Przed przystąpieniem do rozwiązywania zadania tekstowego prowadzącego do rozwiązania równania, warto opracować własny algorytm postepowania. Oto jedna z propozycji takiego algorytmu.

  1. Przeczytaj uważnie treść zadania, zwracając uwagę na to, ile jest szukanych wielkości.

  1. Dokonaj analizy zadania – wypisz dane, zależności między danymi (za pomocą wyrażeń algebraicznych), wypisz szukane.

  1. Ułóż odpowiednie równanie – ewentualnie określ dziedzinę równania.

  1. Rozwiąż równanie.

  1. Ustal, czy znalezione rozwiązanie należy do dziedziny równania i spełnia inne warunki zadania. (Zwróć uwagę, że dobre rozwiązanie równania  nie jest jednoznaczne ze znalezieniem rozwiązania zadania!).

  1. Przeczytaj jeszcze raz treść zadania i określ, czy wszystkie poszukiwane wielkości zostały znalezione.

  1. Sformułuj odpowiedź.

Rozwiązując zadania podane w tym materiale, zwróć uwagę, że nie zawsze, aby znaleźć rozwiązanie równania lub wykazać, że dane równanie nie ma rozwiązania, przekształcamy tylko to równanie równoważnie. W niektórych przypadkach należy przeprowadzić nawet skomplikowane rozumowanie, korzystając na przykład z teorii liczb. W szczególności dotyczy to zadań wymagających budowania równania z kilkoma niewiadomymi.

Pierwszy typ zadań o liczbach, to zadania związane z zapisywaniem liczb za pomocą cyfr.

Przykład 1

Jeśli liczbę dwucyfrową K pomnożymy przez sumę cyfr tej liczby, to otrzymamy 1264. Znajdziemy liczbę K wiedząc, że cyfra jedności tej liczby jest o 2 większa od cyfry dziesiątek.

x – cyfra dziesiątek liczby K, x1, 2, 3, 4, 5, 6, 7

x+2 – cyfra jedności liczby K

K=10x+x+2 – szukana liczba

x+x+2 – suma cyfr liczby K

Zapisujemy i rozwiązujemy równanie wynikające z treści zadania.

10x+x+2x+x+2=1264

11x+22x+2=1264 |:2

11x+2x+1=632

11x2+11x+2x+2=632

11x2+13x-630=0

Otrzymaliśmy równanie kwadratowe. Obliczamy wyróżnik trójmianu kwadratowego i pierwiastki.

=169+27720=27889

=167

x1=-13-16722=-8422 – nie spełnia warunków zadania, bo jest to liczba ujemna (i znaleziona liczba nie jest liczbą całkowitą).

x2=-13+16722=7

Szukana liczba to

10·7+7+2=79

Odpowiedź:

Szukana liczba to K=79.

Teraz przykład zadań związanych z podzielnością liczb naturalnych.

Przykład 2

Znajdź dwie liczby naturalne dodatnie takie, że ich największy wspólny dzielnik jest równy 14, a najmniejsza wspólna wielokrotność jest równa 630.

Oznaczmy:

x, y – szukane liczby

Na podstawie tego, że NWDx, y=14, możemy zapisać

x=14a, gdzie a+

y=14b, gdzie b+ i liczby a, b są względnie pierwsze

Ponieważ NWWx, y=630, zatem

14ab=630 |:14

ab=45

Otrzymaliśmy równanie z dwiema niewiadomymi, które musimy rozwiązać w zbiorze liczb naturalnych.

Lewa strona równania jest iloczynem dwóch liczb względnie pierwszych, zatem chcąc znaleźć te liczby – zapisujemy liczbę 45 w postaci iloczynu i porównujemy odpowiednie czynniki.

ab=1·45, zatem a=1, b=45, 1·45=451·14=14, 45·14=630

ab=3·15 – liczby a, b nie są względnie pierwsze

ab=5·9, zatem a=5, b=9, 5·14=70, 9·14=126

Odpowiedź:

Otrzymujemy dwie pary liczb spełniających warunki zadania 14630 oraz 70126.

Przykład 3

Znajdziemy wszystkie trójki liczb naturalnych dodatnich spełniających równanie

x2022+y2022-8z2022=6

Aby rozwiązać równanie, każdą z potęg zapisujemy w postaci kwadratu.

x2022+y2022-8z2022=6

x10112+y10112-8z10112=6

Otrzymane równanie jest równaniem z trzema niewiadomymi, więc trudno je rozwiązać, przekształcając dalej w sposób równoważny.

Można albo zgadnąć rozwiązania, albo znaleźć je, korzystając z własności potęg lub udowodnić, że rozwiązania nie ma.

Najprościej jest skorzystać z teorii podzielności.

Zauważmy, że kwadrat liczby całkowitej w dzieleniu przez 8 daje resztę 0, 1 lub 4. Zatem suma kwadratów dwóch liczb naturalnych dodatnich w dzieleniu przez 8 może dać resztę 0, 2, 4 lub 5.

Liczba 8z10112 jest podzielna przez 8. Zatem, gdyby istniały liczby spełniające warunki zadania, to liczba x10112+y10112 w dzieleniu przez 8 musiałaby dać resztę 6, co jak stwierdziliśmy, jest niemożliwe. Rozważane równanie nie ma więc rozwiązania.

Odpowiedź:

Nie istnieją liczby naturalne dodatnie spełniające warunki zadania.

Często zadania o liczbach prowadzą do ułożenia i rozwiązania równania wymiernego.

Przykład 4

Suma dwóch liczb jest równa 1. A suma odwrotności tych liczb jest równa 163. Znajdziemy te liczby.

Oznaczmy:

x – pierwsza liczba, x0

1-x – druga liczba, 1-x0

Układamy równanie wynikające z treści zadania.

1x+11-x=163

Mnożymy obie strony równania przez 3x1-x i skracamy.

31-x+3x=16x1-x

3-3x+3x=16x-16x2

16x2-16x+3=0

Otrzymaliśmy równanie kwadratowe, które rozwiązujemy.

=256-192=64

x1=16-832=14

x2=16+832=2432=34

Obie uzyskane liczby spełniają warunki zadania.

Jeśli x1=14, to druga z szukanych liczb jest równa 1-14=34.

Jeśli x2=34, to druga z szukanych liczb jest równa 1-34=14.

Odpowiedź:

Szukane liczby to 1434.

W zadaniach o liczbach często wykorzystuje się wzory skróconego mnożeniawzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeńwzory skróconego mnożenia. W kolejnym przykładzie skorzystamy ze wzoru na sześcian sumy. Przypomnijmy ten wzór.

Wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeń:

a+b3=a3+3a2b+3ab2+b3
Przykład 5

Dane są cztery kolejne liczby całkowite.

Suma sześcianów trzech z tych liczb jest równa sześcianowi największej z tych liczb. Wykażemy, że iloczyn tych liczb jest większy od 300.

Oznaczmy:

x-1, x, x+1, x+2 – dane liczby, gdzie x – liczba całkowita

Zapisujemy równanie wynikające z treści zadania.

x-13+x3+x+13=x+23

Podnosimy do sześcianu zapisane wyrażenia i redukujemy wyrazy podobne.

x3-3x2+3x-1+x3+x3+3x2+3x+1=x3+6x2+12x+8

2x3-6x2-6x-8=0

Dzielimy obie strony równania przez 2.

x3-3x2-3x-4=0

Rozwiązań równania szukamy wśród dzielników wyrazu wolnego 4. Metodą prób i błędów możemy stwierdzić, że jednym w pierwiastków równania jest liczba 4. Korzystając z tego, rozkładamy na czynniki lewą stronę równania.

x3-4x2+x2-4x+x-4=0

x2x-4+xx-4+x-4=0

x-4x2+x+1=0

Zapisujemy równanie w postaci równoważnej alternatywy.

x-4=0x=4

lub

x2+x+1=0=-3<0 – równanie nie ma rozwiązania.

Zatem jedynym rozwiązaniem równania jest liczba 4.

x-1=4-1=3

x+1=5

x+2=6

Określamy iloczyn tych liczb: 3·4·5·6=360>300.

Odpowiedź:

Iloczyn szukanych liczb jest większy od 300, co należało wykazać.

Słownik

wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeń
wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeń
a+b3=a3+3a2b+3ab2+b3