Przeczytaj
Podróż dookoła świata Ferdynanda Magellana
Magellan wiedział o istnieniu Oceanu Spokojnego, dostrzeżonego przez badającego Zatokę Panamską Vasco Nuñeza de Balboa. Gdyby udało mu się odnaleźć przejście południowe wokół Ameryki, wówczas Hiszpanie mogliby dotrzeć do MolukówMoluków od strony zachodniej, bez pogwałcenia portugalskiej wyłączności na żeglugę wokół Afryki.
Który ze znanych odkrywców także był cudzoziemcem i znalazł wsparcie na dworze hiszpańskim?
W sierpniu 1519 r. z Sewilli wyruszyło pięć statków pod dowództwem Magellana. Po dwuletniej dramatycznej podróży flotyllaflotylla przybiła do wybrzeży Filipin, gdzie jej kapitan zginął z rąk miejscowej ludności. Ostatecznie w 1522 r. do Sewilli powrócił tylko jeden statek, dowodzony przez Juana del Caño, ale przywieziony na nim ładunek – drogocenne przyprawy, przede wszystkim goździki, uzyskane na Wyspach Korzennych, czyli w dzisiejszej Indonezji – wystarczył na pokrycie z nawiązką kosztów trzyletniej wyprawy. Osiągnięty został główny cel wyprawy: żeglarze odkryli nowy szlak ku wyspom południowo‑wschodniej Azji (ekspedycję upamiętnia nazwa skrótu między Patagonią a Ziemią Ognistą – Cieśnina Magellana).
Wskaż miejsce jego śmierci.
Szkorbut
Nieodłącznym towarzyszem wyruszających na oceaniczne szlaki marynarzy był szkorbut, zwany gnilcem. Jest to choroba niedoborowa, czyli powstająca w wyniku braku w organizmie określonych składników pokarmowych. W przypadku szkorbutu chodzi o witaminę C, której źródłem są świeże warzywa i owoce, szczególnie cytrusowe. W odróżnieniu od wielu gatunków zwierząt organizm człowieka nie wytwarza samodzielnie witaminy C, stąd konieczność jej systematycznego uzupełniania. Szkorbut rozwija się ok. trzech miesięcy po zaprzestaniu dostarczania witaminy C. Objawia się najpierw apatią, szorstkością i suchością skóry, trudnym gojeniem się ran. Charakterystyczne zmiękczenie dziąseł następuje w ósmym miesiącu. W tym stadium choroby pojawiają się zaburzenia pracy serca i płuc, co grozi zgonem. Wśród odżywiających się suszonym mięsem i spleśniałym chlebem załóg statków liczba ofiar szkorbutu przekraczała liczbę ofiar katastrof morskich. W połowie XVIII w. brytyjski lekarz okrętowy James Lind zalecał zabieranie w rejs zagęszczonych soków z owoców cytrusowych (limony), same owoce ulegały bowiem zepsuciu.
Wyjaśnij, dlaczego na tę chorobę byli szczególnie narażeni żeglarze i uczestnicy wypraw odkrywczych.
W drugiej połowie XIX w., wraz z odkryciem drobnoustrojów chorobotwórczych, zaczęto bezskutecznie poszukiwać bakterii szkorbutu. Prawdziwą jego przyczynę odkrył dopiero w 1912 r. Polak Kazimierz Funk. Ogłosił on teorię czterech chorób niedoborowych, do których zaliczył szkorbut, beri‑beri, pelagrę i krzywicę, a które – jak się okazało – powstają z powodu braku w pożywieniu istotnych składników, nazwanych przez Funka witaminami (od łac. vita – życie). Dziś szkorbut prawie nie występuje.
Wyprawy angielskie i francuskie
W ślady Magellana poszedł Anglik Francis Drake, który opłynąwszy od południa Ziemię Ognistą i przylądek Horn, dotarł na Pacyfik i w latach 1577–1580 – jako drugi żeglarz w dziejach – opłynął świat.
Wyprawa Francisa Drake’a okazała się olbrzymim sukcesem finansowym. Jak myślisz, jakie były skutki tego sukcesu?
Udział Francuzów i Anglików w odkryciach geograficznych był efektem ubocznym wypraw rybackich, które prowadziły żeglarzy z tych krajów na Islandię oraz Grenlandię. Naturalizowany w Anglii wenecjanin John Cabot w 1497 r. dotarł do wybrzeży Ameryki Północnej i nadał im nazwy Nowej Fundlandii i Nowej Anglii. Wyprawa nie miała jednak dalszych konsekwencji. Jego syn Sebastian w 1509 r. badał te same regiony, poszukując przejścia północno–zachodniego, mającego prowadzić z Atlantyku na Pacyfik. Podejmowane w tym celu jeszcze wielokrotnie wyprawy nie przyniosły rezultatu, ale dzięki nim poznano zatoki i wyspy u wybrzeży dzisiejszej Kanady. W latach 30. XVI w. do wybrzeży Kanady dotarł Francuz Jacques Cartier, jednak francuska kolonizacjakolonizacja tych ziem zaczęła się dopiero w XVII wieku.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DX1aZtywl
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Podróże dookoła świata Ferdynanda Magellana.
Zastanów się, dlaczego to Hiszpanie, Portugalczycy, Anglicy i nieco później Francuzi dominowali na morzach i oceanach w XVI i XVII wieku. Przedstaw wnioski.
Na terenie którego państwa obecnie leżą odkryte przez <span lang='fr>Cartiera wyspy?
W 1555 r. kupcy angielscy powołali do życia Kompanię Moskiewską, której celem było prowadzenie handlu z Rosją i odnalezienie przejścia północno‑wschodniego, pozwalającego opłynąć Europę i Azję od północy. Sebastian Cabot, a po nim Martin Frobisher zdołali jednak dotrzeć tylko do północnych wybrzeży Rosji. Kiedy zawiodły nadzieje na szybkie odnalezienie drogi na Pacyfik, a sprzeciw władz hiszpańskich uniemożliwił legalny handel z krajami Dalekiego Wschodu, Anglicy podjęli działalność korsarskąkorsarską. Z portów angielskich wyruszały okręty pirackie i korsarskie, a ich załogi napadały głównie na hiszpańskie statki i łupiły je z przewożonych towarów.
Na podstawie ilustracji oceń, czy bogactwo dworu rosyjskiego mogło wywrzeć wrażenie na Anglikach.
Tymczasem poszukiwania przejścia północno‑wschodniego trwały nadal. W 1596 r. Holender Willem Barents odkrył Spitsbergen i Wyspę Niedźwiedzią, ale w ciężkich zimowych warunkach najpierw stracił statek, a później życie. Również ekspedycje Duńczyka Vitusa Beringa, eksplorującego Morze Arktyczne z ramienia cara Piotra I w latach 1728–1741, nie zdołały odnaleźć północnej drogi na Ocean Spokojny. Cel ten udało się osiągnąć dopiero Szwedowi Adolfowi Nordenskiöldowi w latach 1878–1879, podczas wyprawy na statku parowym.
Słownik
zespół lekkich okrętów wojennych przeznaczony do prowadzenia działań bojowych
zasiedlanie terenów bezludnych lub słabo zaludnionych; przekształcanie podbitych terenów w kolonie
(Kepulauan Maluku, Wyspy Korzenne) grupa wysp w Indonezji, we wschodniej części Archipelagu Malajskiego
choroba spowodowana niedoborem w organizmie witaminy C
(zwane też kaperstwem od łac. capere – chwytać) system organizacji floty, który miał na celu zwalczanie w czasie wojny handlu morskiego przeciwnika za pomocą uzbrojonych statków handlowych prywatnych właścicieli, tzw. kaprów
Słowa kluczowe
Jacques Cartier, Ferdynand Magellan, odkrycia geograficzne, nowożytny kolonializm europejski
Bibliografia
S. Grzybowski, Wielka Historia Świata, t. 6, Narodziny świata nowożytnego 1453–1605, Warszawa 2005.
K. Mikulski, J. Wijaczka, Historia powszechna. Wiek XVI–XVIII, Warszawa 2012.
A. Pigafetta, Relacja z Wyprawy Magellana dookoła świata, tłum. J. Szymanowska, Gdańsk 1992.
Z. Wójcik, Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, wyd. 12, Warszawa 2012.
A. Wyczański, Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.
S. Zweig, Magellan, tłum. Z. Petersowa, Katowice 1984.