Jod to pierwiastek należący do grupy mikroelementów. Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Szacuje się, że ok. 80% jodu, odpowiedzianego za prawidłową gospodarkę hormonalną w organizmie, magazynowane jest w tarczycy, a pozostała część w śliniankach, błonie śluzowej żołądka, mięśniach szkieletowych, gruczole mlekowym i jajnikach kobiet.

Jego odpowiednia zawartość w organizmie człowieka pozwala na prawidłową produkcję hormonów tarczycy – tyroksyny (tetrajodotyroniny, T4) oraz trijodotyroniny (T3), które z kolei odpowiadają za regulację przemiany materii, termogenezytermogenezatermogenezy, wpływają na rozwój mózgu oraz oddziałują na funkcjonowanie układu nerwowego.

Co więcej, jod stanowi silny przeciwutleniacz, który tłumi wolne rodniki lub zmniejsza prawdopodobieństwo utlenienia aminokwasów (tyrozyny i histydyny), a także kwasu arachidonowego. Wykazuje ochronne działanie w procesach zapalnych i nowotworowych.

Tarczyca dorosłego człowieka produkuje i wydziela do krwi dziennie $\mathrm{ok}.$ $$ 100 - 200 \mathrm{\mu g}$tyroksyny\; całkowitej,\; która\; zawiera$ 60 - 120 \mathrm{\mu g}$jodu.\; Na\; skutek\; przemian\; metabolicznych\; i degradacji\; tego\; hormonu,\; 20\%\; jodu\; powraca\; do\; gruczołu\; w celu\; ponownego\; wykorzystania.\; Zawartość\; tego\; pierwiastka\; we\; krwi\; człowieka\; jest\; dodatkowo\; wzbogacana\; jodem\; ze\; źródeł\; endogennych\; (np.\; gruczołów\; ślinowych,\; błony\; śluzowej\; żołądka).\; Szacuje\; się,\; że\; ok.$ 100 \mathrm{\mu }\mathrm{g}$jodu\; wydalane\; jest\; z moczem.\; Według\; WHO,\; optymalne\; dzienne\; zapotrzebowanie\; dorosłego\; człowieka\; na\; jod\; to$ 150 \mathrm{\mu g}$.$

Jod należy do mikroelementów, które muszą być dostarczane wraz z dietą, ponieważ nie jest on magazynowany w naszym organizmie. Jego nadmiar może doprowadzić do nadczynności tarczycy, zaś jego niedostateczna podaż do wystąpienia niedoborów.

W sytuacji, gdy spożycie jodu w związkach jest mniejsze niż $50 \mathrm{\mu g}$ na dobę, synteza hormonów tarczycy przez gruczoł tarczowy nie jest możliwa na prawidłowym poziomie, co powoduje przerośnięcie i zmianę struktury gruczołu, a w następstwie prowadzi do rozwoju niedoczynności tarczycy. Spożycie odpowiedniej ilości jodu jest zatem bardzo ważne. Zarówno niedobór, jak i jego nadmierne spożycie niekorzystnie wpływa na zdrowie.

Skomponowanie zbilansowanej diety przy niedoborach jodu nie jest trudne. Najwięcej związków tego pierwiastka jest w wodzie morskiej, dlatego jego skarbnicą są owoce morza (w tym glony i ryby). Jego zawartość w niektórych produktach spożywczych przedstawia poniższa tabela.

Indeks górny *^*ryby, mięczaki, wodorosty

Indeks dolny Źródło: Zou S,, Wu F., Guo C., Song J., Huang C., Zhu Z., Yu H., Guo Y., Lu X., Ruan Y. Iodine nutrition and the prevalence of thyroid disease after salt iodization: a cross‑sectional survey in Shanghai, a coastal area in China. PLoS One. 2012;7(7), e40718. Indeks dolny koniec_{Źródło: Zou S,, Wu F., Guo C., Song J., Huang C., Zhu Z., Yu H., Guo Y., Lu X., Ruan Y. Iodine nutrition and the prevalence of thyroid disease after salt iodization: a cross‑sectional survey in Shanghai, a coastal area in China. PLoS One. 2012;7(7), e40718.}

Po wybuchu w 1986 r. Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej, profilaktycznie wielu osobom, a w szczególności dzieciom, podawano płyn Lugola (wodny roztwór czystego jodu w jodku potasu). Działania te miały zapobiec wchłanianiu izotopu jodu Indeks górny 131¹³¹I z opadów promieniotwórczych i jego przedostania się do tarczycy.

Obecnie wykorzystywany jest do wykrywania skrobi głównie w szkołach.

W laboratoriach diagnostycznych używa się go do wybarwiania preparatów biologicznych i mikrobiologicznych.

RV7eHg8At8aI51

Ilustracja przedstawia szklaną, ciemną butelkę. Obok znajdują się bawełniany wacik i patyczek pokryte ciemną substancją.

Substancją stosowaną w medycynie, która także zawiera jod, jest jodyna (trzyprocentowy roztwór jodu w etanolu). Płyn o ciemnobrunatnej barwie, ze względu na działanie przeciwbakteryjne, stosowany był do odkażania otarć, zadrapań i ran powierzchniowych skóry. Jednak obecnie, ze względu na liczne skutki uboczne w postaci uczuleń i alergii, a także możliwość zabarwienia ubrań, się od niego odchodzi.

O szkodliwości jodu mówi się raczej w kontekście alergii, w wyniku której mogą pojawić się zmiany skórne i podrażnienie błon śluzowych. We wszystkim jednak należy zastosować umiar i – chociaż przedawkowanie jodu jest raczej rzadkim zjawiskiem – to nie jest ono niemożliwe. Wówczas takim osobom podaje się zawiesinę skrobi, która pozwala na związanie jego nadmiaru.

Słownik

Bibliografia

Encyklopedia PWN

Bielański A., Podstawy Chemii nieorganicznej, t. 1‑2, Warszawa 2010.

Kapil U., Health Consequences of lodine Deficiency, „ Sultan Qaboss University Medical Journal” 2007, t. 7, 3, s. 267‑272, online: www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3074887/pdf/squmj‑07‑267.pdf, dostęp; 05.03.2021.

Smyth P. P. A., Role of iodine in antioxidant defence in thyroid and breast disease,  „Biofactors” 2003, 19, s. 3‑4, online: www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14757962, dostęp: 05.03.2021.

Stephens C., Burgess L., What are the signs of iodine, online: www.medicalnewstoday.com/articles/320891#signs‑of‑deficiency, dostęp: 05.03.2021.