Przeczytaj
Frankowie
Frankowie pojawili się na ziemiach cesarstwa zachodniorzymskiego w IV w. n.e. Wcześniej zamieszkiwali obszary położone nad dolnym Renem. Stopniowo zaczęli tworzyć w Galii liczne państewka poddane władzy wodzów i królów wybieranych przez wiece wojowników. Wiec pełnił wobec monarchów również funkcje doradcze, a każdorazowe jego zwołanie służyło przeglądowi wojsk i ogłaszaniu przez władców nowych praw. Rzymianie uważali Franków za swoich sojuszników w walkach z innymi plemionami germańskimi, np. z Wizygotami. Pomimo sukcesów militarnych i ulegania romanizacji budowanie silnych ośrodków państwowych przez Franków nie było łatwe. Powód to trudności integracyjne z GalorzymianamiGalorzymianami. Galorzymianie stanowili około 80 proc. społeczeństwa północnej Galii, którą zamieszkiwali Frankowie. Galorzymianie wyznawali chrześcijaństwo, a Frankowie konsekwentnie trzymali się swoich pogańskich wierzeń. Dopiero w 496 r. chrzest przyjął energiczny król Chlodwig (ok.466‑511), syn Childeryka I (ok. 437 - 481), władcy najważniejszego plemienia frankijskiego - Franków salickich.
Apostoł Franków
Chlodwig odziedziczył po ojcu sprawnie zorganizowane państwo. Nowy król konsekwentnie jednoczył plemiona frankijskie w Galii oraz toczył ciężkie boje z sąsiadami: Wizygotami i Alamanami. To właśnie podczas bitwy z Alamanami pod Tolbiac (496 r.) Chlodwig miał podjąć spontaniczną decyzję o przyjęciu chrztu. Kiedy Frankowie zaczęli przegrywać, władca, aby odwrócić losy starcia, obiecał chrześcijańskiemu Bogu odrzucenie wierzeń pogańskich w zamian za pomoc.
Ostatecznie Alamanowie ulegli Frankom, a Chlodwig dotrzymał słowa. Zgodnie z tradycją ogromny wpływ na jego decyzję miały także namowy małżonki, chrześcijanki i późniejszej świętej, księżniczki burgundzkiej Klotyldy. Uroczystość chrztu Chlodwiga odbyła się najprawdopodobniej podczas świąt Bożego Narodzenia w 496 r. w mieście Reims. W przeciwieństwie do innych ludów germańskich przyjmujących chrześcijaństwo w wersji ariańskiej, Chlodwig przyjął katolicyzmkatolicyzm będący wyznaniem ludności galorzymskiej. Sakramentu królowi udzielił późniejszy święty biskup Remigiusz. Grzegorz z Tours, kronikarz z epoki, tak opisał przygotowania do uroczystości:
Historia FrankówBarwnymi makatami przysłaniają ulice, śnieżnymi oponami [tj. zasłonami, kotarami] przyozdabiają kościoły, ustawiają chrzcielnicę, wylewają olejki; płonące świece blask i woń rozlewają i cała świątynia, przeznaczona do chrztu, napełnia się boskim zapachem; a taką łaską napełnił Bóg obecnych, że sądzili, iż znajdują się wśród czarów raju.
Przyjęcie chrztu przez Chlodwiga miało doniosłe znaczenie zarówno dla państwa Franków, jak i całej Europy. Kraj znalazł się w kręgu cywilizacji łacińskiej. Przejście na katolicyzm gwarantowało królowi poparcie ze strony wpływowego kleru. Chlodwig dobrze to rozumiał i chętnie wspierał dostojników kościelnych, w zamian korzystając z ich rozległej wiedzy i doświadczenia. Skutkiem chrztu było także nawiązanie przyjaznych relacji z cesarstwem bizantyjskim. Cesarz wschodni Anastazjusz uroczyście uznał władzę Chlodwiga, co znacząco podniosło autorytet króla Franków w świecie chrześcijańskim. Różnice religijne pomiędzy Germanami a ich poddanymi były jedną z głównych przyczyn upadku innych monarchii barbarzyńskich. Likwidując kulty pogańskie, Chlodwig umożliwił tym samym silną integrację pomiędzy Frankami a ich galo‑rzymskimi poddanymi. Miało to korzystny wpływ na liczebność i morale jego armii; pozostali władcy germańscy stronili od przekazywania broni swoim chrześcijańskim poddanym, którym – zwykle z wzajemnością – nie ufali. Chrześcijańscy Frankowie natomiast nie bali się zbroić Galorzymian, zabiegali też o ich szacunek i zrozumienie, co szybko przełożyło się na kolejne podboje. Stopniowo w północnej Galii galorzymianie uznali się za Franków i za takich zaczęli ich uważać Merowingowie. Obie grupy podlegały jednolitemu prawu salickiemu (Lex Salica)prawu salickiemu (Lex Salica). Z kolei Frankowie przejmowali obyczaje galorzymian i ich język. W rezultacie następowała asymilacja Franków z galorzymianami. Wraz z nowymi zdobyczami terytorialnymi upowszechniał się w Europie model chrześcijaństwa funkcjonujący w państwie Franków.
Bratobójcze spory
Chlodwig wprowadził w państwie Franków model monarchii patrymonialnejmonarchii patrymonialnej (łac. patrimonium – ojcowizna, majątek dziedziczny). Zgodnie z tą koncepcją państwo stanowiło własność króla, co dawało mu niezwykle silną władzę nad poddanymi. Wokół dworu królewskiego gromadzili się liczni dostojnicy, zarówno świeccy jak i duchowni. Najwyżsi rangą urzędnicy nie mieli precyzyjnie wyznaczonych stałych kompetencji. Powinności dostojników, w zależności od potrzeb, wyznaczał władca. Koszty funkcjonowania licznego dworu ponosili poddani, gdyż w państwie Franków nie istniało wyraźne rozgraniczenie majątku publicznego od majątku monarchy. Król wyznaczał także naczelników okręgów administracyjnych, czyli hrabstw. Hrabiowie pełnili funkcję dowódców wojska, dbali o lokalne sprawy gospodarcze, w zastępstwie króla sprawowali sądy oraz ściągali podatki. Słabością monarchii patrymonialnej było prawo władcy do dowolnego rozporządzania państwem, np. poprzez dzielenie go pomiędzy spadkobierców. Taki system działał sprawnie pod rządami Chlodwiga, ale przestał się sprawdzać za czasów jego następców. Kolejne podziały kraju powodowały częste i gwałtowne spory między przedstawicielami dynastii Merowingów, z których każdy miał prawo do udziału we władzy. Nieustannym walkom o tron towarzyszyły rozmaite okrucieństwa, skrytobójstwa i egzekucje. W VII w. w efekcie wojen domowych państwo Franków rozpadło się na cztery części: Austrazję i Neustrię na północy oraz Burgundię i Akwitanię na południu.
Pogrążeni w walkach wewnętrznych Merowingowie tracili stopniowo autorytet i wpływy na korzyść lokalnego możnowładztwa. Szczególnie wysoką pozycję zdobyli u ich boku najwyżsi urzędnicy dworscy zwani majordomusami. To właśnie oni sprawowali realne rządy. Do pozbawionych wpływu na władzę ostatnich potomków Chlodwiga w historiografii przylgnęło określenie „gnuśnych królów”. Ostatniego z nich, Childeryka III, w 751 r. zdetronizował Pepin Krótki (714–768), syn majordomusa Karola Młota. W rezultacie władzę nad państwem Franków objęła nowa dynastia – KarolingówKarolingów. Następca Pepina Krótkiego Karol Wielki (ur. 742 lub 747–814) w 800 r. został koronowany na cesarza i doprowadził kraj do szczytu potęgi.
Słownik
doktryna teologiczna Ariusza, prezbitera Kościoła w Aleksandrii w Egipcie, odrzucająca chrześcijański dogmat Trójcy Świętej; korzenie arianizmu sięgają przełomu III i IV w. n.e.
(z łac. feodum lub feudum – lenno) wprowadzanie w jakieś dziedziny życia stosunków zależności feudalnej – opartej na hierarchii związanej z posiadaniem i użytkowaniem ziemi
określnie ludności Galii, która po podboju rzymskim w I w.p.n.e. uległa romanizacji, czyli przyjęła obyczaje rzymskie.
(z gr. hagios – święty, graphein – pisać) dział piśmiennictwa religijnego zapoczątkowany w starożytności, obejmujący żywoty świętych, legendy z nimi związane oraz opisy cudów
dynastia frankijska wywodząca się od Karola Młota, panująca w latach 753–987; pierwszym jej przedstawicielem miał być Arnulf z Metzu; początkowo pełnili funkcję majordomusów dynastii Merowingów, Karolingowie odsunęli ich od władzy w 751 r. i sami objęli tron za zgodą możnowładztwa i papiestwa
(od gr. przymiotnika kappaalfathetaomicronlambdaiotakappaή (katholiké), ale też: kappaalfatauά – ὅlambdaomicronς [kata – holos], czyli: w – całość (cały, powszechnie) 'katolicki' znaczyłoby więc: 'w całości, w powszechności') najliczniejszy nurt chrześcijański, uznający prymat biskupa Rzymu (papieża) nad całym Kościołem oraz dogmat o nieomylności papieża. Termin oznacza również ogół zasad wiary i życia religijnego, do których odwołuje się Kościół katolicki.
(łac., droga, droga graniczna, później także granica) systemy rzymskich umocnień granicznych wznoszonych na krańcach imperium
(od łac. patrimonium 'ojcowizna, dziedziczny majątek') najstarsza forma monarchii feudalnej, zapoczątkowana w państwie frankijskim za panowania dynastii Merowingów, charakterystyczna dla wczesnego średniowiecza. Ustrój ten charakteryzował się tym, że państwo stanowiło prywatną własność władcy, który był uważany za właściciela wszystkich ziem, zasobów naturalnych, pana swych poddanych oraz najwyższego sędziego.
(z łac. particularis – oddzielny, szczególny, od particula – cząstka, pars – część) dbałość o interesy swojego miasta, regionu lub określonej grupy społecznej kosztem interesów ogółu
wczesnośredniowieczne prawo zwyczajowe dotyczące głównie prawa karnego i procesowego oraz rodzinnego i spadkowego. Nazwa pochodzi od jednego z plemion frankijskich - Franków salickich, zamieszkujących tereny w pobliżu Morza Północnego, z którego wywodziła się dynastia Merowingów.
Słowa kluczowe
Belgia, chrzest, chrześcijaństwo, Galia, Germanie, Francja, Karolingowie, Merowingowie, papiestwo, monarchia patrymonialna
Bibliografia
T. Manteuffel. Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2005.
R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2012.