szkoły średnie (wyłącznie męskie) prowadzone przez jezuitów od połowy XVI w. do 1773 r. W XVII i XVIII w. były dominującymi instytucjami edukacji szlacheckiej zarówno w Rzeczypospolitej, jak i w innych krajach europejskich. W programie nauczania najważniejsze miejsce zajmowały łacina, która była wówczas językiem urzędowym, niezbędnym do pełnienia funkcji państwowych i kościelnych, retoryka oraz lektura klasycznych tekstów łacińskich. Naukę łączono z praktykami religijnymi. Poprzez odpowiednie wychowanie młodzieży kolegia miały sprzyjać realizacji głównych celów zakonu, jakimi były przeciwdziałanie reformacji i umacnianie pozycji Kościoła katolickiego

(łac. conservatus – zachowany) postawa, którą charakteryzują przywiązanie do istniejącego ustroju politycznego, obowiązujących praw i obyczajów oraz zakorzenionych w tradycji wartości, a także niechęć do gwałtownych zmian

(łac. wolne sprzeciwiam się) słynna zasada jednomyślności sejmu funkcjonująca w Polsce w XVII–XVIII w.; sprzeciw jednego posła pozwalał na zerwanie sejmu i uchylenie uchwał, które wcześniej zapadły

(z gr.) przesadne wyobrażenie o własnej wartości

w kulturze europejskiej pojęcie odnoszące się do obszarów Azji oraz północno‑wschodniej Afryki

podczas ceremonii pogrzebowych szlachta manifestowała swoje bogactwo. Uroczystości, w których uczestniczyły setki duchownych i tłumy gości, poprzedzała pełna przepychu procesja – najważniejszy punkt pogrzebowego scenariusza. Ten pochód miał prawdziwie teatralną oprawę. Na jego czele jechał zwykle ktoś w zbroi zmarłego, co miało wywołać wrażenie, że jest on obecny na własnym pogrzebie. Podczas nabożeństwa rycerz ten wjeżdżał konno do kościoła i rzucał się na posadzkę przed katafalkiem, na którym stała trumna. Pochówkowi towarzyszyły bicie dzwonów, łamanie oręża zmarłego, głośne lamenty zgromadzonych i wygłaszanie panegirycznych oracji. Trwające kilka dni uroczystości pogrzebowe kończyły się wystawną stypą, która często przeradzała się w zwykłą hulankę przy dźwiękach muzyki i hukach fajerwerków

(łac. Sarmatae, Sauromatae) koczowniczy lud pochodzenia irańskiego, który w starożytności zamieszkiwał stepy na południowym wschodzie Europy, a w pierwszych wiekach naszej ery przesiedlił się w okolice Dunaju. Nazwa „Sarmacja”, spotykana już w starożytnych kronikach, pojawiła się m.in. u Jana Długosza i Marcina Bielskiego. W XVI i XVII w. rozpowszechniło się przekonanie o sarmackim pochodzeniu polskiej szlachty („sarmacki naród szlachecki”)

(od łac. Sarmatae, Sauromatae – Sarmaci) ideologia polskiej szlachty głosząca jej pochodzenie od starożytnego ludu Sarmatów. Zakładała dominację szlachty nad innymi stanami społecznymi i jej wolność od obowiązków wobec państwa. Jej cechą charakterystyczną było także przywiązanie do wartości życia wiejskiego

osoba pochodzenia szlacheckiego posiadająca włości ziemskie

(łac. słowo szlachcica) wyrażenie, które wzięło początek od staropolskiego przysłowia verbum nobile debet esse stabile, oznaczającego: słowo szlacheckie musi zostać dotrzymane

w Rzeczypospolitej szlacheckiej zbrojne egzekwowanie wyroku sądowego, zajęcie posiadłości