Obraz przedstawia zmartwychwstanie dużej grupy ludzi. Są oni zgromadzeni w dużej, wysokiej komnacie otoczonej łukowatym sklepieniem. Ludzie są nadzy – stoją, siedzą, wyłaniają się z podłogi komnaty. Pomiędzy nimi, na podłodze leżą ludzkie szkielety i czaszki. Są też stojące szkielety ludzkie. Nad nimi unoszą się małe anioły pod postacią małych, skrzydlatych dzieci. Otaczają one postacie dwóch skrzydlatych mężczyzn. Obaj mężczyźni są niemal nadzy, ich biodra przepasane są zwojem falującego materiału. Mężczyźni pochylają się nad ludźmi, przy ustach maja długie trąby przyozdobione białymi flagami z czerwonym krzyżem.
Luca Signorelli, Zmartwychwstanie zmarłych, 1499 do 1502
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Wstaniemy żywym ciałem z odwiecznej zgorzeli I na otwartych oczach wzniesiemy powieki, Ponad umarłe światy i umarłe wieki, Tak, jak to namalował Luca Signorelli¹Luca SignorelliIndeks górny 11. I wtedy może pejzaż, któryśmy ostatni Widzieli mętnym okiem już martwym napoły – Kędy topole ziemi i niebios anioły Mięszały się w dziwaczny orszak chociaż bratni – Otworzy jak stodoła na ścieżaj znaczenie, Któreśmy nieraz żyjąc – jak w śnie przeczuwali – Kiedyśmy głupi, nędzni i niedoskonali Myśleli, że coś wiemy, widząc tylko cienie. Wtedy dopiero, Luca, pojmiemy, że życie Jest pełne prawdy bożej, nie puste okrutnie, I że prawdziwe dały nam anioły lutnie, Aby otwarcie śpiewać – a nie brzęczeć skrycie. Dant²DantIndeks górny 22 patrzy przerażony. Pieśniarz Agrygentu³AgrygentuIndeks górny 33 Widzi to, co nadchodzi i co prawdzie świadczy, Czci życie zmartwychwstałe na oblicze padłszy, Życie, które się rodzi z wiecznego zamętu. Na dowód wydźwigamy z piachu nasze nogi, Które jeszcze z popiołu nie dojrzały w ciało – Życie, które snem tylko tutaj się zdawało, Rozlewa się nad niebem w archanielskie drogi. Słońce nam teraz bożym obliczem zaświta I odkryje zasłony wszelkich śmierci złudzeń, I jak pokarm da prawdę wieczystych obudzeń Na progu vitae novae⁴vitae novaeIndeks górny 44, gdzie świadomość wita – Wiry równie potężne jak ciała zmienione Podadzą pożywienie wiecznego żywota: Wina, chleba zaznają nasze ciała złote Na bóstwa pniu zwieszone odrodzonym gronem. Gdziebyśmy większy dowód prawdy życia wzięli Jak w takim zmartwychwstaniu z zimnego popiołu Z ciałem płonącem, z duszą cierpiącą pospołu, Tak jak to namalował Luca Signorelli?
Orvieto Źródło: Jarosław Iwaszkiewicz, W Orvieto, [w:] tegoż, Wiersze, t. 1, Warszawa 1977, s. 375–376.
1
Wojciech WencelPerła
R1H0cUVHuupBc1
Obraz przedstawia portret popiersia młodej kobiety. Stoi ona lewym bokiem, a głowę ma odwróconą w stronę widza. Jej twarz jest owalna, oczy duże, wyraziste, usta pełne. Sylwetka kobiety odcina się od czarnego tła. Z tym tłem kontrastuje jej strój – kubraczek, biel kołnierza oraz błękit i żółć turbanu, który kobieta ma na głowie. Kobieta ma w lewym uchu zawieszony kolczyk z perłą w kształcie łezki.
Źródło: Jan Vermeer, Dziewczyna z perłą, 1665, domena publiczna.
Parząca kawę w wysokim ekspresie stojącym w niszy na brzegu lodówki widziana z głębi wielkiego pokoju przez drzwi otwarte na oścież do kuchni bardzo uważnie podchodzi do stołu i ciemnym wrzątkiem napełnia naczynia znad obu szklanek się wznosić zaczyna gorąca para powietrze aż puchnie od światła stojąc w kwiecistej sukience na białych kaflach podłogi wysmukła już próżny ekspres starannie odstawia biją zegary i nagle się wzmaga inwazja blasku w jej włosach tak jasnych że na tle mebli sosnowych się zdają tworzyć kontrapunkt⁵kontrapunktIndeks górny 55 tymczasem po twarzy toczy się spokój kościelnych witraży
Perła Źródło: Wojciech Wencel, Perła, [w:] tegoż, Wiersze zebrane, Warszawa 2003, s. 76.
Utwór Iwaszkiewicza W Orvieto pochodzi z tomu Inne życie wydanego w 1938 r. Wiersz Wojciecha Wencla ze zbioru Oda na dzień św. Cecylii powstał w latach 90 XX wieku. Choć utwory dzieli sześćdziesiąt lat, łączy je bardzo wiele. Obydwa powstały z inspiracji dziełami malarstwa, lecz każdy z nich w nieco inny sposób porusza kwestię odbioru sztuki i jej znaczenia w życiu. Pierwszy odwołuje się do monumentalnego fresku Sąd Ostateczny Luki Signorellego z przełomu XV i XVI w., znajdującego się we włoskiej katedrze w Orvieto. Drugi nasuwa skojarzenia z malarstwem holenderskiego artysty Jana Vermeera⁶Jana VermeeraIndeks górny 66.
Zarówno poprzez nawiązania do tradycji, jak i samą formę poetycką utwory bliskie są klasycyzmowiklasycyzmklasycyzmowi. Kierunek ten, opierając się na niedoścignionych wzorach kultury starożytnej, dążył do harmonii, rytmu i symetrii oraz „szlachetnej prostoty i spokojnej wielkości”, aby kontakt z dziełem sztuki był źródłem przyjemności estetycznej. Jednym z podstawowych założeń klasycyzmu jest bowiem przekonanie o prymacie piękna w życiu człowieka i o wyjątkowej roli sztuki w jego duchowym rozwoju.
Słownik
klasycyzm
klasycyzm
(łac. classicus – należący do pierwszej, najlepszej klasy) – kierunek w kulturze i sztuce europejskiej nawiązujący do wzorów kultury antycznej; też: nurt w literaturze i sztuce różnych epok, nawiązujący do wzorców antycznych. Klasycyzm przywiązuje dużą wagę do stałych i normatywnych reguł oraz zasad w sztuce. Cechuje się przejrzystością stylu, linearnością, ideałem harmonii jako odpowiednich proporcji pomiędzy szeregiem elementów. Obecne w klasycyzmie nawiązania do wzorców kultury antycznej stanowią wyraz przekonania twórców klasycystycznych o trwałym, uniwersalnym i ponadczasowym znaczeniu dzieł kultury oraz tzw. żywej tradycji
wiersz sylabiczny
wiersz sylabiczny
wiersz o równej liczbie sylab w poszczególnych wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe
¹
Luca Signorelli (ok. 1450–1523) – włoski malarz, autor fresków o tematyce religijnej. Jego największe dzieło to monumentalne malowidło w katedrze w Orvieto przedstawiające sceny z Sądu Ostatecznego
²
Dante Alighieri (1265–1321) – najsłynniejszy włoski poeta. Jego Boska komedia, w której opisał wędrówkę po zaświatach, była dla Signorellego żywą inspiracją podczas malowania fresku w Orvieto, gdzie zresztą malarz umieścił także wizerunek Dantego
³
Chodzi o greckiego poetę, filozofa i uzdrowiciela, Empedoklesa z Akragas (obecnie Agrigento na Sycylii), którego wizerunek jest elementem fresku Signorellego
⁴
vita nova (łac.) – nowe życie; nawiązanie do tytułu pamiętnika Vita nuova, w którym Dante opisał dzieje idealnej miłości do Beatrycze
⁵
kontrapunkt (z wł.) – samodzielna melodia towarzysząca głównemu tematowi w utworze muzycznym i harmonijnie go dopełniająca
⁶
Jan Vermeer van Delft (1632–1675) – malarz holenderski, autor takich dzieł, jak Dziewczyna z perłą, Geograf, Astronom, Nalewająca mleko, Kobieta ważąca perły; szczególną cechą jego twórczości jest wyrazisty kontrast światła i cienia
