło natomiast bezrobocie na skutek upadku licznych nierentownych państwowych przedsiębiorstw i państwowych gospodarstw rolnych. Degradacja społeczna stała się zjawiskiem powszechnym.

Adaptacja do zmiany

R1IpBJ33uPNCk

Zdjęcie przedstawia okrągły, drewniany stół. Wokół niego siedzą ludzie. Na środku stoi bukiet kwiatów. Wokół stołu stoją dziennikarze wraz z kamerami.

Wobec głębokiej przebudowy systemu politycznego i gospodarczego w wyniku transformacji ustrojowejtransformacja ustrojowatransformacji ustrojowej 1989 r. polskie społeczeństwo stanęło przed koniecznością adaptacji do nowych warunków, czyli procesu stopniowego dostosowywania się do funkcjonowania w zmienionej rzeczywistości. Proces takiej adaptacji obejmował konieczność zmiany postaw, przyjęcia nowych sposobów działania i wzorców zachowań, przeorganizowania stylu życia całej zbiorowości.

Klasy społeczne dawnego ustroju różnie radziły sobie z adaptacją. Członkowie nomenklatury partyjnej w dużej mierze wykorzystali swoją wciąż uprzywilejowaną pozycję i skorzystali na procesie prywatyzacjiprywatyzacjaprywatyzacji polskiej gospodarki i wprowadzeniu swobody działalności gospodarczej. Zgromadzone w poprzednim systemie zasoby pozwoliły im dokonać inwestycji w duże, wciąż prosperujące przedsiębiorstwa. W efekcie wielu z nich, oddając władzę polityczną, uzyskało ogromne wpływy o charakterze ekonomicznym. Transformacja stała się również szansą dla polskiej inteligencji – w warunkach gospodarki rynkowej i silnego napływu zagranicznych inwestycji wzrósł popyt na specjalistów i wykwalifikowanych pracowników, którym można było powierzyć stanowiska kierownicze. Obie te warstwy doświadczały w przeważającej części awansu społecznego.

R3WFZmV5V8Jlj1

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi na bazarze.

Tymczasem sytuacja hołubionej w poprzednim systemie klasy robotniczo‑chłopskiej drastycznie się pogorszyła. Część z przedstawicieli tej klasy umiała wykorzystać szanse, jakie powstały dzięki transformacji ustrojowej. Mniej lub bardziej zmuszeni do poszukiwania alternatywnych źródeł dochodu podejmowali działalność w drobnym handlu i małej przedsiębiorczości, często z dużym sukcesem. Nie wszyscy jednak równie dobrze radzili sobie z nową rzeczywistością – niektórzy emigrowali za pracą na Zachód Europy, inni imali się tymczasowych nisko dochodowych zajęć umożliwiających jedynie przetrwanie, jak zbieranie złomu czy leśnych owoców.

Poważną przeszkodą w dostosowaniu się do nowych warunków dla takich osób był fakt, że większość swego życia spędzili w systemie, który wręcz wymógł na nich bierność, wykształcił pewną bezradność, wyręczał w wielu życiowych kwestiach, by uzależnić obywatela od państwa. Teraz to doświadczenie mściło się na wielu członkach społeczeństwa, reprezentujących typ tzw. homo sovieticushomo sovieticushomo sovieticus, człowieka sowieckiego, żyjącego z dnia na dzień, biernego i podporządkowanego władzy. Ludzie tacy nie potrafili wykazać potrzebnej w potransformacyjnej rzeczywistości inicjatywy czy przedsiębiorczości. Zamiast tego najczęściej przyjmowali postawę roszczeniową wobec władz państwowych i pozostałej części społeczeństwa, oczekując, że jak dawniej zapewnią mu stałe źródło dochodu i skromną, ale stabilną egzystencję. Osoby takie często stawały się ofiarami wykluczenia społecznegowykluczenie społeczne, marginalizacjawykluczenia społecznego, ponieważ warunki kapitalistycznej gospodarki i wymagającego aktywności społeczeństwa obywatelskiegospołeczeństwo obywatelskiespołeczeństwa obywatelskiego doprowadzały do ich marginalizacji.

Słownik