Podsumowanie analizy sceny V –Widzenie Księdza Piotra

Postacie

Ksiądz Piotr jest kluczową postacią w koncepcji mesjanizmumesjanizmmesjanizmu – jest patriotą, głęboko przejętym cierpieniem narodu, jednak – w odróżnieniu od Konrada – cechuje go chrześcijańska pokora, skromność oraz głęboka wiara w Boga i jego opiekę nad Polakami. Tragiczny los ojczyzny nie jest dla niego powodem do zwątpienia w boski porządek świata. Ksiądz Piotr wierzy, że Polska, która swą męką odkupi winy świata, zmartwychwstanie jak Chrystus, przynosząc wolność narodom Europy. Wszystko, co się wydarza, przyjmuje z wiarą i pokorą jako część boskiego planu zbawienia, nigdy nie popadając w zwątpienie. Dlatego też zostaje wybrany przez Boga, który udzielił mu łaski poznania przyszłości narodu. Piotr to również imię symbolicznesymbolsymboliczne – opoka, skała – nawiązujące do postaci świętego Piotra. Bernardyn jest otwarty zarówno na bliźniego, jak i na Boga, potrafi nawiązać prawdziwy dialog, który wymaga pokory.

Wydarzeniom dramatu nadał Mickiewicz interpretację religijną, dzięki czemu klęska zyskiwała metafizyczny sens, stając się pewnym etapem przewidzianym w boskim planie. Idea mesjanistyczna miała nie tylko pocieszyć Polaków, ale również zjednoczyć ich oraz dodać sił i wiary w sens dalszej walki o niepodległość. Poeta, odwołując się do biblijnej idei Izraela jako narodu wybranego, stworzył historiozoficzną koncepcję, której istotą było przekonanie o historycznej misji narodu polskiego. Obecność postaci fantastycznych – Aniołów – jest potwierdzeniem metafizycznego sensu widzenia Księdza Piotra i jego doniosłości.

RU3qjjQ0mZof0

Ilustracja przedstawia młodego mężczyznę, który leży na ziemi i opiera się o niski murek. Ma krótkie włosy, białą koszulę i ciemne spodnie. Stoi nad nim mężczyzna w mnisim habicie z charakterystyczną fryzurą wygoloną na czubku głowy. Opiera rękę na ramieniu mężczyzny. Po prawej stoi mężczyzna w mundurze z przypiętą szablą. Ma uniesioną prawą rękę. Mężczyzna ma wąsy oraz czapkę na głowie. Nieco dalej po prawej stoi mężczyzna w zbroi ze skrzydłami. Na górze ilustracji jest napis: Adam Mickiewicz „Dziady”. Na dole jest napis: Konrad: Modlić się — tu modlitwa nie przyda się na nic? Kapral: Słyszysz jak on szlocha? Ks. Piotr: Synu mój tyś na sercu, które Ciebie kocha…

Warstwa słowna

Mickiewicz odwołuje się do porównań, metafor i obrazów biblijnych, budując analogię między dręczeniem polskich uczniów i studentów przez carski aparat represji a dokonaną za sprawą Heroda rzezią niewiniątek, co wiąże się z mesjanistyczną koncepcją dziejów narodu. W wizji rozbiorów, których alegorią jest męka i ukrzyżowanie Chrystusa, kolejno pojawia się sąd nad Chrystusem‑Polską, droga krzyżowa, ukrzyżowanie i wniebowstąpienie. Polska, jak Jezus, jest lżona, a następnie ukrzyżowana przez narody Europy: Francja (Gal) to Piłat, a państwa zaborcze (Austria, Prusy i Rosja) ucieleśniają oprawców. Upadek Polski, porównany do śmierci Chrystusa na krzyżu, ma charakter odkupienia, zapowiadając zmartwychwstanie, czyli odzyskanie niepodległości. Symbolem Polski jest w ostatniej wizji namiestnik wolności, stojący na trzech koronach, które można zinterpretować jako pokonane państwa zaborcze, utożsamiane z siłami zła. W planie metafizycznym carska Rosja symbolizuje domenę szatana. Polska‑Chrystus narodów w mesjanistycznej koncepcji wyłożonej w III części Dziadów ma wypełnić swą historyczną misję, przynosząc Europie wyzwolenie od tyranii i pokój.

Mesjanizm Mickiewicza można streścić w haśle „Polska Chrystusem narodów”. Poeta konsekwentnie buduje mesjanistyczną wizję, której elementy pojawiają się już w przedmowie autorskiej, gdzie zaborca został porównany do Heroda, a filomaci i filareci do zamordowanych z jego rozkazu niewiniątek. Mesjanistyczne koncepcje pojawiły się po klęsce powstania listopadowego – potrzebna była wówczas idea, która mogłaby podbudować morale Polaków zarówno w kraju, jak i na emigracji, i nadać pozytywny duchowy sens temu bolesnemu wydarzeniu.

Podsumowanie analizy sceny VII – Salonu warszawskiego

R14t17wjxVr871

Zdjęcie przedstawia młodego, wysokiego mężczyznę, który stoi na tle płachy z namalowanym krajobrazem. Mężczyzna ma bujne, niedługie włosy, gęste brwi oraz ubrany jest w długi, ciemny płaszcz. Prawą rękę trzyma poniżej piersi. Krajobraz przedstawia jezioro oraz ścieżkę. Pod zdjęciem napisy: J. Turski, Poznań, ul. Fryderykowska 25 Posen Friedrichstrasse.

Postacie

Scena przedstawia dwie grupy postaci wyraźnie różne pod względem miejsca, w jakim przebywają, języka, jakim się posługują, tematyki prowadzonych rozmów, a także postawy, jaką przyjmują w obliczu sytuacji politycznej. Towarzystwo siedzące przy stoliku złożone jest z obojętnych wobec losu ojczyzny urzędników, arystokracji i literatów – przedstawicieli klasycyzmu. Młodzi patrioci stojący przy drzwiach ubolewają nad losem ojczyzny. Dla nich prawdziwym problemem i tematem godnym literatury są „współczesne wypadki” – cierpienia, jakich doświadczają Polacy ze strony zaborcy, które trzeba utrwalić dla przyszłych pokoleń, by zachować narodową tożsamość. Literaci sprzeciwiają się takiej koncepcji poezji.

Pierwowzorami literatów były postaci historyczne, zaangażowane w formowanie się założeń romantyzmu. Świadczą o tym charakterystyczne dla nich poglądy i zachowania.

Literat III – pierwowzorem tego bohatera był Kajetan Koźmian, mocno podkreśla znaczenie reguł dobrego smaku, które nie pozwalają na pisanie o sprawach zbyt aktualnych.

Literat IV – jego pierwowzorem był Kazimierz Brodziński; on twierdzi, że gwałtowne wydarzenia są obce narodowemu charakterowi Polaków („Sławianie, my lubim sielanki”). W dyskusji pojawiają się zarzuty natury estetycznej (klasycyzm to literatura miałka, nudna), a przede wszystkim politycznej (brak postawy patriotycznej i obojętność na losy ojczyzny).

Scena jest podsumowaniem polemiki romantyków z klasykami i sentymentalistami, dokonanym na płaszczyźnie społeczno‑politycznej.
Błahe konwersacje „towarzystwa stolikowego” i wypowiedzi literatów, zestawione z historią Cichowskiego, opowiadaną przez jednego ze stojących pod drzwiami młodych ludzi, obnażają ich duchową pustkę i brak patriotyzmu.

Warstwa językowa

Didaskalia wykraczają poza wskazówki inscenizacyjne; pojawia się w nich odautorska ironiaironiaironia, widoczna w posłużeniu się epitetem „wielcy” w opisie „towarzystwa stolikowego”. Podział bohaterów został dokonany także w oparciu o kryterium językowe – ludzie obojętni na sprawy narodowe mówią po francusku, natomiast młodzi patrioci mówią po polsku. W zakończeniu utworu pojawia się porównanie celnie oddające charakter narodu polskiego („Nasz naród jak lawa”).

Przestrzeń

Podobnie jak w innych scenach, pojawia się tutaj symboliczny podział przestrzeni. Arystokratyczny salon – miejsce literackich spotkań zostało wyraźnie podzielone na dwie części – jedna to tzw. towarzystwo stolikowe, ukazane w negatywnym świetle, druga to młodzi patrioci stojący przy drzwiach.

Czas

Z wypowiedzi postaci wiadomo, że wydarzenia rozgrywają się po wyjeździe Nowosilcowa z Warszawy, a więc w czasie śledztwa, które prowadzi on w Wilnie. Fakt ten nadaje szczególne znaczenie toczonym w salonie rozmowom.

Podsumowanie analizy sceny IX – Nocy Dziadów

Postacie

Guślarz i Kobieta są postaciami typowymi dla dramatu romantycznego – ich tożsamość pozostaje niejasna. Guślarz jest właściwie ograniczony do swojej obrzędowej funkcji, chociaż nie bierze udziału w Dziadach. Kobieta została scharakteryzowana przez swój kostium – nosi żałobę, więc prawdopodobnie niedawno utraciła kogoś bliskiego. Z jej wypowiedzi można wywnioskować, że dawniej łączyło ją coś z człowiekiem, którego ducha chciałaby przywołać. Prawdopodobnie był nim Gustaw‑Konrad, nieszczęśliwie w niej zakochany. Scena zawiera wiele wskazówek dotyczących postaci Gustawa‑Konrada. Informacje te są dość enigmatyczne, jednak pozwalają odtworzyć biografię romantycznego bohatera – niegdyś nieszczęśliwego kochanka, być może samobójcy, obecnie zesłańca, prześladowanego przez zaborców.
Pojawienie się postaci fantastycznych (duchów Doktora i Bajkowa) wskazuje na metafizyczną motywację wydarzeń i jest odwołaniem do romantycznego światopoglądu, którego manifestem była część II Dziadów (przekonanie o życiu pozagrobowym bliskim związku umarłych z żywymi i konieczności odpokutowania po śmierci swoich win).

Przestrzeń

Zgodnie z tradycją obrzęd ma miejsce na cmentarzu, w kaplicy. Scena przedstawia jednak parę bohaterów, którzy nie biorą udziału w obrzędzie (ukrywają się w drzewie). Sceniczna przestrzeń wydarzeń zostaje jednak poszerzona o przestrzeń współprzedstawioną, która pojawia się w rozmowie‑relacji Guślarza i Kobiety.

Czas

Scena ma miejsce w czasie nocy Dziadów, zamyka więc roczny cykl wydarzeń, który rozpoczął się Prologiem. W ten sposób przedstawione w dramacie wypadki zostały wpisane w czas mitu religijnego – czyli zachowana została regularność czasowa, uzasadniona wydarzeniami o znaczeniu duchowym – zyskując sens metafizyczny.

Budowa dramatu

Ostatnia scena łączy wydarzenia przedstawione w III części dramatu z poprzednimi częściami utworu – podobnie jak w części II, pojawia się tu obrzęd Dziadów, na który przybywają duchy Doktora i Bajkowa, ukaranych za upokorzenie Księdza Piotra. Zakończenie nie przynosi rozwiązania akcji, można się domyślać, że bohaterem, który pojawia się w kibitce, jest Konrad. Jego postać jest elementem łączącym ostatnią scenę z poprzednimi oraz z Ustępem cz. III, w którym zostały ukazane losy bohatera na zesłaniu.

Słownik