Globalizacja jest dzisiaj powszechnie używanym terminem zarówno w odniesieniu do gospodarki, jak i życia społecznego. Czym jest? Według Marii Balcerowicz‑Szkutnik (2015) globalizacja w bezpośrednim znaczeniu oznacza łączenie i przenikanie się systemów prowadzących do stworzenia międzynarodowych powiązań znoszących granice m.in. ekonomiczne, społeczne i polityczne. W potocznym znaczeniu jest to upowszechnianie się podobnych wzorców konsumpcji i zachowań. Dlatego praktycznie bez względu na to, gdzie się znajdujemy, możemy korzystać z tych samych dóbr i usług. Podróżując po wielu krajach, możemy zjeść te same potrawy w takich samych barach i restauracjach, napić się takiego samego napoju czy kupić ubranie tej samej marki. Jaki jest jednak wymiar gospodarczy globalizacji? Czy i w jaki sposób wpływa ona na sektor zatrudnienia?

Bank Światowy wyróżnił obok krajów bogatych dwie podgrupy krajów rozwijających się: kraje bardziej i mniej włączone w globalizację (ang. more globalized countries, less globalized countries). Za kryterium podziału uznano dynamikę handlu międzynarodowego tych państw.

Źródeł globalizacji należy szukać również w kolonializmie. Tak jak w XIX i XX wieku kolonializm eksportował pracę niewolniczą do kolonii w Indiach i Afryce, tak dzisiejsi globaliści zaczęli eksportować pracę najpierw do Chin, a później do innych krajów Azji i Ameryki. W ostatnich kilku latach Chińczycy przechytrzyli globalistów i zaczęli wymagać, aby produkty wysokiej technologii, jak komputery, samochody, telefony komórkowe, pociągi szybkobieżne, były produkowane w Chinach i eksportowane do USA albo do Europy Zachodniej.

Indeks dolny Źródło: J. Czekajewski, Globalizacja jako forma kolonializmu, 19.03.2017, dziennik.com (dostęp 15.07.2021). Indeks dolny koniec_{Źródło: J. Czekajewski, Globalizacja jako forma kolonializmu, 19.03.2017, dziennik.com (dostęp 15.07.2021).}

Ważnym aspektem w kontekście globalizacji jest jej wpływ na nierówności rozwojowe (społeczno‑ekonomiczne) na świecie. Jest to niewątpliwie zjawisko negatywne. Globalizacja wpływa w niektórych państwach na znaczny wzrost różnicy w rozkładzie dochodów społeczeństwa pomiędzy obywatelami najbogatszymi i najbiedniejszymi. Wynikiem tego jest wzrost niezadowolenia tej drugiej grupy, skutkujący często emigracją ludzi biednych do innych krajów w celu polepszenia swojej sytuacji materialnej.

Ocena wpływu globalizacji na wzrost gospodarczy jest bardzo trudnym zadaniem, dlatego że nie istnieje jej jedna, powszechnie przyjęta definicja, a ekonomiści i inni badacze rozumieją to pojęcie często w bardzo odmienny sposób. Z jednej strony niezaprzeczalnym faktem jest, że globalizacja zwiększa szybkość przepływu kapitału, ludzi, usług i ułatwia kontakty międzyludzkie, co może prowadzić do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Z drugiej jednak strony procesy globalizacji wywołują negatywne skutki: nadmierny wzrost rywalizacji i nietrwałość relacji społecznych, brak sprawiedliwego handlu (brak opierania się w handlu na dialogu i szacunku) czy też pogłębiające się zróżnicowanie poziomu życia na świecie. Biorąc pod uwagę obie strony medalu, ciężko jednoznacznie stwierdzić, czy globalizacja jest dla wzrostu gospodarczego zjawiskiem pozytywnym.

Jeżeli chodzi zaś o analizę „suchych” danych, to pomóc w tym może poniższy wykres zależności między poziomem PKB per capita a globalizacją.

RyGHCTw2XtrZi

Wykres zależności między poziomem PKB per capita a globalizacją. Na osi X jest indeks globalizacji Kearneya (ważony), na osi Y PKB per capita w 2000 roku (PPP). Na osi X są wartości od zera do 10, na osi Y od zera do 40 000. Na wykresie jest linia biegnąca na skos od wartości około 1 na osi X i 2500 na osi Y do wartości 9 na osi X i 35 000 na osi Y. Nad i pod linią są niebieskie małe kwadraty. Jest ich najwięcej pod linią przy wartości około 2 na osi X i od zera do 10 000 na osi Y.

Rozwój komunikacjikomunikacjakomunikacji jest ściśle powiązany z poziomem gospodarczym regionu. Na obszarach słabo rozwiniętych pod względem gospodarczym najważniejszą rolę odgrywa transport, zwłaszcza przewóz surowców i produktów. Wraz z rozwojem gospodarki rośnie rola łączności. Postęp, jaki dokonuje się wraz z globalizacją światowej gospodarki (jak wspomniano, globalizacja zwiększa szybkość przepływu kapitału, usług i ludzi, zwiększa też ich mobilność, ułatwia kontakty międzyludzkie), wymusza coraz szybszy dostęp do wiedzy i sprawniejsze przesyłanie informacji. Także życie codzienne (zwłaszcza na obszarach najbardziej rozwiniętych) ulega stopniowym przemianom. Coraz częściej dokonuje się zakupów w sklepach internetowych, opłaca rachunki czy obsługuje konto bankowe przez internet.

R1KXXR8UprVkV

Ilustracja przedstawia znak firmowy McDonald's. Napis znajduje się na czerwonej prostokątnej tablicy. Na górze jest przytwierdzona duża litera M. Napis jest przymocowany do słupa reklamowego.

RZJI81eXo2EWn

Ilustracja przedstawia znak graficzny Coca-Cola. Napis jest czerwony. Dolna część pierwszej litery C w słowie Coca zakończona jest łukiem i "rybim ogonem". W drugim słowie litera C ma zawinięte końcówki.

R1bLkzVRhSxd8

Ilustracja przedstawia logo marki Lay’s. Na żółtym tle, przypominającym kulę Słońca, jest czerwony pas okalający kulę, a na nim biały napis Lay’s.

Rozwój przemysłów zaawansowanych technologii wiąże się z III rewolucją przemysłową opartą na wynalazkach i osiągnięciach naukowych takich jak półprzewodniki, tranzystory, światłowody, biotechnologie czy energia atomowa. Przemysły high‑tech są motorem rozwoju gospodarczego wielu krajów, zwłaszcza wysoko rozwiniętych. Odzwierciedlają one tendencje zmian w strukturze gałęziowej przemysłu.

RJHc9MjViPg4E

Zdjęcie przedstawia dwa indentyczne architektonicznie budynki. Są kilkukondygnacyjne. Mają liczne okna. Kształtem przypominają prostopadłościan. Obok budynków na masztach powiewają flagi, między innymi amerykańska.

Przemysły zaawansowanych technologii są kapitałochłonne: wymagają kosztownych badań naukowych i działań marketingowych. Jednocześnie zużywają małe ilości surowców, oferują wysoką jakość nowoczesnych produktów i przynoszą szybsze zyski niż tradycyjne przemysły. Zakłady podlegają ciągłemu unowocześnianiu w celu sprostania konkurencji i potrzebom rynku, zatrudniają wysoko wykwalifikowaną kadrę specjalistów. Pomiędzy wieloma zakładami ma miejsce szeroka kooperacja - małej lub średniej wielkości przedsiębiorstwa zatrudniają z reguły kilkadziesiąt osób i pracują najczęściej dla uznanego na rynku producenta, mogą też być własnością międzynarodowych koncernów (np. Microsoft, Samsung, Siemens, Toshiba).

Przemysły high‑tech rozwijają się przede wszystkim w państwach wysoko rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone, kraje Europy Zachodniej czy Japonia. Odbywa się tam etap badań naukowych, opracowywanie koncepcji technologicznych oraz wdrażanie produkcji. Kraje te dysponują odpowiednim kapitałem, mają odpowiednio wykształconych specjalistów oraz współpracują z wieloma placówkami naukowymi. Ponadto dobrze rozwinięta sieć połączeń komunikacyjnych ułatwia nawiązywanie kontaktów i kooperację między przedsiębiorstwami. Warunki te spełnione są na obszarach zurbanizowanych, stąd technopolie zlokalizowane są najczęściej na obrzeżach wielkich aglomeracji o dobrych rozwiązaniach komunikacyjnych.

Struktura zatrudnienia to podział ludności według zatrudnienia w trzech głównych sektorach gospodarki. Udział zatrudnionych w poszczególnych sektorach oraz kierunki zmian w zatrudnieniu są ważnym wskaźnikiem poziomu rozwoju gospodarczego danego kraju lub regionu.

Sektory gospodarki

W krajach słabo rozwiniętych, które charakteryzuje niski poziom globalizacji, dominuje zatrudnienie w rolnictwie skupiającym ponad 60% ogółu zatrudnionych. Jest to związane głównie z wysokim poziomem analfabetyzmu, niskim poziomem uprzemysłowienia oraz niskim popytem na usługi wśród ubogiego społeczeństwa. W krajach tych stopniowo rośnie zatrudnienie w II sektorze.

W krajach wysoko rozwiniętych zatrudnienie w rolnictwie wynosi poniżej 10%, natomiast w usługach osiąga poziom 60–75% ogółu zatrudnionych.

Wraz z rozwojem gospodarczym kraju oraz ze wzrostem poziomu globalizacji rośnie zatrudnienie w II i III sektorze gospodarki, a znacząco maleje zatrudnienie w I sektorze (w państwach wysoko rozwiniętych wygląda to następująco: rolnictwo 1,5–5%, przemysł 10–30%, usługi ponad 60%; w państwach słabo rozwiniętych natomiast: rolnictwo 20–90%, przemysł 10–30%, usługi 10–50%). Rośnie też stopień aktywności zawodowej kobiet. Wzrost mechanizacji, większa chemizacja, rozwój systemów irygacyjnych i inne unowocześnienia powodują zwiększenie wydajności rolnictwa przy jednoczesnym spadku liczby zatrudnionych w tym sektorze. Rozwój pracochłonnego przemysłu, zwłaszcza w okresie powojennym, przyczynił się do przejścia ludności z zawodów rolniczych do nierolniczych. W ostatnich dekadach w krajach średnio i wysoko rozwiniętych nastąpiła restrukturyzacja przemysłu. Wskutek postępu technologicznego i automatyzacji produkcji oraz rozwoju przemysłu high‑tech zatrudnienie w II sektorze zostało zredukowane do poziomu ok. 30–40% ogółu pracujących. Wzrost poziomu życia oraz bogacenie się społeczeństw sprawiają, że rośnie zapotrzebowanie na pracowników w usługach, np. w handlu, transporcie, oświacie, służbie zdrowia, w instytucjach finansowych, bankach i placówkach kulturalnych. Współcześnie coraz częściej wyodrębnia się sektor IV obejmujący usługi o wysokim stopniu specjalizacji: marketing, reklama, zarządzanie.

I sektor (rolnictwo): w sektorze tym aktualnie zatrudnionych jest ok. 10% ogółu pracujących. Od okresu powojennego, kiedy sektor ten skupiał ponad 50% ogółu zatrudnionych, obserwuje się stały spadek zatrudnienia. W 1990 roku wartość ta wynosiła już o 20% mniej, bo 30,4%. W kolejnych latach liczba osób zatrudnionych w rolnictwie sukcesywnie spadała. W 2003 roku było to 18,2% ogółu pracujących, w 2009 roku 13,4%, w 2015 roku 11,6% a w 2020 roku 9,8%.

II sektor (przemysł): sektor ten skupia ok. 30% ogółu pracujących i od lat wartość ta utrzymuje się na wyrównanym poziomie. W 1990 roku w przemyśle było zatrudnionych 34% ogółu pracujących, do 2003 roku wartość ta nieznacznie spadła i wynosiła 28,6%. W kolejnych latach wróciła jednak powyżej poziomu 30% i wynosiła kolejno: w 2009 roku – 31%, w 2015 roku – 30,3%, w 2020 roku – 31,5%.

III sektor: wśród pracujących w Polsce aktualnie dominują zatrudnieni w usługach (wartość ta wynosi prawie 60%) Zwiększanie się liczby zatrudnionych w usługach następowało wraz ze wzrostem gospodarczym i wzrostem zamożności społeczeństwa. Zatrudnienie w usługach poprzez lata rosło kosztem zatrudnienia w rolnictwie. Liczba osób pracujących w sektorze usług na przestrzeni lat przedstawiała się następująco: w 1990 roku – 35,6% ogółu pracujących, w 2003 roku – 53,2%, w 2009 roku – 55,6%, w 2015 roku – 57,9%, w 2020 roku – 58,8%.

Słownik