W stronę światła

RjDs4Qs6v6vXt1

Zdjęcie przedstawia mały klawesyn o dwóch klawiaturach.

Sztuka Fugi – ostatnie, mistrzowskie dzieło barokowego twórcy Jana Sebastiana Bacha nie zostało docenione przez jego współczesnych. Być może wynikało to z przesytu trudną, polifoniczną formą.

Muzyka wczesnego klasycyzmu (1720–1760) była z pewnością dużo łatwiejsza w odbiorze. Pełnym wdzięku, jasnym, łatwo zapadającym w pamięć melodiom towarzyszył lekki akompaniament, najczęściej klawesynowy. Do najważniejszych kompozytorów stylu galant należał m.in. Johann Christian Bach, syn Jana Sebastiana.

Melancholia i słodycz

W połowie XVIII wieku rozwinął się styl wzmożonej uczuciowości (niem. Empfindsamerstil [czyt. empfindzamersztil]) jako wyraz osobistych uczuć kompozytora, pełen niespodzianek, ekspresyjny, momentami nawet ekscentryczny. Styl ten wolał tonacjetonacjatonacje molowe, nie unikał też polifoniipolifoniapolifonii, co zbliżało go do stylu barokowego, a także inspirował się muzyką wokalną. Instrumentem, który najpełniej oddawał charakter tego stylu, był klawikordklawikordklawikord, określany jaki „samotny, melancholijny, o niewysłowionej słodyczy”.

Ra6vH1vWfYvAB

Zdjęcie przedstawia stary klawikord. Jego pokrywa jest otwarta, widać struny i klawiaturę.

Wszystkie te style określone zbiorczym terminem preklasycyzmu przyczyniły się do rozwoju klasycyzmu wiedeńskiego, którego najdoskonalszymi przedstawicielami byli Józef Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart i Ludwig van Beethoven.

Klasycyzm

Śmierć Bacha w 1750 r. symbolicznie wyznacza początek klasycyzmu w muzyce, który będzie trwać do ok. 1820 r. Za jego koniec przyjmuje się również rok śmierci Beethovena (1827).

„Klasyczny” pochodzi od łac. classicus, czyli „doskonały”. W przeciwieństwie do barokowej obfitości, kontrastów i polifonii, muzyka tego okresu odznaczała się harmonią, umiarem, symetrią i prostotą. Kompozytorzy preferowali muzykę homofonicznąhomofoniahomofoniczną. Stosowali formy muzyczne znane z epok poprzednich, takie jak koncerty, sonaty, opery, ale pojawiły się także nowe, np. kwartet smyczkowy na dwoje skrzypiec, altówkę i wiolonczelę, uwertura koncertowa, symfonia.

Symfonia to zazwyczaj trzy- lub czteroczęściowy utwór muzyczny na orkiestrę, w którym muzyka ilustruje treść pozamuzyczną. W połowie XVIII w. wykształciła się 4‑częściowa forma symfonii klasycznej: 1 część – szybka w formie sonatowej, 2 – wolna, 3 – menuet, 4 – szybki finał, często w formie ronda.

Popularnymi gatunkami muzycznymi stały się też opery, wariacje i ronda. Pojawiły się nowe instrumenty, jak klarnet czy flet. Z czasem bardziej od klawesynu popularny stał się fortepian.

Popularyzacji muzyki sprzyjał rozwój publicznego życia koncertowego. W nowo budowanych salach koncertowych występowały stałe zespoły orkiestrowe i wybitni soliści. Rozwijało się również prywatne muzykowanie. Status zawodowy muzyka znacznie wzrósł, gdyż artyści uniezależnili się od dworu i kościoła.

Tymczasem w Polsce

W Polsce na okres klasycyzmu, który zaczął się formować po 1750 r. i trwał do 1830 r., przypadają początki muzyki symfonicznej, operowej i fortepianowej (Michał Kleofas Ogiński, Maria Szymanowska).

R1WVVeVPySFem1

Zdjęcie przedstawia tytuł z okładki: Pożegnanie Ojczyzny. Polonez.

W twórczości polskich kompozytorów obecne są znane z muzyki europejskiej formy, tj. symfonia, koncert, sonata solowa, utwory kameralne oraz stylizowane formy taneczne, np. polonezy. Polscy muzycy inspirowali się osiągnięciami klasyków wiedeńskich, a szczególnie Haydna i Mozarta. Ich twórczość nawiązywała jednak do wątków patriotycznych, narodowych, a opery czy pieśni miały zazwyczaj moralizatorskie przesłanie.

Za pionierskie w muzyce polskiej dzieło symfoniczne uznaje się trzyczęściową Symfonię D‑dur Adama Haczewskiego z 1771 roku. Druga część tej symfonii utrzymana jest w rytmie polonezowym.

Polonezy tworzył również Michał Kleofas Ogiński, a najbardziej znany z nich to polonez a‑moll Pożegnanie Ojczyzny, bez którego nie może obejść się otwarcie żadnej studniówki.

Wesele Figara – o związkach między operą a literaturą

Jedną z najsłynniejszych oper powstałych w okresie klasycyzmu jest Wesele Figara Wolfganga Amadeusza Mozarta. Była to opera buffa, czyli opera komiczna. Mozart skomponował ten utwór w roku 1786. Autorem librettalibrettolibretta był Lorenzo Da Ponte, nadworny poeta cesarza Józefa II, który napisał dla Mozarta także libretta do oper Cosi fan tuttecosiCosi fan tutte (1790) i Don GiovanidonDon Giovani (1787). Wesele Figara zostało oparte na sztuce o tym samym tytule – jej autorem był Pierre Beaumarchais – wielka i barwna postać w historii francuskiego teatru.

Pierre‑Augustin Caron de BeaumarchaisBeaumarchaisPierre‑Augustin Caron de Beaumarchais (1732–1799) był dramaturgiem, finansistą i dyplomatą. Dzięki jego inicjatywie powstała pierwsza w świecie organizacja chroniąca prawa autorskie oraz pierwszy na świecie zapis prawny, który pozwalał autorom na pobieranie tantiem za wystawianie dzieł na scenach teatrów.  Pisaniem sztuk teatralnych zajął się po porzuceniu fachu zegarmistrza – w tej dziedzinie także przejawiał pewien talent, gdyż udało mu się skonstruować miniaturowy zegarek w pierścionku. Zwrócił na siebie uwagę Wersalu, a wkrótce zabłysnął jako harfista i zyskał przychylność córek króla, komponując dla nich utwory muzyczne i organizując koncerty. Szybko nawiązał znajomości w świecie finansjery i zdobył fortunę, po czym za pięćdziesiąt sześć tysięcy franków kupił sobie dyplom „sekretarza królewskiego” i stał się szlachcicem. Nieustannie spragniony sukcesu i sławy zainteresował się teatrem. Dzieło życia Beaumarchais'go stanowią dwie komedie: Cyrulik sewilski i Wesele Figara. Sztuki te skupiły w sobie istotę francuskiego teatru, odmieniły go i stały się podłożem nowoczesnej francuskiej sceny. Sięgnęli po nie także najwięksi kompozytorzy, tworząc dzieła niezwykle istotne dla historii opery.

Wesele Figara było sztuką rewolucyjną w treści i uznaną za rewolucję w literaturze. Wystawiono ją w 1784 roku, wbrew zakazowi króla Ludwika XVI. Beaumarchais kontynuował temat podjęty w Cyruliku sewilskim – na podstawie tej komedii (pierwszej z trzech sztuk o losach Figara) również powstała słynna opera: Cyrulik sewilski Giovanniego PaisiellaPaisielloGiovanniego Paisiella. Była wystawiana na największych scenach Europy, także w Warszawie w roku 1785. U schyłku klasycyzmu, w 1816 na podstawie dzieła Beaumarchais'go powstała opera Cyrulik sewilski Gioachino Antonio RossiniegoRossiniAntonio Rossiniego.

Wywrotowość komedii Wesele Figara, która poruszyła Napoleona i miała zainspirować Mozarta do stworzenia słynnej opery, polegała na zakwestionowaniu ustroju społecznego Francji i całej Europy. Była to opowieść o starciu prostego sługi z arystokratą. Przedstawiciel ludu wygrywał w tej potyczce, wykazując się sprytem i pomysłowością, a hrabia okazywał się postacią negatywną – do tej pory nic takiego nie zdarzyło się na deskach teatru. Kontrowersyjna sztuka napisana pięć lat przed wybuchem Wielkiej Rewolucji Francuskiej stanowiła już jej zapowiedź, mogła też stanowić pewną inspirację, zdobyła bowiem niezwykłą popularność. Jak ujął to Danton, „Figaro zabił szlachtę”. Słynną komedię na język polski przełożył Tadeusz Boy‑Żeleński.

Wesele Figara Mozarta

Mozart – utalentowany pianista – stał się nadwornym artystą cesarza Józefa II, który był wielbicielem muzyki, a nawet wybudował teatr przeznaczony do wystawiania komedii muzycznych. Doceniając kunszt Mozarta, cesarz zlecał mu kompozycję utworów scenicznych – pierwszym kompletnym dziełem napisanym specjalnie dla teatru Józefa II było Uprowadzenie z Seraju. W 1985 roku kompozytor powziął pomysł skomponowania opery na podstawie głośnej już komedii Beaumarchais'go. Znaczenie miał także fakt, że Wesele Figara było drugą częścią sztuki Cyrulik sewilski, którą zainteresował się znany włoski kompozytor Giovanni Paisiello. Do napisania libretta Mozart zatrudnił poetę, który pracował wcześniej dla uznanego kompozytora Salieriego. Lorenzo Da Ponte także zdobył posadę na dworze cesarza Józefa II, a libretta napisane dla Mozarta zapewniły mu nieśmiertelność.

W Austrii opera Wesele Figara (1786) wzbudziła zdecydowany sprzeciw dworu cesarskiego. Da Ponte, pisząc libretto, usunął z oryginalnego tekstu niektóre kontrowersyjne wątki polityczne, jednak krytyka stosunków społecznych pozostała czytelna dla publiczności. Po wielu zabiegach dyplomatycznych, opera została wystawiona wiosną 1786 w wiedeńskim Burgtheater i natychmiast odniosła sukces. Muzyka Mozarta znakomicie oddawała różnorodność stanów uczuciowych bohaterów i podkreślała wyrafinowany komizm sytuacyjny utworu.

Słownik