Przeczytaj
Wojny bałkańskie
W 1908 r. monarchia habsburska dokonała aneksjianeksji Bośni i Hercegowiny, dając tym samym znak, że nie zamierza patrzeć bezczynnie na wzrost siły Serbii i popieranych przez nią ruchów słowiańskich. Ich protektorem była też Rosja – na razie zbyt osłabiona rewolucją 1905 r., by energiczniej wesprzeć południowosłowiańskich sojuszników.
Okazją do wzmocnienia wpływów rosyjskich na Bałkanach okazał się narastający kryzys Turcji: w 1912 r. przy poparciu Rosji zawarty został antyturecki sojusz bułgarsko- serbsko‑grecko‑czarnogórski. Rozpoczęła się I wojna bałkańskaI wojna bałkańska. Kolejne klęski zmusiły rząd turecki do podpisania pokoju w Londynie w 1913 roku. Wkrótce jednak na Bałkanach wybuchła kolejna wojnakolejna wojna. Niezadowolona z podziału zdobyczy Bułgaria zaatakowała Serbię i Grecję. Przeliczyła się jednak z siłami: do zaatakowanych przyłączyła się Rumunia, Turcja zaś wykorzystała okazję do odzyskania części strat (Adrianopol). Bułgaria musiała się zgodzić na niekorzystne warunki pokoju w Bukareszcie po miesiącu walk. Najważniejszym skutkiem wojen bałkańskich było wzmocnienie Serbii, która wyrosła na lidera antyhabsburskiego niepodległościowego ruchu słowiańskiego. Wspierana przez Rosję stanowiła poważne zagrożenie dla Austro‑Węgier.
Przyczyny I wojny światowej
Wybuch I wojny światowej był wypadkową wielu przyczyn. W Europie i na świecie istniały liczne punkty zapalne. Konflikt spowodowało nawarstwienie się antagonizmówantagonizmów pomiędzy mocarstwami. Przedmiotem zatargu niemiecko- francuskiego były Alzacja i Lotaryngia. Austria i Rosja rywalizowały o wpływy na Bałkanach i Bliskim Wschodzie. Włączenie się Niemiec – nieco spóźnione – do współzawodnictwa kolonialnego wywołało niepokój Anglii oraz Rosji o posiadłości zamorskie. Całości dopełniały zatargi państwa habsburskiego z Włochami i Serbią. Rywalizowali ze sobą także przyszli sojusznicy: Anglia w Afryce Północnej z Francją, a w Azji z Rosją. Bezpośrednim powodem wybuchu I wojny światowej stał się konflikt w Bośni i Hercegowinie, w 1908 r. anektowanejanektowanej po 30 latach okupacji przez Austro‑Węgry.
Zamach w Sarajewie
W dniu 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie bośniacki Serb Gavrilo Princip zastrzelił następcę tronu Austro‑Węgier arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego małżonkę Zofię, przebywających z wizytą w stolicy Bośni.
Zamachowcy należeli do organizacji Młoda BośniaMłoda Bośnia, dążącej do wyzwolenia południowosłowiańskich terytoriów Austro‑Węgier oraz połączenia ich z Serbią. Działali z inspiracji serbskiego wywiadu wojskowego i choć władze austriackie nie zdołały udowodnić swych podejrzeń, morderstwo to wykorzystano jako pretekst do ataku na Serbię.
Wybuch wojny
Austro‑Węgry postawiły Serbii ultimatumultimatum, zawierające trudne do spełnienia warunki. Rząd serbski zgodził się uwzględnić prawie wszystkie oprócz tych, które naruszały suwerenność kraju. Austro‑Węgrom nie zależało jednak na dalszych negocjacjach, dlatego też 28 lipca 1914 r. wypowiedziały Serbii wojnę.
W odpowiedzi Rosja ogłosiła powszechną mobilizację. Zgodnie z planem szefa sztabu generalnego Alfreda von Schlieffena 1 sierpnia Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, a dwa dni później Francji. W nocy z 3 na 4 sierpnia wojska niemieckie wkroczyły na terytorium Belgii. Wielka Brytania uznała to za złamanie traktatu londyńskiego z 1839 r. gwarantującego Belgii wieczystą neutralność i wypowiedziała Niemcom wojnę. Kanclerz Niemiec Theobald von Bethmann Hollweg skwitował to w ten sposób: „tylko dla słówka «neutralność» – tylekroć lekceważonego w czasie wojny – po prostu dla świstka papieru Brytania chce przystąpić do wojny przeciw pokrewnemu narodowi, który pragnie z nią żyć w przyjaźni”. Już 5 sierpnia Austro‑Węgry wypowiedziały wojnę Rosji, a 7 sierpnia po stronie Serbii opowiedziała się Czarnogóra. Pod koniec tego miesiąca przeciw Niemcom wystąpiła Japonia. W październiku do wojny po stronie Niemiec dołączyło imperium osmańskie.
Reszta państw (w tym Włochy, formalnie będące członkiem trójprzymierza) zachowała neutralność. Odtąd Niemcy, Austro‑Węgry oraz ich sojuszników nazywano państwami centralnymi. Ich przeciwników nazywano nadal ententąententą, od początkowego porozumienia francusko‑brytyjskiego.
Plan Schlieffena
W 1905 r. szef niemieckiego sztabu generalnego Alfred von Schlieffen opracował plan strategiczny na wypadek wojny na dwa fronty. Słusznie zakładając wolniejsze tempo mobilizacji armii rosyjskiej, uznał za konieczne skierowanie 7/8 sił niemieckich przeciw armii francuskiej. Według tego planu wojska niemieckie miały obejść ufortyfikowaną granicę francusko‑niemiecką przez terytorium neutralnej Belgii, oskrzydlając wojska francuskie, a następnie je otoczyć i rozbić. Po szybkim zwycięstwie na zachodzie żołnierze niemieccy mieli zostać przetransportowani na wschód, by stawić czoła armii rosyjskiej, która − jak szacowali pruscy sztabowcy − właśnie wtedy zakończyłaby mobilizację.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWLHIjfZC
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Wybuch pierwszej wojny światowej.
Słownik
(z łac. annexio – przyłączenie) przyłączenie przez jedno państwo całości lub części terytorium drugiego państwa; aneksja Austrii zwana jest z niemieckiego Anschluss
wzajemna niechęć lub wrogość, wynikające ze sprzeczności interesów lub różnicy poglądów
(definicja na podstawie słownika PWN)
(fr. entente - porozumienia) sojusz między Wielką Brytanią a Francją (1904 r.) oraz Rosją (1907 r.) , który określał strony biorące udział w I wojnie światowej
serb. Mlada Bosna, tajna rewolucyjna organizacja młodzieży bośniackiej działająca przed I wojną światową;
(definicja na podstawie słownika PWN)
(z łac. ultimus – ostatni, ostateczny) w stosunkach międzynarodowych: oświadczenie władz skierowane do władz innego państwa, zawierające groźbę użycia siły
konflikt zbrojny pomiędzy Ligą Bałkańską, czyli sojuszem państw bałkańskich (Bułgaria, Czarnogóra, Grecja, Serbia), a Turcją, trwający od 8 października 1912 r. do 30 maja 1913 r., zakończony traktatem w Londynie; na jego mocy Turcja utraciła ziemie powyżej linii łączącej miasto Enez nad Morzem Egejskim i miasto Midye nad Morzem Czarnym. Serbia zajęła część Macedonii i wraz z Czarnogórą podzieliła ziemie Sandżaku Nowopazarskiego. Część Macedonii otrzymały także Bułgaria i Grecja, która uzyskała również kontrolę nad Kretą i zachodnią Tracją. W trakcie trwania I wojny bałkańskiej, 28 listopada 1912 r., proklamowała niepodległość Albania, wspierana przez Austro‑Węgry i Włochy, jakkolwiek dopiero w lipcu 1913 r. konferencja ambasadorów przyznała Albanii niepodległość pod nadzorem mocarstw
konflikt zbrojny pomiędzy Bułgarią a Serbią i jej sojusznikami: Grecją, Czarnogórą, Rumunią oraz Imperium Osmańskim, trwający od 29 czerwca do 10 sierpnia 1913 roku. Powodem wybuchu wojny były spory państw należących do Ligi Bałkańskiej, dotyczące podziału zdobytych przez nie terytoriów w I wojnie bałkańskiej. Formalnie do konfliktu doprowadził car bułgarski Ferdynand I, który zerwał pertraktacje pokojowe z Serbią w sprawie podziału Macedonii. Bułgarzy zaatakowali Greków i Serbów, po czym po stronie tych ostatnich opowiedziała się reszta państw bałkańskich oraz Turcja, która liczyła na odzyskanie chociaż części utraconych wcześniej ziem. Wobec kolejnych porażek Bułgarzy w krótkim czasie poprosili o pokój. Traktat w Bukareszcie przyznał południową Dobrudżę Rumunii, dotychczasową Macedonię bułgarską Serbii, zatwierdził przynależność Macedonii Zachodniej i Centralnej do Grecji oraz przyłączył do niej Macedonię Wschodnią. Na mocy osobnego pokoju z Turcją Bułgaria utraciła na jej rzecz zajęte w I wojnie bałkańskiej obszary Tracji Wschodniej, w tym Adrianopol.
Słowa kluczowe
I wojna bałkańska, II wojna bałkańska, zamach w Sarajewie, Franciszek Ferdynand, plan Schlieffena, I wojna światowa
Bibliografia
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.
A. Jevakhoff, Kemal Atatürk. Droga do nowoczesności, tłum. K. Pachniak, Warszawa 2016.
J. Prokopczuk, Historia powszechna 1871–1939, Warszawa 1984.
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX*, Warszawa 2010. Wielka Historia Świata, t. 11, Wielkie wojny XX wieku (1914–1945), pod red. nauk. M. Zgórniaka, Warszawa 2006.