Spirytualizm

Przedstawiciele – św. Jan od Krzyża i św. Teresa z Ávili

Święty Jan od Krzyża (1542–1591) i święta Teresa z Ávili (1515–1582) spotkali się we wsi Medina del Campo. Tam św. Teresa, karmelitankakarmelicikarmelitanka, przedstawiła plan reformy zakonu karmelitów według jego Reguły Pierwotnej, zakładającej zwiększenie czasu poświęcanego na recytację, śpiew, samotną kontemplację, zachowanie dłuższych okresów milczenia i nieużywanie obuwia. Napięcie wynikające ze sprzeciwu części karmelitów spowodowało wewnętrzny podział. Obydwoje święci byli przez większość życia prześladowani ze względu na chęci wprowadzenia zmian.

Zarówno św. Jan od Krzyża, jak i św. Teresa z Ávili zasłynęli również jako wielcy mistycy oraz mistrzowie duchowości chrześcijańskiej. Głosili oni możliwość osiągnięcia osobistego i ekstatycznego zjednoczenia z Bogiem, które odsłania przed człowiekiem sens życia oraz przynosi spełnienie najgłębszych tęsknot duszy. Dzieła tych świętych były przesycone zmysłową metaforyką: wzajemne oddanie się człowieka i Boga opisywali za pomocą języka poezji miłosnej oraz biblijnej Pieśni nad pieśniami. Można tam również znaleźć sporo symboliki ognia i ciemności, mrocznych komnat i lasów, a także paradoksalnych stwierdzeń, jakoby utrata wszystkiego na tym świecie była w istocie obfitością bogactw, a pustka była pełnią.

RsmClkYcW2EJM

Ilustracja przedstawia dwa portrety. Po lewej stronie znajduje się portret dojrzałej kobiety, zakonnicy. Ma ona owalną twarz z wyraźnie zaznaczonymi zmarszczkami. Ubrana jest w habit, na głowie ma welon. Kobieta trzyma otwartą książkę, w której coś zapisuje. Po prawej stronie znajduje się portret dojrzałego mężczyzny, zakonnika. Jego twarz jest pociągła, nos duży, włosy proste, krótkie. Mężczyzna jest ubrany w habit, na który ma założony pelerynę z kapturem. W prawej dłoni trzyma drewniany krzyż, w lewej ludzką czaszkę.

Filozofia

Rzeczywistość jako przejaw ducha

Prawdziwa rzeczywistość ma charakter duchowy, a świat materialny jest przejawem ducha; samo rozumowe poznanie nie wystarczy, istnieje bowiem także intuicja. Aby zatem poznać świat oraz Boga, człowiek powinien wprowadzić się w stan ekstazy, czyli bezpośredniego kontaktu z Bogiem. Możliwe jest to dzięki łasce Boskiej oraz modlitwie w skupieniu — medytacji. Filozofia ta odwołuje się do mistycyzmu średniowiecznego oraz poglądów św. Augustynaśw. Augustynśw. Augustyna, który twierdził iż niektórzy ludzie otrzymują od Boga dar wyjątkowej możliwości odczuwania Jego istoty.

Ponad rozumem

Postulat wyzbycia się tego, co ziemskie, i doświadczania świata za pomocą emocji i intuicji (czyli irracjonalnie), koliduje z poznawaniem rozumowym (racjonalnym) oraz empirycznym (za pomocą zmysłów). Zmysły człowieka bowiem są zawodne i nie wystarczają do poznania Boga, jako bytu abstrakcyjnego. Choć bowiem dzieła św. Jana od Krzyża oraz św. Teresy z Ávili racjonalizują niezwykłe doświadczenia duchowe, to jednocześnie wskazują na przekonanie, iż czysto racjonalistyczne poznanie zatrzymuje się na progu tajemnicy, nie mogąc pójść dalej.

Naturalizm

Przedstawiciel – Thomas Hobbes

RwX4XA3kgQnXZ1

Ilustracja przedstawia starczego mężczyznę zwróconego przodem. Połowę twarzy mężczyzny spowija mrok. Mężczyzna ma siwe włosy, małe oczy, zarost i haczykowaty nos. Ubrany jest w czarną togę ozdobioną białym kołnierzem.

Thomas Hobbes (1588‑1679) urodził się w religijnej angielskiej rodzinie. Ukończył Uniwersytet w Oksfordzie. Z powodów politycznych opuścił Anglię i żył 11 lat w Paryżu. Dzięki podróżom poznał biegle język francuski, zainteresował się też naukami ścisłymi: optyką, geometrią i mechaniką. Po powrocie do kraju przebywał na dworze królewskim, a król Karol II StuartKarol II StuartKarol II Stuart otoczył go ochroną przed prześladowaniami.

Filozof znany jest przede wszystkim z dzieła Lewiatan traktującego o filozofii polityki oraz przekładów Homera i Tukidydesa.

Filozofia

Człowiek bliski zwierzęciu

Człowiekiem, podobnie jak innymi istotami żywymi kieruje ruch witalny i potrzeba wolności. Ruch witalny to tzw. instynkty i działania natury. Zwierzęta w przeciwieństwie do ludzi, bardziej zależne są właśnie od ruchu witalnego. Człowiek nie różni się od nich umysłem, lecz wolą, która tylko w pewnych względach jest ograniczana zewnętrzną koniecznością.

Wszelkie zjawiska należy wyjaśniać poprzez przyczyny naturalne, gdyż człowiekiem rządzą te same prawa, co przyrodą. Za główne cechy ludzi filozof uważa egoizm i popęd samozachowawczy, który można zawrzeć w sentencji: „człowiek człowiekowi wilkiem”.

Namysł nad prawami rządzącymi przyroda i życiem człowieka można wyczytać w dramacie filozoficznym z 1665 r., zatytułowanym Życie snem Pedro Calderóna de la Barca:

Filozofia przyrody a polityka

Prawo władcy według filozofa nie pochodzi od Boga, ale od grupy ludzi zrzekających się swoich praw, aby wybrać rządzącego. Brak głowy państwa prowadzi do nieustannych konfliktów o władzę między ludźmi. Jeśli jednak dojdzie do umowy społecznej (czyli zrzeczenia się części swoich praw przez jednostkę) i zostanie wybrany władca, powstaje państwo, a podległy ma przestrzegać obowiązków dyktowanych przez rządzącego.

Panteizm

Przedstawiciel – Baruch Spinoza

RPAvXz1UeEyJl1

Ilustracja przedstawia mężczyznę o pociągłej, bladej twarzy, dużych ciemnych oczach, mocno zarysowanych brwiach i ciemnych włosach. Mężczyzna zwrócony jest półprofilem. Ubrany jest w ciemną togę ozdobioną białym kołnierzem.

Przedstawicielem barokowego panteizmu był Baruch Spinoza (1632‑1677), pochodzący z rodziny żydowskiej wybitny filozof niderlandzki. Zajmował się szlifowaniem soczewek okularowych i teleskopowych. Z uwagi na swoje pochodzenie znał TalmudTalmudTalmud i kabalistykę, jednakże z powodów nieortodoksyjnychortodoksyjnynieortodoksyjnych poglądów został wyłączony z gminy żydowskiej. Żył samotnie, utrzymując kontakt z grupą uczonych, pracując w zawodzie optyka i zajmując się filozofią. Zmarł w Hadze w wieku 44 lat.

Za najważniejsze jego dzieła, które zostały wydane pośmiertnie uważa się Etykę w porządku geometrycznym dowiedzioną, Traktat o poprawie umysłu oraz Traktat polityczny.

Filozofia

Bóg czyli natura

Spinoza zakładał, że istnieje jedna „substancja” — Bóg w postaci Natury. „Substancja” nie potrzebuje do swojego istnienia niczego innego; istnieje sama w sobie według określonych praw. Bóg, jedyna i najbardziej doskonała substancja, jest przyczyną istnienia wszystkich innych bytów, w tym człowieka. Człowiek zatem jest jedynie atrybutem Boga‑Natury, istnieje dzięki Niemu i w Nim, a co najważniejsze — bez reszty zanurzony w Nim, będąc wraz ze wszystkimi zjawiskami jak gdyby Jego częścią.

Wolność człowieka

Wola Boga oraz prawa Natury determinują życie człowieka, przez co jego wolność nie jest kompletna. Aby poczuć się wolnym, należy zrozumieć Naturę oraz pokochać wolę Bożą. Brak intelektualnej świadomości działania i podleganie instynktom prowadzi do zniewolenia — na przykład ograniczenie wynikające z lęku przed śmiercią powinno zostać zastąpione rozważaniami nad życiem. Przeszłość i przyszłość zdeterminowana jest przez Boga, a ciało i umysł człowieka są ze sobą połączone. Nie należy zatem rozpamiętywać przeszłości, czy obawiać się przyszłości, gdyż świat wtedy staje się oderwany od rzeczywistości. Filozof wyodrębnił też dwa typy emocji: emocje bierne (np. strach), które wywoływane są przez czynniki zewnętrzne oraz czynne, które można pojąć dzięki umysłowi. Człowiek powinien minimalizować emocje bierne i zastępować je emocjami czynnymi, gdyż wtedy może osiągnąć wolność.

Słownik