Biała rewolucja

Wielkim orędownikiem przebudowy Iranu na wzór Zachodni był władca tego kraju, szach Mohammad Reza Pahlawi (1919–1980). Program reform szacha, zwany „białą rewolucją” (od koloru szat władcy), polegał na modernizacji kraju. Reza Pahlawi dbał o rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu. Dążył do ograniczenia wpływów islamu na życie w kraju i konsekwentnie zmniejszał wpływy religii w życiu publicznym. Jednocześnie Reza Pahlawi występował przeciwko tradycyjnemu, opartemu na patriarchalnych wzorcach, modelowi społecznemu i opowiadał się za przyznaniem szerszych praw kobietom. Monarcha dbał także o edukację i zwalczał analfabetyzm. Szachinszach, czyli „król królów” – jak kazał określać się zgodnie z perską tradycją władca – rozbudowywał infrastrukturę kraju. W Iranie powstawały lotniska, drogi i zapory wodne. Monarsze udało się również pozyskać poparcie sporej części chłopów, którym nadał ziemie.

Intensywna modernizacja miała jednak swoje negatywne strony. Większość Irańczyków wciąż cierpiała biedę, a na reformach korzystała nieliczna grupa bogatych mieszczan, właścicieli i kadry zarządzającej sprywatyzowanych banków, firm ubezpieczeniowych i przedsiębiorstw. Ogromne kwoty pochłaniała modernizacja armii. Wokół gwałtownie rozwijających się miast powstawały olbrzymie slumsyslumsyslumsy. Zamieszkiwali je migranci ze wsi, którzy opuszczali wioski z nadzieją na lepsze perspektywy w mieście. Niezadowolenie Irańczyków budziły także dyktatorskie metody rządów „króla królów”. Reza Pahlawi zlikwidował opozycję i wprowadził cenzurę. Poddane mu władze prześladowały przeciwników reform, w tym popularnych przywódców religijnych. Mieszkańcy Iranu byli kontrolowani przez wszechwładne służby specjalne. W kraju szerzyły się korupcjakorupcjakorupcja i nepotyzmnepotyzmnepotyzm, nieudolna administracja często marnotrawiła środki przeznaczone na cele publiczne. Wśród uboższych, zwykle konserwatywnych Irańczyków narastał także sprzeciw wobec przemian obyczajowych, które ograniczały rolę islamu oraz tradycji.

R1CD5QJb9qjLC

Fotografia, a na niej para kobieta z mężczyzną. On odpala jej papierosa. Oboje elegancko ubrani, ona w sukienkę on w garnitur z krawatem. Jednak na szyjach mają bogato zdobione długie wisiory, tkane złotą nitką. Są to stroje monarsze Irańczyków. Mężczyzna posiada sygnet, co sugeruje ważną pozycję w państwie Irańskim.

Islamska rewolucja

R1dIRhZaP75JT1

Na zdjęciu trzech mężczyzn siedzących przy stole. Wszyscy trzej ubrani w garnitury. Mogą być ważnymi przedstawicielami swoich krajów. Sala w której się znajdują prezentuje się dość okazale. Wysokie sklepienie, sztukaterie w formie listew podsufitowych z bogato zdobionymi wspornikami. Za oknem znajdują się kolumny oraz reszta zabudowy. Wszystko wskazuje na to, że to na pałac. Występuje dekoracja okien w formie zasłon, a na ich tle flaga Stanów Zjednoczonych. Przy stole między mężczyznami panuje przyjemna atmosfera.

Wśród szczególnie zaciekłych przeciwników szacha znaleźli się szyiccyszyizm, szyityzmszyiccy przywódcy religijni. Muzułmańscy duchowni stanowczo sprzeciwiali się ograniczaniu ich przewodniej roli w kraju i zaciekle występowali przeciwko wszelkim wpływom kulturalnym Zachodu. Nawoływali do obalenia postępowej monarchii i budowy państwa zarządzanego przez ajatollahówajatollahajatollahów – szyickie autorytety religijne. Wśród ajatollahów szczególną estymą cieszył się Ruhollah Chomeini, prześladowany przez władze i w 1964 r. zmuszony do emigracji. Przebywający na wygnaniu Chomeini wciąż szerzył swoje poglądy za pośrednictwem licznych zwolenników. Aby umocnić swoje wpływy, fanatyczni wielbiciele ajatollaha wykorzystali silne w latach 70. niezadowolenie społeczne wywołane wzrostem inflacji, bezrobocia oraz poziomu ubóstwa. Podjęli również współpracę z bardziej liberalnymi środowiskami, które sprzeciwiały się brutalnym rządom Rezy Pahlawiego. W 1978 r. w całym kraju wybuchły masowe protesty przeciw dyktaturze. W październiku wojsko użyło broni przeciwko demonstrantom w Teheranie („czarny piątek”). Brutalność reżimu wobec protestujących ostatecznie skompromitowała szacha. Na stronę opozycji przeszła część wojska. Schorowany Reza Pahlawi musiał ratować się ucieczką do Stanów Zjednoczonych. Tymczasem w styczniu 1979 r. do kraju powrócił ajatollah Chomeini, triumfalnie witany przez tłumy rodaków. Wkrótce niezwykle popularny przywódca religijny przy pomocy Armii Strażników Rewolucji Islamskiej (Pasdaran) rozpoczął krwawe prześladowania stronników szacha. Do listopada 1979 r. irańskie sądy wydały na nich co najmniej kilkaset wyroków śmierci. W ciągu następnych paru lat Chomeini równie krwawo rozprawił się z bardziej umiarkowanymi uczestnikami antymonarchistycznej rewolucji. W wyniku masowych prześladowań aż pół miliona Irańczyków, głównie osób zamożnych i wykształconych, zdecydowało się opuścić kraj. Wsparcie niższych warstw społecznych oraz masowy terror umożliwiły Chomeiniemu przejęcie niepodzielnej, dyktatorskiej władzy.

Re0Ht39H33taj

Na zdjęciu tłum Irańczyków. Ciemne stroje, nakrycie głowy (tzw. Czadory) to znaki szczególne kobiet. Licznie zebrany lud macha rękoma do duchowego przywódcy ajatollaha. Na tym ciemnym tle wyróżnia się małe dziecko ubrane na biało. Rodzice proszą o błogosławieństwo podnosząc je do góry.

Rządy fanatyków

Pod rządami Chomeiniego Iran stał się pierwszym na świecie krajem zarządzanym przez muzułmańskich fundamentalistów. Islam jest religią, w której pacierz jest złączony z polityką, a polityka jest rodzajem pacierza – mawiał ajatollah, który przyjął miano fakih, co oznaczało duchowego i politycznego przywódcę narodu. Obowiązującym prawem stały się zasady religijne zawarte w Koranie. Chomeini poddał nadzorowi religijnemu instytucje państwowe: sądy, rząd oraz szkoły. Zakazał działalności uniwersytetom, które uznał za ośrodki wpływów zachodnich. Powołał także do życia milicję religijną, która pilnowała przestrzegania zasad islamu przez Irańczyków. Władze wprowadziły zakaz spożywania alkoholu i ograniczyły dostęp do zachodnich filmów, książek i prasy.

Ajatollah propagował przywrócenie patriarchalnego modelu rodziny. Kobietom nakazał noszenie tradycyjnych strojów oraz zasłanianie twarzy w miejscach publicznych. Aby pozyskać poparcie niższych warstw społecznych, władze przejmowały na własność państwa prywatne sektory gospodarki, oddawały ziemię małorolnym chłopom oraz wdrażały różnorodne programy pomocy socjalnej dla najuboższych. Ajatollah starał się także propagować idee rewolucji islamskiej w krajach arabskich. Zaciekle krytykował przywódców z krajów muzułmańskich, którzy wdrażali świeckie reformy. Osobom publicznym, które krytykowały rządy Chomeiniego, groziła fatwafatwafatwa, czyli pisemna opinia zawierająca wyrok śmierci. Fatwy doświadczył znany w świecie brytyjski pisarz indyjskiego pochodzenia Salman Rushdi, autor książki Szatańskie wersety wydanej w 1988 r. Chomeini uznał dzieło Rushdiego za obrazoburcze i uwłaczające muzułmanom. Dwóch tłumaczy dzieł Brytyjczyka zostało zamordowanych, a sam Rushdi przez kilka lat żył w ukryciu. Władze Iranu aktywnie wspierały także islamskie ruchy terrorystyczne, m.in. w Palestynie. Przyczyniły się w ten sposób znacząco do rozwoju ekstremistycznych ruchów fundamentalistów islamskich. Ajatollah Chomeini zmarł w 1989 r., po jego śmierci władza w kraju pozostała w rękach radykalnych przywódców religijnych.

RQTULOpOGgYUf

Na zdjęciu postument, na którym stoją wyeksponowane zdjęcia Chomeiniego w złotych ramach, obok wieniec kwiatów i biała szata. To właśnie przyczyna całej manifestacji. Biały kolor w kulturze Islamu symbolizuje żałobę. Chomeini zmarł. Poniżej fala rąk. Ludzie nie pogodzeni ze śmiercią ich przywódcy duchowego próbują wspiąć się po szczebelkach na postument. Dotknąć białej szaty, która okrywa jego trumnę. Tłum dopuścił się rozerwania trumny by wyrwać skrawek materii z jego szat.

Wojna z Irakiem

R1GqSSrSzjcGB1

Na zdjęciu elegancko ubrany mężczyzna z wąsem. To Saddam Husajn. Iracki dyktator. Prezentuje swoją sylwetkę we wnętrzu z drewnianymi regałami z licznymi księgami oprawionymi najpewniej w skórę. Jego ręce delikatnie spoczywają na zwieńczeniu tapicerowanego krzesła z licznymi zdobieniami.

Relacje Iranu z sąsiednim Irakiem zaostrzyły się już na początku rządów Chomeiniego. Irańczycy oskarżali władze w Bagdadzie o prowadzenie świeckiej polityki, a tym samym zdradę interesów islamu. Teheran podburzał także przeciwko sąsiadom irackich Kurdów. Nie bez znaczenia były różnice religijne między dwoma przywódcami: Chomeinim a irackim dyktatorem Saddamem Husajnem. Podczas gdy Chomeini reprezentował szyickiszyizm, szyityzmszyicki odłam islamu, Husajn był sunnitąsunnizmsunnitą. Wojnę we wrześniu 1980 r. rozpoczął przywódca Iraku, któremu zależało przede wszystkim na opanowaniu dochodowych pól naftowych w rejonie Zatoki Perskiej. Husajn uważał, że osłabiona po rewolucji armia irańska nie będzie zdolna do skutecznej walki. Chomeini wezwał jednak rodaków do „świętej wojny” i Irakijczycy spotkali się z fanatycznym oporem. Irańczykom udało się nie tylko odeprzeć atak, ale również wkroczyć na terytorium wroga. Posługiwali się przy tym skuteczną, chociaż przynoszącą ogromne straty we własnych szeregach taktyką tzw. ludzkich fal. Polegała ona na masowych atakach, do których Irańczycy wykorzystywali nawet dzieci. Irakijczycy odpowiedzieli równie drastycznymi środkami: zastosowali broń chemiczną. Przystąpili także do „wojny miast”, podczas której obie strony ostrzeliwały się pociskami rakietowymi i prowadziły niszczące bombardowania z powietrza.

Irakijczykom udało się zdobyć szersze poparcie na arenie międzynarodowej. Wsparły ich liczne państwa arabskie, wśród nich Arabia Saudyjska i Kuwejt, gdyż obawiały się wzrostu wpływów fanatycznego reżimu Chomeiniego. Podobnie uczyniły mocarstwa zachodnie: Stany Zjednoczone i Francja, które dostarczały Husajnowi broń i pokaźne środki finansowe. Przychylne Irakowi stanowisko zajęły także władze ZSRS. Potężnym ciosem dla Iranu było zwiększenie wydobycia ropy naftowej przez Arabię Saudyjską i Irak w 1986 r. Wówczas dochody Irańczyków ze sprzedaży tego surowca wyraźnie spadły. Jednocześnie Stany Zjednoczone zagroziły Chomeiniemu interwencją zbrojną. Te okoliczności skłoniły go do wycofania się z wojny w 1988 r. Kilkuletnie zmagania nie przyniosły nabytków terytorialnych żadnej ze stron konfliktu. Kosztowały zaś życie 120 tys. żołnierzy irackich i ponad 300 tys. irańskich.

R1bAZIFIict9T

Na zdjęciu kilkuletnie dziecko w kasku, mundurze oraz czymś przewieszonym przez ramie. To najprawdopodobniej broń. Stoi na tle pozostałych. Dziecko jedno z wielu w armii irańskiej, które zginęło jako żywa tarcza. Dane podają, że podczas wojny iracko- irańskiej zginęło ok 95 tysięcy dzieci.

Słownik

Słowa kluczowe

ajatollah, Baas, broń chemiczna, fundamentalizm, Iran, Irak, islam, Kuwejt, ropa naftowa, sunnici, szyici, Teheran, terroryzm, Zatoka Perska, świat po II wojnie światowej

Bibliografia

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 1992.

M. Kęskrawiec, Czwarty pożar Teheranu, Warszawa 2010.