Przeczytaj
Północ kontra Południe
W drugiej połowie XIX w. Północ oraz Południe Stanów Zjednoczonych znacząco się różniły – zarówno pod względem społecznym, jak i gospodarczym, co było częściowo efektem systemu kolonialnego. Południe stawiało na rolnictwo, uprawę cukru, tytoniu i bawełny (to właśnie ona stanowiła ponad połowę eksportu Stanów Zjednoczonych), natomiast na Północy bardzo dynamicznie rozwijał się przemysł, który potrzebował wciąż nowych pracowników. Tam też przybywało wielu imigrantów z Europy, zachęcanych do tego przez lokalne władze, a niejednokrotnie także zmuszanych sytuacją ekonomiczną lub polityczną panującą w ich ojczyznach. Imigracja wpłynęła na odmienną strukturę społeczną Północy, wśród mieszkańców tej części Stanów więcej było osób o poglądach liberalnych (gdy tymczasem południowcy pozostawali w większości wierni ideom konserwatywnym).
Aby chronić przemysł przed europejską konkurencją, w Stanach Zjednoczonych wprowadzano cła na towary ze Starego Kontynentu. Państwa Europy w odwecie robiły to samo wobec amerykańskiej bawełny, co niekorzystnie wpływało na ekonomię stanów południowych. Północ oczekiwała wzmocnienia kompetencji i silnego, scentralizowanego rządu, który chroniłby gospodarkę i handel, tymczasem Południe było niechętne takim pomysłom, ponieważ upatrywały w nich ingerencji w kompetencje poszczególnych regionów.
W listopadzie 1860 r., głównie dzięki poparciu stanów północnych, wybory prezydenckie wygrał Abraham Lincoln, którego południowcy postrzegali jako liberała i zagrożenie dla niewolnictwa. Bezpośrednią konsekwencją tego wyboru była secesjasecesja Karoliny Południowej, Missisipi, Florydy, Alabamy, Georgii i Luizjany – sześciu stanów, w których dominowała gospodarka plantacyjna oparta na pracy niewolnikówniewolników. 4 lutego 1861 r. utworzyły one odrębne państwo: Skonfederowane Stany Ameryki, z własną konstytucją i prezydentem Jeffersonem Davisem. Wkrótce do konfederacji przystąpił również Teksas.
Gdy 12 kwietnia 1861 r. konfederaci ostrzelali wierny UniiUnii Fort Sumter w Karolinie Południowej, rozpoczęła się wojna secesyjna. Dla KonfederacjiKonfederacji była to walka o uznanie jej suwerenności, natomiast dla Unii – o ratowanie jedności państwa, zwłaszcza że opuściły ją kolejne stany: Wirginia, Tennessee, Arkansas i Karolina Północna.
Południe było zdecydowanie słabsze gospodarczo, jego armia mniej liczna, a zapasy broni szczupłe. Jego atut stanowili natomiast dobrze wyszkoleni oficerowie i żołnierze, rekrutujący się z nawykłych do trudów traperów, myśliwych i farmerów. To właśnie sprawiło, że do połowy 1863 r. przewagę miały wojska Południa.
Punkt zwrotny
Czego symbolem jest orzeł nad głową Abrahama Lincolna?
Jesienią 1862 r. Lincoln ogłosił Proklamację emancypacji – deklaracjędeklarację, która od kolejnego roku znosiła niewolnictwoniewolnictwo w całym kraju. Od tego momentu wojna secesyjna stała się również wojną o zniesienie tej formy przymusu i nierówności społecznej.
Kluczowe znaczenie dla losów wojny miała trzydniowa krwawa bitwa pod Gettysburgiem w 1863 r., która zatrzymała marsz konfederatów na Waszyngton. Armia północna, na czele której stali generałowie Ulysses Grant i William Tecumseh Sherman, zaczęła zadawać konfederatom kolejne klęski. Ten drugi brawurowym marszem przeciął terytorium Południa i zdobył Atlantę. W 1865 r. niedaleko Appomattox w Wirginii naczelny dowódca konfederatów, gen. Robert Lee, podpisał kapitulację. Jedność Stanów Zjednoczonych została przywrócona. O zwycięstwie Północy zadecydowały przewaga liczebna, przemysł, którego nie było na Południu, wykorzystanie nowoczesnej techniki (kolei i telegrafutelegrafu) oraz panowanie na morzu.
Polacy w wojnie secesyjnej
Żołnierzy polskich walczących „za waszą wolność i naszą” można było spotkać na niemal wszystkich frontachfrontach wieku XIX. Brali oni udział również w wojnie secesyjnej, i to po obu stronach. Do najbardziej znanych polskich dowódców wspierających Unię należeli generałowie Józef Karge, późniejszy profesor językoznawstwa na uniwersytecie w Princeton, oraz Włodzimierz Krzyżanowski, który wyemigrował do Ameryki po nieudanym powstaniu w Wielkopolsce w 1848 roku. W stopniu pułkownika objął on dowództwo nad 58 Pułkiem Piechoty z Nowego Jorku, który oficjalnie określany był także jako Polish Legion. Jego żołnierze walczyli m.in. pod Chancellorsville i Gettysburgiem. W tej drugiej bitwie, tyle że pod flagą Konfederacji, wziął udział również inny oddział złożony z Polaków – 14 Pułk Piechoty Luizjany, zwany Polską Brygadą. Jednym z jego założycieli był pułkownik Walerian Sułakowski. Ogółem w walkach wzięło udział ok. 5 tys. Polaków, z czego 80 proc. po stronie Północy. Warto także dodać, że pierwszym oficerem poległym w amerykańskiej wojnie domowej był unionista Konstanty Błędowski, zastrzelony w Saint Louis.
Słownik
(z łac. abolitio – zniesienie) ruch społeczno‑polityczny i ideowy w Europie (przede wszystkim w Wielkiej Brytanii i Francji) oraz w Ameryce (zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych) w XVIII i XIX w., który stawiał sobie za cel zniesienie niewolnictwa i handlu niewolnikami
(z łac. secessio – oddzielenie się) tu w znaczeniu oderwania się części terytorium od dotychczasowego państwa w celu utworzenia nowego
(z łac. declaratio – ujawnienie, obwieszczenie) akt prawny, oświadczenie lub zobowiązanie mające moc prawną
ogólne określenie tych amerykańskich stanów południowych (oraz ich wojsk), które wystąpiły z Unii i utworzyły Skonfederowane Stany Ameryki
stany, które podczas amerykańskiej wojny domowej pozostały w składzie Stanów Zjednoczonych i były przeciwne secesji stanów południowych
rejon bezpośrednich działań wojennych; w innym znaczeniu: położenie własnych jednostek wojskowych znajdujących się najbliżej nieprzyjaciela; w czasie II wojny światowej całość lub część sił zbrojnych danego państwa lub bloku państw rozwinięta na określonym teatrze działań wojennych, np. front zachodni, front wschodni
zjawisko społeczne polegające na tym, że pewna grupa ludzi stanowi własność innych ludzi; niewolnik jest przedmiotem praw rzeczowych innej osoby, może być więc kupowany, użyczany, darowany bądź zastawiany; znaczenie gospodarcze niewolnictwa było różne w różnych kulturach i okresach historycznych, najczęściej sprowadza się do zmuszania niewolnika do nieodpłatnej pracy na rzecz właściciela
(z gr. tele – daleko + graphein – pisać) urządzenie do odbioru i przesyłania informacji, przeważnie tekstowych, na odległość za pomocą kodu telegraficznego; pierwszy elektryczny telegraf zbudowali w 1837 r. angielski fizyk i wynalazca Charles Wheatstone oraz wynalazca William Fothergill Cooke; stosowany od lat 30. XIX w.
Słowa kluczowe
wojna secesyjna, konfederacja, Jefferson Davis, Abraham Lincoln, Proklamacja emancypacji, świat w drugiej połowie XIX w., Gettysburg, niewolnictwo, abolicjonizm, świat na początku XX w.
Bibliografia
A.I.P. Smith, Wojna secesyjna, tłum. T. Tesznar, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
L. Korusiewicz, Przyczyny wojny secesyjnej w Ameryce, Warszawa 1983.
L. Korusiewicz, Wojna secesyjna 1860–1865, Warszawa 1985.
P. Derengowski, Polacy w wojnie secesyjnej 1861–1865, Oświęcim 2015.