Ludzie toczą spory od zarania dziejów, historia filozofii to również historia najróżniejszych sporów. Jednak w filozofii współczesnej filozofowie odkryli oryginalny sposób rozwiązywania niektórych z nich. Mianowicie poprzez unieważnienie. Twierdzili, że w dużej części były to spory pozorne, bo o słowa. Jednym z takich filozofów był polski wybitny logik Tadeusz Kotarbiński, który operował kategorią nazw pozornychnazwy pozornenazw pozornych. Niektóre spory nie mają według niego sensu, bo toczą się wokół zdań używających nazw pozornych, tj. nieodnoszących się do żadnych rzeczywistych rzeczy czy zbiorów rzeczy. Nie można ich w żaden sposób rozstrzygnąć.

Z tego też powodu, kiedy argumentujemy, warto uzmysłowić sobie, jakich używamy nazw, co one dokładnie oznaczają, jaką nazywają rzeczywistość. Zwróćmy na przykład uwagę na fragment typowego wywodu filozoficznego z zakresu etyki. Ten pochodzi z Sumy teologicznej św. Tomasza z Akwinu.

R1VDwzh560BAS

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Mężczyzna jest w mnisim habicie. Pelerynę ma spiętą złotą broszą. Oczy mężczyzny są ciemne, wyraziste, a noc wydatny. Mężczyzna trzyma w lewej ręce złotą monstrancję. W prawej ręce trzyma pióro. Mężczyzna stoi przy biurku, na którym jest otwarta zapisana księga. Obok głowy mężczyzny lata biały gołąb.

Co jest tutaj nazywane? Cały wywód rozwija się wokół takich kategorii, jak „roztropność”, „cel”, „środek do celu”, „dobry cel”. Z jednej strony wydaje się, że mówi św. Tomasz o rzeczy konkretnej i jakoś namacalnej. Przecież roztropność to stan, w jakim jest człowiek, stan jego charakteru, który wyraża się w określonych działaniach, wyborach, a więc w czymś obserwowalnym empirycznie. Z drugiej strony roztropność jako taka, w dodatku rozważana w kontekście takich pojęć, jak cel i dobry cel, wydaje się czymś bardzo abstrakcyjnym, a przez to nieuchwytnym. Może więc jest to nazwa pozorna? Przyjrzyjmy się teraz, na jakie kategorie dzieli się w logice nazwy. Pierwszy podstawowy podział rozróżnia nazwy konkretnenazwy konkretnenazwy konkretne i abstrakcyjnenazwy abstrakcyjneabstrakcyjne. Nazwy konkretne oznaczają osoby, rzeczy lub zbiory osób lub rzeczy jak „Jan Kowalski”, „sosnowy stół, który stoi w moim pokoju”, „krzesło”, „drzewo”. Nazwy abstrakcyjne natomiast nie oznaczają osób ani rzeczy, ale pewne uogólnione właściwości podpadające pod jedną z kategorii:

• cechę wspólną wielu osób lub rzeczy, jak „niebieskość”, „urodziwość” czy „roztropność”;

• zdarzenie, stan osoby lub rzeczy, jak „smutek”, „bójka” czy „gradobicie”;

• stosunek między osobami lub rzeczami, jak „wyższość”, „bliskość”.

Należy pamiętać, że różnica między nazwą konkretną a abstrakcyjną może niekiedy zależeć od sposobu użycia słów. I tak „niebieski samochód” to nazwa konkretna, natomiast „niebieskość” jako taka to nazwa abstrakcyjna. Zdaniem niektórych filozofów, jak już wyżej wspominaliśmy, istnieją niebieskie przedmioty, ale niebieskość jako taka nie istnieje.

Drugi podstawowy podział rozróżnia nazwy indywidualnenazwy indywidualnenazwy indywidualne i generalnenazwy generalnegeneralne. Nazwy indywidualne służą do oznaczania poszczególnych osób lub przedmiotów, jak „Warszawa”, „Jan Kowalski” czy „Gwiazda Polarna”, natomiast nazwy generalne odnoszą się zbiorów czy klas przedmiotów, jak „rzeka”, „człowiek” czy „gwiazda”.

Należy pamiętać, że o tym, czy nazwa jest generalna, nie decyduje to, czy stosuje się ona do więcej niż jednego przedmiotu, czy nie, ale sposób jej konstrukcji. Na przykład nazwa „miasto, w którym mieszka najwięcej Polaków” odnosi się tylko do jednego miasta, ale jest nazwą o charakterze generalnym. Podobnie ma się rzecz z tak zwanymi nazwami pustymi. Nazwa „filozof na księżycu” jest – w chwili, kiedy to zdanie tutaj zapisujemy – nazwą pustą, nie można jednak mylić jej z tym, co Kotarbiński określał mianem nazwy pozornej. Jest to nazwa konkretna generalna, tyle że chwilowo pusta.

Wróćmy teraz do problemu „pozorności” nazw. Kotarbiński pisze:

Ma tu Kotarbiński na myśli, że nazwy abstrakcyjne albo nie znaczą nic, albo są umownymi skrótami myślowymi. Jako przykład podaje nazwę „starszeństwo”. Jest to jego zdaniem nazwa pozorna w tym znaczeniu, że stanowi skrót myślowy innej. Jak wyjaśnia:

RkCpysaMHfSjU

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Mężczyzna ma ukazany lewy profil. Na głowie ma zaczesane ku górze, krótko ostrzyżone włosy. Zaznaczone jest wyraźnie jego wysokie czoło. Twarz mężczyzny jest szczupła. Mężczyzna ma wąsy podwinięte ku górze.

Słownik