Co to są witaminy?

WitaminywitaminyWitaminy to związki organiczne o prostej budowie, które nie są składnikami budulcowymi komórek ani nie dostarczają energii. Są jednak niezbędne do prawidłowego przebiegu wielu procesów metabolicznych. Charakteryzują się dużą aktywnością biologiczną, wchodzą w skład koenzymówkoenzymkoenzymów, są konieczne do syntezy hormonów. Wpływają na wzrost i właściwe funkcjonowanie organizmu, a także odgrywają ważną rolę podczas jego reakcji obronnych na stres oksydacyjnystres oksydacyjnystres oksydacyjny.

Człowiek czerpie witaminy głównie ze spożywanego pokarmu, ale część witamin z grupy B oraz witaminę K wytwarza w niewielkich ilościach jego mikroflora jelitowa.

R2j1ZOD6J7AV9
Witaminy B7, B9, B12 i K są wytwarzane w przewodzie pokarmowym człowieka przez mikroflorę jelitową. Dzięki niej organizm uzyskuje dodatkowe źródło witamin.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Nazewnictwo i klasyfikacja witamin

Witaminy są oznaczane wielkimi literami alfabetu lub też stosuje się w odniesieniu do nich nazewnictwo chemiczne, np. witamina C to inaczej kwas askorbinowy. Budowa chemiczna witamin jest bardzo zróżnicowana, dlatego kryterium ich klasyfikacji opiera się na zdolności do rozpuszczania w wodzie lub w tłuszczach.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Są magazynowane w organizmie człowieka głównie w mięśniach i wątrobie.

Witamina A (retinol)
Witaminą A nazywana jest cała grupa organicznych związków chemicznych posiadających podobną strukturę. Zalicza się do niej retinol, retinal, kwas retinowy. Witamina A (retinol) jest syntetyzowana z prowitaminyprowitamina prowitaminy A, którą jest beta‑karoten – pomarańczowy barwnik roślinny.

Witamina D (kalcyferol)
Witaminą D nazywana jest grupa steroidowych związków organicznych. Istnieją dwie szczególnie istotne formy witaminy D: cholekalcyferol (witamina DIndeks dolny 3) i ergokalcyfelor (witamina DIndeks dolny 2). Witamina DIndeks dolny 3 powstaje w skórze z prowitaminy – 7‑dehydrocholesterolu pod wpływem światła UV oraz dostarczana jest z pożywieniem. Witamina DIndeks dolny 2 dostarczana jest wyłącznie z pożywieniem, głównie z produktami roślinnymi.

Witamina E (tokoferol)
Witaminą E nazwano grupę związków w skład, której wchodzą tokoferole – jasnożółte, przezroczyste oleje. Najbardziej aktywną formą witaminy E jest alfa‑tokoferol.

Witamina K (filochinon)
Do witamin K zaliczane są dwa związki organiczne: witamina KIndeks dolny 1 (filochinon) dostarczana z pokarmem roślinnym oraz witamina KIndeks dolny 2  Indeks dolny koniec(menachinon) – wytwarzana przez bakterie jelitowe.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie

Należą do nich witaminy z grupy B: BIndeks dolny 1 (tiamina), BIndeks dolny 2 (ryboflawina), BIndeks dolny 3 (niacyna, zwana także kwasem nikotynowym lub witaminą PP), BIndeks dolny 5 (kwas pantotenowy), BIndeks dolny 6 (pirydoksyna), BIndeks dolny 7 (biotyna, zwana także witaminą H), BIndeks dolny 9 (kwas foliowy, zwany także witaminą BIndeks dolny 11), BIndeks dolny 12 (kobalamina), a ponadto witamina C (kwas askorbinowy). Ich bardzo dobra rozpuszczalność w wodzie sprawia, że nie mogą być magazynowane w organizmie, gdyż ich nadmiar jest wydalany z moczem. Witaminy te muszą więc być dostarczane do organizmu wraz z pełnowartościowym pokarmem.

RUE4ODV6zPLBL1
Schemat kołowy zatytułowany „Jedz witaminy” przedstawia grupy produktów zawierających określone witaminy. 1. Witamina A (retinol) Po co nam witamina A? – Jest składnikiem barwnika wzrokowego – rodopsyny. – Warunkuje prawidłowe działanie nabłonków skóry, rogówki oka, dróg oddechowych i przewodów wyprowadzających narządów wewnętrznych, np. jajowodów. – Regulując aktywność komórek tkanki kostnej, umożliwia wzrost i przebudowę kości. – Bierze udział w różnicowaniu komórek układu immunologicznego. Występuje w marchewce, papryce, szpinaku, batacie. 2. Witamina B1 (tiamina) Po co nam witamina B1? – Jest koenzymem reakcji oksydoredukcyjnych w procesie oddychania komórkowego. – Uczestniczy w przemianach węglowodanów, aminokwasów i tłuszczów jako składnik enzymów transketolaz. – Bierze udział w syntezie neurotransmiterów, odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie tkanki nerwowej. – Warunkuje prawidłowe działanie układu sercowo-naczyniowego. Występuje w groszku, szparagach, chlebie, fasoli, dyni. 3. Witamina B2 (ryboflawina) Po co nam witamina B2? – Jest składnikiem koenzymów FAD i FMN uczestniczących w oddychaniu komórkowym. – Wpływa na przemiany białek, tłuszczów i węglowodanów. – Jest niezbędna do prawidłowego działania układu nerwowego. – Wraz z witaminą A bierze udział w regeneracji skóry i prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych, układu pokarmowego i oddechowego. – Uczestniczy w biosyntezie hemoglobiny i rodopsyny (białka siatkówki oka). – Pobudza ogólną odporność organizmu. Występuje w rybach, awokado, jajkach, szpinaku, grzybach, sparagach. 4. Witamina B3 (niacyna, zwana także witaminą PP lub kwasem nikotynowym) Po co nam witamina B3? – Wchodzi w skład koenzymów NAD+ i NADP+ przenoszących wodór i elektrony w procesie oddychania komórkowego. – Zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i pokarmowego. – Uczestniczy w syntezie hormonów płciowych. – Jest niezbędna do prawidłowego działania nabłonków. Występuje w groszku, awokado, grzybach, pomidorach, brokułach, orzeszkach ziemnych. 5. Witamina B5 (kwas pantotenowy) Po co nam witamina B5? – Jako składnik koenzymu A wpływa na przemiany białek, tłuszczów i węglowodanów. – Jest niezbędna do właściwego wzrostu włosów i paznokci przez aktywizację podziałów komórek naskórka. – Uczestniczy w syntezie cholesterolu, witaminy A i D oraz hemoglobiny. – Wpływa na funkcjonowanie nadnerczy i przewodu pokarmowego oraz wzrost organizmu. Występuje w rybach, łososiu, serze żółtym, awokado, jajkach, grzybach. 6. Witamina B6 (pirydoksyna) Po co nam witamina B6? – Jest prekursorem wielu koenzymów, które uczestniczą w przemianach białek i aminokwasów (dekarboksylacji) oraz syntezie tłuszczów i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. – Uczestniczy w syntezie porfiryn (w tym hemu i cytochromów). – Stymuluje wchłanianie aminokwasów w jelicie cienkim. – Wpływa na odporność organizmu, przez wpływ na biosyntezę przeciwciał. Występuje w bananach, rybach, fasoli, szpinaku, groszku. 7. Witamina B7 (biotyna, zwana także witaminą H) Po co nam witamina B7? – Jest koenzymem uczestniczącym w procesach karboksylacji, w tym w biosyntezie kwasów tłuszczowych. Stymuluje przemianę glukozy do kwasów tłuszczowych. – Wraz z witaminą K uczestniczy w syntezie protrombiny odpowiedzialnej za proces krzepnięcia krwi. – Jest niezbędna do prawidłowego wchłaniania witaminy C. – Warunkuje prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, gruczołów potowych, szpiku, tarczycy oraz jąder. – Wpływa na stan skóry: zmniejsza łojotok, pobudza wzrost włosów i paznokci. Występuje w orzeszkach ziemnych, marchewce, pomidorach, batacie. 8. Witamina B9 (kwas foliowy, zwany także witaminą B11) Po co nam witamina B9? – Działa jako koenzym w syntezie kwasów nukleinowych (bierze udział w syntezie purynowych zasad azotowych będących składnikami nukleotydów - monomerów kwasów nukleinowych) oraz w metabolizmie aminokwasów (np. serotoniny, która jest pochodną tryptofanu). – Reguluje podziały komórkowe. – Zapewnia właściwe działanie układu krwionośnego i nerwowego. – Uczestniczy w procesach krwiotwórczych. – Jest niezbędna w procesie syntezy osłonki mielinowej komórek nerwowych. – Odpowiada za prawidłowy rozwój układu nerwowego na etapie zarodkowym. Występuje w awokado, kukurydzy, szparagach, szpinaku, kapuście. 9. Witamina B12 (kobalamina) Po co nam witamina B12? – Jako koenzym uczestniczy w ß-oksydacji kwasów tłuszczowych i syntezie DNA. – Wpływa na syntezę hemoglobiny oraz wytwarzanie erytrocytów w szpiku kostnym. – Bierze udział w biosyntezie i metabolizmie białek, tłuszczów i węglowodanów. – Przez udział w biosyntezie neuroprzekaźnika serotoniny oraz składnika osłonki mielinowej nerwów – choliny – wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. – Wzmaga odporność na infekcje. Występuje w jajkach, mleku, serze żółtym, krewetkach. 10. Witamina C (kwas askorbinowy) Po co nam witamina C? – Bierze udział w syntezie kolagenu, czyli budulcowej substancji tkanki kostnej, nabłonkowej i łącznej. – Jako składnik oksydoreduktaz uczestniczy w procesach utleniania biologicznego. – Jako antyutleniacz zwiększa odporność organizmu, przyspiesza gojenie ran. – Bierze udział w detoksykacji organizmu przez wiązanie m.in. metali ciężkich. – Stymuluje wzrost ilości bakterii jelitowych, syntetyzujących witaminy z grupy B, przez co zmniejsza zapotrzebowanie na te witaminy. Występuje w papryce żółtej, truskawka, kiwi, jagodach, imbirze, pomidorach, szpinaku. 11. Witamina D (kalcyferol) Po co nam witamina D? – Stymuluje wchłanianie wapnia w jelicie cienkim oraz resorpcję wapnia i fosforanów w kanalikach nerkowych, co umożliwia prawidłową mineralizację kości i zębów. – Razem z hormonami tarczycy i gruczołów przytarczycznych reguluje gospodarkę związków wapnia i fosforu. – Jest jednym z czynników stymulujących wytwarzanie kolagenu. – Wywiera wpływ na funkcje wielu układów narządów, w tym na układ sercowo-naczyniowy, mięśniowy, układ odpornościowy. Występuje w grzybach, rybach, serze żółtym, w słońcu. 12. Witamina E (tokoferol) Po co nam witamina E? – Dzięki działaniu antyoksydacyjnemu witamina E stabilizuje błony komórkowe. – Chroni organizm przed gromadzeniem wolnych rodników, a tym samym, zapobiega miażdżycy i niektórym nowotworom, opóźnia procesy starzenia. – Wykazuje działanie przeciwnowotworowe, hamując powstawanie związków mutagennych. – Reguluje rozwój i czynności gonad oraz zapłodnienie i rozwój płodu. – Nazywana jest witaminą młodości i długowieczności. Występuje w truskawkach, jabłkach, brokułach, kiwi, kapuście. 13. Witamina K (filochinon) Po co nam witamina K? – Uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi, warunkując proces powstawania protrombiny w wątrobie. – Zwiększa mineralizację kości. – Zapobiega odkładaniu się wapnia w tkankach miękkich, m.in. naczyniach krwionośnych, przez co zapobiega rozwojowi takich chorób jak miażdżyca i nadciśnienie tętnicze. Występuje w kalafiorze, karczochach, zielonej papryce, szparagach, brokułach.
Funkcje witamin.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

glukoneogeneza
glukoneogeneza

proces biosyntezy glukozy z niecukrowych składników, takich jak kwas pirogronowy, kwas mlekowy, metabolity cyklu Krebsa i większość aminokwasów; zachodzi w komórkach wątroby i nerek zwierząt oraz ludzi

koenzym
koenzym

niebiałkowa część enzymu połączona z apoenzymem, czyli białkową częścią enzymu. Większość enzymów jest aktywna dopiero wtedy, gdy koenzym połączy się z apoenzymem

łańcuch oddechowy
łańcuch oddechowy

(łańcuch transportu elektronów) zespół związków chemicznych (przenośników elektronów), uszeregowanych według wzrastających potencjałów oksydoredukcyjnych.  Jeden z etapów oddychania komórkowego.

protrombina
protrombina

związek chemiczny, który pod wpływem trombokinazy i innych substancji uczestniczących w procesie krzepnięcia krwi, np. jonów wapnia, przekształca się w trombinę – ważny enzym wpływający na przebieg procesu krzepnięcia krwi

prowitamina
prowitamina

związek chemiczny, który pod wpływem enzymów lub energii świetlnej przekształca się w organizmie w witaminę, np. beta‑karoten jest prowitaminą wit. A

stres oksydacyjny
stres oksydacyjny

zaburzenie równowagi pomiędzy ilością substancji o właściwościach przeciwutleniających (np. witamin A, E, C) a ilością substancji utleniających (wolnych rodników), które wytwarzają się w organizmie w wyniku np. złej diety, palenia tytoniu czy długotrwałego stresu. Stanowi przyczynę wielu chorób, m.in. nowotworów

witaminy
witaminy

związki organiczne o różnej budowie chemicznej, niezbędne do prawidłowej czynności organizmu, do wytwarzania składników budulcowych, hormonów, koenzymów, uczestniczące w procesach przemian metabolicznych węglowodanów, białek i tłuszczów