To związki zawierające grupę funkcyjną $—\text{OH}$, związaną z tetraedrycznym atomem węgla. Ze względu na liczbę grup $\text{OH}$ w cząsteczce dzieli się je na:

$\text{R}—\text{OH}$ to ogólny wzór alifatycznych alkoholi monohydroksylowychalkohol monohydroksylowyalkoholi monohydroksylowych. Cząsteczka alkoholualkoholealkoholu zawiera hydrofilową grupę $—\text{OH}$ i hydrofobową resztę węglowodorową $—\mathrm{R}$.

Jednym z najprostszych alkoholi alifatycznych jest metanol. Został odkryty w $1661$ roku przez Roberta Boyle’aRobert Boyle (czyt. boıl)Roberta Boyle’a.

R15BQVawPrkI6

Na ilustracji jest wzór strukturalny, przestrzenny metanolu. Wzór zawiera atom węgla, który łączy się z trzema atomami wodoru i z atomem tlenu. Atom tlenu łączy się z atomem wodoru.

Do alkoholi polihydroksylowychalkohol polihydroksylowyalkoholi polihydroksylowych zalicza się:

1. Diole – alkohole mające w cząsteczce dwie grupy hydroksylowe.

Diole, w których grupy hydroksylowe przyłączone są do sąsiednich atomów węgla, noszą nazwę dioli wicynalnych lub glikoli.

Przykłady dioli zaprezentowano poniżej.

R15RNBb2U1tRf

Ilustracja przedstawia wzór etano‑1,2‑diolu (glikolu etylenowego) z dwiema grupami hydroksylowymi na początku łańcucha - na dole i na końcu łańcucha - u góry. Łańcuch jest krótki, ma kształt zygzaka.

R1W3ljRbwkij6

Na ilustracji jest wzór propano-$1$,math>3-diolu. Na początku i na końcu łańcucha głównego jest grupa hydroksylowa. Łańcuch jest krótki, tworzy zygzak.

R19tYxBctR4xk

Ilustracja przedstawia wzór butano-$1$,$3$-diolu. Łańcuch główny tworzy zygzak. We wzorze są między innymi dwie grupy hydroksylowe.

RDV4Nv7qq9kIn

Na ilustracji jest wzór $2$-butyno-$1$,$4$-diolu. Składa się z dwóch grup hydroksylowych, jedna grupa jest u góry, druga na dole łańcucha. Jedno z trzech wiązań - środkowe - jest potrójne.

2. Triole, czyli alkohole z trzema grupami hydroksylowymi.

Propano-$1$,$2$,$3$-triolglicerynaPropano-$1$,$2$,$3$-triol, zwany glicerolem lub gliceryną, jest najważniejszym alkoholem trihydroksylowym. Podobnie jak glikole, jest słodki i tworzy syropowaty płyn. Glicerol jest produktem hydrolizy tłuszczów i olejów.

R1I5iGALEagzO

Na ilustracji jest wzór szkieletowy gliceryny. W łańcuchu są trzy grupy hydroksylowe oraz trzy atomy węgla.

Ciekawostka

Glicerol reaguje z kwasem azotowym($\text{V}$), tworząc nieorganiczny ester o nazwie triazotan($\text{V}$) glicerolu. Związek ten popularnie nazywa się nitrogliceryną.

RQwwBXybJBVbs

Na ilustracji jest model 3D nitrogliceryny. Model jest rozbudowany. Tworzą go między innymi: trzy czarne kulki położone w środku łańcucha, na zewnątrz łańcucha są trzy struktury zbudowane z niebieskiej kulki połączonej z trzema czerwonymi kulkami. We wzorze jest także pięć białych kulek, łączą się z czarnymi kulkami.

R8IngTv75oNrG

Na ilustracji jest równanie reakcji: glicerol pod wpływem cząsteczki kwasu azotowego pięć lub kwasu siarkowego daje jedną cząsteczkę triazotanu pięć glicerolu. Wzór cząsteczki glicerolu jest następujący: grupa $\text{CH}$ łączy się po lewej stronie i na dole z grupą metylenową. Ta łączy się z grupą hydroksylową. Grupa $\text{CH}$ po prawej stronie łączy się z grupą hydroksylową. Wzór triazotanu pięć glicerolu jest następujący: Grupa $\text{CH}$ łączy się po lewej stronie i na dole z następującym szeregiem: grupa metylenowa - atom tlenu - dwutlenek azotu. Grupa $\text{CH}$ po prawej stronie łączy się z następującym szeregiem: atom tlenu - dwutlenek azotu.

3. Cukrole

Wśród popularnych cukrolicukrolecukroli można wymienić: erytrol, ksylitol, inozytol, mannitol oraz sorbitol.

RfyenJVc3tYJw

Na ilustracji jest wzór strukturalny erytrolu. Łańcuch w kształcie zygzaka zawiera cztery atomy węgla i cztery grupy hydroksylowe.

Słownik

Bibliografia

Krzeczkowska M., Loch J., Mizera A., Repetytorium chemia. Liceum - poziom podstawowy i rozszerzony, Warszawa – Bielsko‑Biała 2010.