Państwo współczesne wywiera wpływ na każdą sferę ludzkiej działalności. Kształtuje lub kontroluje takie dziedziny, jak edukacja, opieka społeczna, warunki sanitarne czy porządek wewnętrzny i bezpieczeństwo. Pozostałe obszary życia jednostki nadzoruje lub reguluje. Poziom tej regulacji, zakazów i nakazów, zależy od sposobu patrzenia na rolę państwa w społeczeństwie, jaką wyznaczają mu rządzący i na jaką zgadza się społeczeństwo.

Państwo współczesne to zbiór instytucji, jednostka terytorialna, idea filozoficzna i instrument przymusu. Oczywiście wszystkie te aspekty państwa skupiają się na sposobie jego relacji ze społeczeństwem lub idealnej wizji tej relacji. Państwo bez społeczeństwa nie istnieje. Pytanie brzmi, jak wyobrażamy sobie istniejące państwo i jego zakres wpływu na życie jednostek i społeczeństwa.

Trzy perspektywy

W dzisiejszej politologii państwo może być rozumiane na trzy różne sposoby:

Perspektywa idealistyczna

R1YhWuXVWHtXs1

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Jest on lekko łysiejący, szpakowaty. Jego włosy są zaczesane na twarz. Jego twarz jest pociągła. Znajdują się na niej liczne zmarszczki i opuchliznę pod oczami. Mężczyzna ubrany jest w futro z kołnierzem. Ma surdut i koszulę ze stójką. Pod szyją ma zawiązaną apaszkę.

Jednym z twórców i zwolenników teorii idealistycznejidealizmidealistycznej koncepcji państwa był Georg Wilhelm HegelGeorg Wilhelm Hegel (1770–1831)Georg Wilhelm Hegel.

Jego zdaniem istniały trzy elementy egzystencji społecznej, następujące po sobie w miarę uświadomienia: rodzina, społeczeństwo obywatelskiespołeczeństwo obywatelskiespołeczeństwo obywatelskie oraz państwo. Według Hegla rodzina opierała się na jednostkowym altruizmiealtruizmaltruizmie, który wyrażał się w opiece nad słabszymi członkami rodziny, przede wszystkim nad dziećmi i osobami starszymi. Społeczeństwo obywatelskie działało na zasadzie indywidualnych egoizmów, które można realizować tylko przez współpracę. Natomiast państwo miało być wspólnotą etyczną. Jej podstawę stanowił powszechny altruizm. Można wnioskować, że zdaniem Hegla państwo stanowią nastawieni na dobro wspólne i działający w interesie państwa politycy. Takiemu postrzeganiu państwa trudno odmówić idealizmu. Problem z teorią Hegla polega na tym, że oczekuje on bezwzględnego szacunku dla państwa i nie odróżnia instytucji państwa od instytucji działających poza jego strukturami.

Perspektywa funkcjonalistyczna

Drugiej, funkcjonalistycznejfunkcjonalizmfunkcjonalistycznej perspektywie państwa trudno przypisać głównego autora. Jej zwolennicy kładą nacisk na rolę i funkcjonowanie instytucji państwowych. Za główne zadanie państwa uważają utrzymywanie ładu i porządku społecznego. Zgodnie z tą perspektywą państwo definiowane jest jako zbiór instytucji stojących na straży porządku społecznego i zapewniających obywatelom stabilność oraz poczucie bezpieczeństwa.

W ramach funkcjonalistycznego podejścia do państwa definiuje się je przez wszystkie instytucje stabilizujące życie społeczne. Zaliczamy do nich również rodzinę, środki masowego przekazu, kościoły i związki wyznaniowe. Działalność tych instytucji jest regulowana prawem państwowym, ale nie są to instytucje państwa. Można się więc zastanawiać nad precyzją definiowania państwa z perspektywy funkcjonalistycznej.

Perspektywa organizacyjna

Zwolennicy tego spojrzenia na państwo definiują je jako zbiór instytucji, które są wyraźnie publiczne. Oznacza to, że instytucje te odpowiadają za organizację oraz stabilność życia społecznego i finansowane są z pieniędzy publicznych. Zaliczymy do nich instytucje prawodawcze, edukacyjne, związane z wymiarem sprawiedliwości, zajmujące się zapewnieniem bezpieczeństwa, a także instytucje rządowe i administrację publiczną.

Instytucja państwa i obszary jej odpowiedzialności

Definiując państwa współczesne, najbliżej nam do perspektywy organizacyjnej. W każdym państwie współczesnym mamy wiele instytucji, które gwarantują tzw. usługi publiczneusługi publiczneusługi publiczne. Zaliczamy do nich organizację edukacji, prawodawstwo, ochronę zdrowia, system opieki socjalnej i sprawnie działającą administrację. To oczywiście nie wszystkie obszary, za które współczesne państwa są odpowiedzialne, na razie jednak skupmy się na nich.

R12WxFMLJyppu

Ilustracja przedstawiająca schemat. Centralnym punktem jest prostokąt podpisany usługi publiczne. Rozchodzą się od niego trzy strzałki prowadzące do trzech prostokątów podpisanych edukacja, ochrona zdrowia i pomos społeczna. Po lewej stronie prostokąt podpisany administracja publiczna.

Państwo a osobiste życie obywateli

Poza usługami publicznymi państwo reguluje również osobiste obszary życia obywateli. Przykładowo współczesne państwa demokratyczne zapewniają wszystkim swoim obywatelom wolność wyznania, jednak o stosunkach państwa z kościołami i związkami wyznaniowymi, obejmujących m.in. prawa majątkowe czy sposób finansowania działalności instytucji religijnych, decyduje prawo przez to państwo ustanowione. Państwo nie wskazuje, z kim jego obywatele mogą zawrzeć związek małżeński, ani nie nakazuje go zawierać. Jednak gdy się na to decydujemy, warunki zawarcia i rozwiązania związku małżeńskiego, a także liczne konsekwencje związane z umową małżeńską, wynikać będą z litery prawa państwowego. Stopień takiej ingerencji w życie osobiste obywateli bywa bardzo odmienny w różnych państwach.

Realizacja zadań państwa w omówionych powyżej obszarach możliwa jest dzięki dysponowaniu przez państwo władzą polityczną nad jego obywatelami.

W dzisiejszym świecie państwo demokratyczne, realizując władzę polityczną, bierze pod uwagę oczekiwania społeczeństwa. To jednak państwo i jego instytucje mają prawo stosowania instytucjonalnego przymusu. Realizując usługi publiczne, państwo wymusza na przykład realizację obowiązku szkolnego. Jest więc instytucją, której obywatele przekazali prawo do stosowania wobec nich przymusu w określonych dziedzinach życia publicznego i regulowania innych jego obszarów. Współczesny świat bardzo wyraźnie pokazuje różny poziom ingerencji państwa w życie jednostki i jej oczekiwań wobec instytucji państwa.

Słownik