Przeczytaj
Zjazd gnieźnieński i ustanowienie arcybiskupstwa
W 997 r. biskup praski Wojciech z rodu Sławnikowiców przybył do Polski jako wygnaniec poszukujący możliwości głoszenia Ewangelii wśród pogan. W Czechach książę Bolesław II Pobożny kazał wymordować jego rodzinę i odtąd Wojciech miał zamkniętą drogę powrotu do stolicy swej diecezji. Bolesław roztoczył nad Wojciechem opiekę i wysłał go z misją do pogańskich Prusów, w trakcie której, jeszcze w tym samym roku, został on zamordowany. Chrobry wykupił ciało duchownego i sprowadził je do Gniezna, gdzie stworzył sanktuariumsanktuarium męczennikamęczennika.
Sława męczeństwa Wojciecha obiegła świat chrześcijański, papież Sylwester II szybko ogłosił go świętym, a wówczas najbardziej wpływowi mężowie Kościoła zainteresowali się Polską i jej władcą. W uznaniu zasług męczennika i dzięki wspólnej inicjatywie Sylwestra II oraz Ottona III w 1000 r. cesarz przybył do Gniezna z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha (na zjazd gnieźnieńskizjazd gnieźnieński). Podczas tego zjazdu powołano arcybiskupstwo w Gnieźnie oraz trzy nowe, podległe mu diecezje: w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie. Jedyne dotychczas istniejące w Polsce biskupstwo podlegające bezpośrednio Stolicy Apostolskiej, wówczas już z siedzibą w Poznaniu, zostało podporządkowane metropolii gnieźnieńskiej po śmierci biskupa Ungera w 1012 roku.
Pierwszym metropolitą gnieźnieński został brat św. Wojciecha, Radzim (Radzym) Gaudenty. Przy tej okazji cesarz zrzekł się na rzecz Bolesława prawa nominowania dostojników kościelnych w Polsce oraz być może wyraził zgodę na koronację królewską władcy. Utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie uczyniło z polskiego Kościoła odrębną prowincję kościelną, podlegającą bezpośrednio papieżowi. Arcybiskup i biskupi byli utrzymywani przez władcę, a organizacja polskiej metropolii kościelnej przyczyniła się do sprawnego zarządzania władztwem Bolesława Chrobrego i stanowiła jego wielki sukces.
Wojny polsko‑niemieckie
Sytuacja polskiego księcia pogorszyła się, gdy w styczniu 1002 r. zmarł cesarz Otton III. Jego następca na tronie niemieckim Henryk II, książę Bawarii i syn Henryka Kłótnika, nie mógł pogodzić się z samodzielnością Bolesława. Wkrótce między władcami Polski i Niemiec wybuchła otwarta wojna, trwająca z przerwami aż do 1018 r. Zausznicy Henryka napadli na przebywającego w Niemczech Bolesława Chrobrego. Polski książę w odpowiedzi zajął Milsko i Łużyce, co stało się początkiem polityki konfrontacji z Niemcami. W 1003 r. Chrobry podstępnie zwabił, oślepił i uwięził księcia czeskiego Bolesława III Rudego, następnie zaś sam przybył do Pragi, gdzie został obwołany władcą Czech. Henryk II zażądał odeń w związku z tym złożenia hołdu, a gdy Chrobry odmówił, król niemiecki podjął zdecydowaną interwencję na rzecz braci Bolesława Rudego. W rezultacie władca Polski uciekł z Pragi, zdołał jednak utrzymać Morawy i Słowację. Tymczasem Pomorze Zachodnie, wykorzystując niepowodzenie polskiego księcia, uniezależniło się i zerwało z chrześcijaństwem narzuconym mu przez Piastów. Pomorzanie powrócili do pogaństwa i zlikwidowali biskupstwo kołobrzeskie.
Król Henryk II sprzymierzył się przeciwko Chrobremu z Czechami i Wieletami. W 1005 r. siły koalicji uderzyły na Polskę. Bolesław unikał bezpośredniego starcia z wojskami królewskimi. Henryk zdołał dojść pod Poznań i tam zawarto pokój, na mocy którego Milsko i Łużyce powróciły do Niemiec. Wojna została wznowiona w 1007 r. na skutek ataku Bolesława, który ponownie zajął te ziemie, ale próba zagarnięcia Miśni przez polskiego księcia zakończyła się niepowodzeniem, podobnie jak odwetowe wyprawy saskie. W 1013 r. w Merseburgu doszło do spotkania przeciwników i zawarcia pokoju. Bolesław Chrobry złożył Henrykowi II hołd lenny z Milska i Łużyc, a układ przypieczętowano ślubem następcy tronu Mieszka II, syna Bolesława, z pochodzącą z rodziny cesarskiej Rychezą.
W 1014 r., wykorzystując pokój na wschodzie, Henryk II wyprawił się do Rzymu, gdzie papież koronował go na cesarza. Nowy imperator nie dał się jednak wciągnąć w sprawy włoskie. Tymczasem Bolesław Chrobry nie wywiązał się z obowiązków lennika i nie wysłał Henrykowi posiłków na wyprawę do Rzymu, co stało się powodem wznowienia wojny. W 1015 r. cesarz odbył nieudaną wyprawę na Polskę. Jeszcze mniej korzyści przyniosła mu następna ekspedycja w 1017 r.: armia cesarska oblegała wówczas śląski gród Niemczę i poniosła tam porażkę. W styczniu 1018 r. w Budziszynie zawarto pokój, ustanawiający Bolesława Chrobrego suwerennymsuwerennym władcą w całym jego państwie, w tym także w Milsku i na Łużycach.
Katedry i pałace
Pierwsi Piastowie oprócz niemal nieustannych wojen prowadzili także wielkie inwestycje budowlane, podnoszące prestiż ich państwa. W stolicach biskupich – Gnieźnie, Poznaniu i Krakowie – wzniesiono monumentalne kamienne katedry. W najważniejszych grodach powstawały murowane pałace książęce (np. na Ostrowie Lednickim i w Przemyślu).
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla władcy miały inwestycje w monumentalne budownictwo.
Interwencja na Rusi
Zakończywszy wojnę z cesarzem, polski książę podjął interwencję na Rusi. Po śmierci Włodzimierza Wielkiego w 1015 r. wybuchły tam walki między jego synami. Chrobry opowiedział się po stronie swojego zięcia Świętopełka, a przeciw Jarosławowi Mądremu. W 1018 r. Polacy zdobyli i złupili Kijów.
Wyprawa kijowska zakończyła się przyłączeniem Grodów Czerwieńskich do Polski. Rychło jednak po wycofaniu wojsk Chrobrego Jarosław wypędził Świętopełka z Kijowa. Zmagania wojenne przyniosły Chrobremu uniezależnienie się od cesarstwa, ale polski władca czekał z koronacją aż do śmierci Henryka II i dopiero w 1025 r. arcybiskup gnieźnieński namaścił i koronował księcia Bolesława na króla Polski. W tym samym roku, po śmierci władcy, koronował się także jego syn, Mieszko II. Godność królewska czyniła Piastów monarchami w pełni chrześcijańskimi – Bożymi pomazańcami – dzięki czemu ich autorytet i pozycja niepomiernie wzrosły. W ówczesnej Europie za pełnoprawnego władcę chrześcijańskiego mógł uchodzić jedynie monarcha namaszczony, taki zaś podlegał już tylko cesarzowi. Dlatego też królewska korona Piastów niemal od początku była przedmiotem sporu z cesarstwem, dążącym do podporządkowania Polski także Królestwu Niemieckiemu.
Państwo patrymonialne
Termin „państwo patrymonialne” został ukuty przez historyków prawa na określenie ustroju wczesnośredniowiecznych państw europejskich. Utworzono go od łacińskiego słowa pater – ojciec, gdyż miał oddawać „ojcowski” charakter władzy monarchów. XIX‑wieczni badacze polscy sformułowali teorię o pierwotnym absolutyzmie piastowskim. Według nich Mieszko I i Bolesław Chrobry mieli być właścicielami całej ziemi w swoim państwie oraz panami życia i śmierci swoich poddanych. Teoria ta okazała się jednak fałszywa. Terytorialna władza pierwszych Piastów polegała bowiem raczej na kontrolowaniu kilku czy kilkunastu kluczowych ośrodków – grodów, nie zaś całej ziemi. W głównych stolicach – kolebkach wspólnot współtworzących państwo, takich jak Gniezno, a później Kraków – Piastowie niewątpliwie musieli się liczyć ze zdaniem miejscowej starszyzny. Wiele wskazuje na to, że podstawową formą zwierzchności pierwszych książąt nad określonymi grupami poddanych były daniny, które różnego typu wspólnoty składały monarsze. Ponadto panowanie Piastów wynikało z opieki nad nową religią i zasady dziedziczności władzy, którą udało im się zaprowadzić. Innych podstaw i przejawów sprawowania rządów w pierwszej monarchii piastowskiej nie znamy. Jedynym rzeczywiście patrymonialnym aspektem władzy Mieszka I uchwytnym w źródłach (relacja Ibrahima ibn Jakuba) było patriarchalne zwierzchnictwo księcia nad wojownikami z własnej drużyny i ich rodzinami.
Słownik
w średniowieczu tytuł nawiązujący do tradycji Cesarstwa Rzymskiego; określenie władcy, który uzyskał tytuł cesarza rzymskiego od papieża; prawo to mieli władcy Królestwa Niemieckiego, stąd też często stosowane określenie: cesarz rzymski narodu niemieckiego
osoba, która cierpi, a nawet ponosi śmierć w imię obrony swojej wiary lub przekonań
stan, w którym państwo ma możliwość podejmowania niezależnych decyzji dotyczących polityki wewnętrznej i wchodzenia w relacje międzynarodowe, prowadzenia swobodnej polityki zagranicznej
(łac. sanctuarium) miejsce przechowywaniu cennych przedmiotów; relikwii; o znaczeniu kultowym, zwykle budowla sakralna
(synod gnieźnieński) pielgrzymka Ottona III do grobu męczennika św. Wojciecha w Gnieźnie – stolicy państwa; w czasie tej pielgrzymki Otton III spotkał się z władcą Polski Bolesławem
Słowa kluczowe
państwo patrymonialne, św. Wojciech, Grody Czerwieńskie, Polska pierwszych Piastów, Bolesław Chrobry, Otton III, abp. gnieźnieńskie, zjazd gnieźnieński
Bibliografia
M.K. Barański, Historia Polski średniowiecznej, Poznań 2012.
M. Maciorowski, B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.
Z. Mikołejko, Żywoty świętych poprawione ponownie, Warszawa 2017.
Piastowie. Leksykon biograficzny, red. K. Ożóg, S. Szczur, Kraków 1999.
S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002.
P. Urbańczyk, Bolesław Chrobry – lew ryczący, Toruń 2017.