R148FK3icp0PD1

Ilustracja przedstawia kobietę w sukni i welonem na głowie. Ma zamknięte oczy. Od jej czoła bije blask.

Arystoteles, tak samo jak Platon, wyróżniał w człowieku ciało i duszę, ale w przeciwieństwie do swego poprzednika nie traktował ciała jako więzienia duszy. Podobnie jak materiamateriamateria i formaformaforma, tak też ciało i dusza tworzą nierozerwalną całość, jedno nie może istnieć bez drugiego. Dusza (psyche) jest czynnikiem życia, formą ciała oraz jego energią i entelechiąentelechiaentelechią. Ponadto Arystoteles wydzielał trzy części duszy w zależności od pełnionych przez nią funkcji:

• dusza wegetatywna albo roślinna – jest odpowiedzialna za proces odżywiania i wzrostu;

• dusza zmysłowa albo zwierzęca – wiąże się z postrzeganiem, odbieraniem wrażeń, doznawaniem pożądań;

• dusza myśląca to rozum odpowiedzialny za aktywność duchową.

Najważniejszy jest rozum, który filozof dodatkowo dzielił na:

• rozum bierny (receptywny) – odtwarzający rzeczywistość w sposób pasywny, odbierający dane dostarczone przez zmysły i tworzący pojęcia;

• rozum czynny (twórczy) – będący przyczyną samorzutnej aktywności duszy; tylko rozum czynny może istnieć bez ciała i dlatego jest nieśmiertelny.

Zachodzi więc tutaj analogia do relacji między Bogiem a światem.

Etykę traktował Arystoteles jako dziedzinę dotyczącą praktycznej działalności człowieka. Było dla niego oczywiste, że człowiek w sposób naturalny dąży do sobie właściwego dobra, pojmowanego jednak w sposób realny, konkretny, a nie idealny, jak u Platona. Owo dążenie do dobra, które można rozumieć też jako formę samorealizacji człowieka, zorientowane było na najwyższy cel ludzkiego życia, jakim jest szczęście – tego rodzaju pogląd nosił nazwę eudajmoniieudajmoniaeudajmonii.

Według Arystotelesa człowiek osiąga sobie właściwe dobro i szczęście, gdy postępuje w sposób zgodny z tym, co rozum podpowiada duszy. Tak pojmowane szczęście staje się tożsame z pojęciem cnotycnotacnoty. Arystoteles rozróżnia:

R1JaQ4hyxghIl1

Ilustracja przedstawia scenę rodzajową. W centralnej części obrazu znajduje się kobieta siedzącą na jeleniu i trzymającą berło z wężem. Wokół znajdują się ludzie, leżą na ziemi. Nad nimi w powietrzu unoszą się trzy postaci w szatach.

• cnoty dianoetyczne – czyli wypracowane przez rozum, będące rodzajem mądrości osiąganej poprzez teoretyczne rozważania;

• cnoty etyczne – które człowiek zastaje, rodząc się i wychowując w określonym porządku społecznym, regulowanym określonymi normami zachowania; może się ich wyuczyć, kształtując swój charakter.

Wśród cnót filozof zwracał szczególną uwagę na roztropność (phronesis), która współdziałając z innymi cnotami etycznymi, a także wskutek właściwego wychowania, polegającego na ćwiczeniu zalet duchowych, nabywaniu odpowiednich nawyków i przyzwyczajeń, kształtuje ostatecznie pożądaną postawę moralną (hexis).

W relacjach międzyludzkich dużą rolę odgrywa natomiast przyjaźń, dzięki której możliwe staje się powstawanie różnego rodzaju więzi społecznych i wspólnot. Jest ona źródłem miłości macierzyńskiej, małżeńskiej, miłości do bliźniego i postaw filantropijnych. Jednakże najważniejszą cnotą w życiu społecznym i politycznym jest sprawiedliwość, która we wspólnocie pełni dwie podstawowe funkcje: rozdzielającą według słusznych zasad dobra i zaszczyty oraz wyrównującą niesłusznie poniesione straty.

RK5a900tulig81

Zdjęcie przedstawia miód, który jest nalewany na łyżkę. Miód z łyżki spływa do stojącej pod nią miseczki. W tle inne miseczki z miodem.

Arystoteles prezentuje się zatem jako zwolennik etyki umiaru. W praktyce cnota sprowadza się do umiejętnego dokonywania wyboru postawy wypośrodkowanej między dwiema skrajnościami, tak by unikać zarówno nadmiaru, jak i niedostatku – była to tzw. zasada złotego środka (łac. aurea mediocritas). Na przykład odwaga znajduje się między zuchwalstwem a lekkomyślnością.