Spór o Rzeczpospolitą

Renesans w Polsce jest nazywany „złotym wiekiem kultury”. To czas humanizmu i reformacji, tolerancji religijnej, rozkwitu literatury, nauki, sztuki. To także czas pierwszych wolnych elekcji, przywilejów szlacheckich – rozwiązań, które w następnych epokach doprowadziły do anarchii i stopniowego upadku Polski. Renesans był więc okresem, w którym ważyły się losy państwa. Już wówczas światli obywatele zwracali się do szlachty jako najbardziej wpływowej warstwy w kraju, domagając się reform. Postulowali wprowadzenie gruntownych zmian, które mogłyby odwrócić niebezpieczne tendencje. Te głosy troski o losy kraju pojawiły się w twórczości publicystycznejpublicystykatwórczości publicystycznej.

Wiele utworów literackich epoki pełniło funkcje publicystyczne, np. dialog Mikołaja Reja Krótka rozprawa... czy tragedia Jana Kochanowskiego Odprawa posłów greckich. Autorzy owych dzieł wykorzystywali znane gatunki czy motywy literackie do podejmowania współczesnej problematyki. Rej w swoim dziele odnosi się do konfliktu pomiędzy szlachtą, duchowieństwem i chłopstwem; Kochanowski zaś stosuje maskę antyczną, by nawiązać do napięć politycznych, zagrożeń, z którymi mierzy się Rzeczpospolita.

Wśród pisarzy zaangażowanych w losy kraju wyróżniali się Andrzej Frycz Modrzewski i Stanisław Orzechowski, których dzieła (głównie były to traktaty polityczne) reprezentują publicystykę właściwą. Każdy z nich proponował własny model państwa, zgodny z wyznawanym przez siebie systemem wartości.

RUj0jtFRyQkaW

Zdjęcie przedstawia stronę tytułową książki wydanej w języku łacińskim w 1551 roku.

Andrzej Frycz Modrzewski

R1HZ5iTnptbL41

Obraz przedstawia twarz starego mężczyzny. Na jego twarzy znajdują się liczne zmarszczki. Mężczyzna ma długą, gęstą, siwą brodę i wąsy. Ubrany jest w obszerny płaszcz, na głowie ma beret.

Andrzej Frycz Modrzewski (ok. 1503–1572) – absolwent Akademii Krakowskiej i Uniwersytetu w Wittenberdze, duchowny katolicki; tworzył w czasie, gdy trwały zaciekłe dyskusje na temat relacji pomiędzy Kościołem i państwem. Największe jego dzieło to napisany w języku łacińskim traktat polityczny De Republica emendanda, znany pod polskim tytułem O poprawie Rzeczypospolitej. Frycz Modrzewski był, jako humanista, zwolennikiem wolności religijnej, krytycznej rewizji szeregu tradycji kościelnych oraz sympatykiem ruchu reformacyjnego. Sprzeciwiał się wojnom religijnym, wyrażając ideę irenizmu, czyli jedności wszystkich wyznań chrześcijańskich pomimo zaistniałych między nimui wielu różnic teologicznych.

Stanisław Orzechowski

Stanisław Orzechowski (1513‑1566) – pisarz polityczny i religijny, ksiądz – był jednym z pierwszych polskich publicystów. Ceniono go za styl, jego mowy uchodziły za wzór kunsztu retorycznego. Początkowo był bliski tendencjom reformacyjnym, sprzeciwiał się celibatowi, z czasem stał się wyrazicielem skrajnych dążeń ortodoksji katolickiej. Atakował różnowierców, głównie arian. Był autorem głośnych traktatów politycznych: Rozmowa albo Dyjalog około egzekucyjej Polskiej Korony z 1563 roku i Quincunx to jest Wzór Korony Polskiej z 1564 roku. Głosił w nich ideę supremacji władzy papieża, zarysowując teokratyczny wzór ustroju.

Słownik