Przeczytaj
Kto badał resentyment?
Max Scheler jest autorem książki Resentyment a moralność (Das Ressentiment im Aufbau der Moralen), w której przywołuje filozoficzne analizy resentymentu autorstwa Fryderyka Nietzschego. FenomenologFenomenolog uznaje wartość poznawczego ujęcia resentymentu swojego poprzednika, choć odrzuca tezę Nietzschego o tym, że najpełniejszym przykładem działania resentymentu jest moralność chrześcijańska. Na poły literackie opisy resentymentu zawarte w Z genealogii moralności Nietzschego Scheler zastępuję szczegółową analizą.
Jak rodzi się resentyment?
Resentyment to duchowe samozatrucie o w pełni określonych przyczynach i skutkach.
Czym jest resentyment?
Resentyment to trwałe nastawienie psychiczne. Powstałe na gruncie poczucia małej wartości tego, co się samemu reprezentuje, i wyrażane przez „pospolite” wartościowanie. „Pospolite” wartościowanie polega na nieustającym porównywaniu się do innych i potrzebie wywyższenia.
To przykre napięcie domaga się wszakże jakiegoś rozładowania i znajduje je w swoistym aksjologicznym złudzeniu resentymentu.
To, co mają wartościowego inni ludzie, ale co wydaje się dla pewnego człowieka poza jego zasięgiem, jakkolwiek pragnąłby to posiadać, zostaje przez niego zdewaluowane. To, co bardzo wartościowe i ważne, ale niedostępne, zostaje zafałszowane jako pozbawione wartości. Natomiast to, co przeciwne tym wartościom, zaczyna być uznawane jako wartościowe.
Jeśli chcemy opisać jego postawę, możemy tylko powiedzieć: wartości są dla niego jako pozytywne i wysokie nadal obecne, ale poniekąd zakryte złudnymi wartościami, przez które tylko słabo, niejako „transparentnie” prześwitują. To „przezieranie” prawdziwych, obiektywnych wartości zza wartości pozornych, przeciwstawianych im przez iluzję powodowaną resentymentem, mroczne poczucie życia w nieprawdziwym, pozornym świecie bez mocy przeniknięcia go i zobaczenia, co tam jest, pozostaje nieusuwalnym składnikiem całego tego kontekstu przeżyciowego.
Dlaczego, według Maxa Schelera, resentyment jest zagrożeniem dla człowieka?
Max Scheler to reprezentant absolutyzmu etycznegoabsolutyzmu etycznego, tzn. poglądu
że wartościami rządzą oczywiste wieczne prawa preferencji i że istnieje odpowiadająca im wieczna hierarchia wartości.
Poszczególne moralności, do których odwołują się relatywiści etycznirelatywiści etyczni:
mają się tak do owej wiekuistości obowiązującej etyki, jak np. systemy świata, ptolemejski i kopernikański, do idealnego systemu, którego astronomowie poszukują.
I moralności nierzadko zostają mocno zdeformowane – zdaniem Schelera – resentymentem:
że tkwiące w niej [moralności] reguły preferencji niejako wyrodnieją i w ten sposób jako „dobro” jawi się coś, co wcześniej było „złem”.
W odróżnieniu od swojego filozoficznego poprzednika, Nietzschego – tropiącego resentyment – Scheler nie uważał, że takiemu zniekształceniu uległa moralność chrześcijańska. Dla fenomenologa etyka chrześcijańska najbardziej zbliżała się do owego idealnego systemu. W wymiarze antropologicznym resentyment skazuje człowieka na życie nieautentyczne, w napięciu „pospolitego” wartościowania i tkwienia w pętach negatywnych uczuć oraz trwałej niezdolności do odczuwania własnej wartości i wartości świata.
Według Schelera, absolutysty etycznego, resentyment doprowadza ponadto do:
aksjologicznego złudzenia, aksjologicznej ślepoty: niemożności dostrzeżenia tego, co jest naprawdę godne wyboru, i wytrwania w wybieraniu tego, co godne wyboru, na przekór trudnościom.
Czy potrzeba podzielać absolutystyczne przekonania filozofa, by uznać wartość jego analiz resentymentu dla troski o własne człowieczeństwo?
Słownik
(łac. absolutus - zupełny, bezwzględny) pogląd głoszący istnienie wartości etycznych w sposób absolutny, czyli niezależny od jakichkolwiek uwarunkowań, a zatem niezależny także od subiektywnych przekonań ludzi
(gr. phainómenon — to, co się zjawia, pokazuje + gr. logos — słowo, nauka) kierunek filozoficzny powstały w XX w., skupiony na badaniu fenomenów, czyli tego, co się ukazuje podmiotowi poznającemu jako bezpośrednio dane
(łac. relativus – odnoszący się do czegoś, względny, warunkowy) pogląd głoszący, że doświadczanie wartości przez ludzi ma charakter względny, czyli uzależniony od różnych czynników, w obrębie relatywizmu etycznego mieszczą się rozmaite stanowiska odnośnie tego, w jaki sposób istnieją wartości i jak można ich doświadczać