Cechą współczesnego świata jest bezsprzecznie zjawisko globalizacji, obejmujące między innymi handel zagraniczny surowcami. Jedną z przyczyn jest nierównomierne rozmieszczenie złóż. Niektóre państwa posiadają zasoby przekraczające podaż ich własnych gospodarek, dzięki czemu mogą eksportować nadwyżki. Inne z kolei zmuszone są do importu paliw kopalnych nawet z odległych miejsc.

Węgiel kamienny i brunatny

Węgiel kamienny i brunatny należą do surowców pochodzenia organicznego. Pokłady obu surowców powstawały z nagromadzenia, a następnie przekształcenia (uwęglenia) substancji roślinnych. Czas potrzebny na zmianę obumarłych szczątków drzew w paliwo kopalne wynosił od kilku milionów lat (w przypadku węgla brunatnego) do kilkuset milionów (dla węgla kamiennego). Różnica czasu wpłynęła na główne właściwości obu surowców. Węgiel kamienny zawiera więcej węgla, a jego wartość opałowa wynosi od 4100 do 8300 kcal/kg. Kaloryczność węgla brunatnego wynosi około od 2000 do 4000 kcal/kg, zawiera on też więcej wody i jest bardziej kruchy.

Węgle należą do surowców występujących stosunkowo powszechnie i dość równomiernie. Ich złoża występują na wszystkich kontynentach, stąd wiele krajów dysponuje własnymi zasobami.

Ze względu na właściwości węgla brunatnego, m.in kruchość, ulega on rozdrobnieniu i pyli w czasie przewożenia, spalany jest on na miejscu, w elektrowniach zlokalizowanych tuż obok kopalni. Eksport i import tego surowca odbywa się jedynie na niewielkie odległości, głównie między sąsiadującymi państwami.

Większa twardość i kaloryczność węgla kamiennego wpływają na opłacalność jego transportu, nawet między kontynentami. Głównym środkiem transportu jest transport morski, a w przypadku mniejszych odległości transport kolejowy.

Eksporterami są głównie kraje posiadające ogromne złoża, które można stosunkowo łatwo eksploatować, a przez to oferujące niższe ceny, takie jak: Australia, Indonezja, Rosja, Kolumbia czy Republika Południowej Afryki. Odbiorcami surowca są obecnie głównie szybko rozwijające się gospodarki krajów azjatyckich – Chin i Indii. Importerem węgla są również państwa europejskie, które ze względów ekonomicznych lub ekologicznych zlikwidowały własne kopalnie, lub kraje, które sprowadzają tańszy węgiel pomimo eksploatacji własnych zasobów – np. Polska.

Ropa naftowa i gaz ziemny

Podstawowymi surowcami energetycznymi współczesnej gospodarki pozostają paliwa kopalne. Ich znaczenie wynika z wykorzystania ich jako nośnika energii dla pojazdów mechanicznych oraz szerokiego zastosowania w branżach przemysłu chemicznego.

Ropa naftowa i gaz ziemny powstają w wyniku biochemicznych oraz termicznych przeobrażeń materii organicznej pochodzącej ze szczątków organizmów roślinnych oraz zwierzęcych. Proces ten zachodzi jednak odmiennie niż w przypadku węgla kamiennego i brunatnego. Uważa się, że niezbędnym czynnikiem dla powstania złóż ropy i gazu jest rozkład materii organicznej przez bakterie beztlenowe. Warunki takie występują między innymi w osadach dennych płytkich mórz. Z tej przyczyny większość eksploatowanych współcześnie złóż znajduje się na szelfachszelfszelfach.

Ropa naftowa jest ciekłą mieszaniną węglowodorów występującą w porowatych skałach, np. piaskowcach. Jest głównym surowcem dla przemysłu petrochemicznego, przerabianym na benzyny, oleje, smary, mazutmazutmazut, wazelinę, parafinę i asfalt. Ropa naftowa charakteryzuje się znaczną kalorycznością, wynoszącą od 9500 do 11 500 kcal/kg. Około 30% surowca wykorzystywane jest do produkcji energii elektrycznej i ogrzewania mieszkań.

Gaz ziemny jest mieszaniną węglowodorów gazowych. Rozmieszczenie złóż gazu w dużym stopniu pokrywa się z występowaniem złóż ropy naftowej. Cechy fizyczne obu surowców powodują również, że złoża lżejszego gazu zbierają się ponad złożami ropy naftowej. Taki gaz nazywamy wówczas gazem mokrym. Składa się on głównie z metanu, etanu, propanu i butanu. Złoża gazu mogą występować również niezależnie od ropy i wówczas noszą nazwę gazu suchego. Taki surowiec składa się przede wszystkim z metanu.

Kaloryczność gazu ziemnego wynosi od 4500 do 9000 kcal/m³. Ze względu na mniejszą zawartość metali ciężkich i siarki gaz uznawany jest za najbardziej ekologiczny z kopalnych surowców energetycznych. Znajduje wykorzystanie nie tylko w energetyce – do produkcji energii elektrycznej i ogrzewania mieszkań, ale również w hutnictwie metali i przemyśle chemicznym, np. do produkcji nawozów sztucznych. Niska emisyjność jest przyczyną wzrastającej popularności gazu jako paliwa dla pojazdów mechanicznych.

Zarówno ropa, jak i gaz cechują się dużą elastycznością pod względem transportu. Na niewielkie odległości przewożone są cysternami samochodowymi lub kolejowymi. Ze względu jednak na ogromne ilości surowców bardziej opłacalne jest wykorzystanie transportu przesyłowegotransport przesyłowytransportu przesyłowego. Sieć przesyłową można budować na i pod powierzchnią ziemi, a nawet układać system rur przesyłowych na dnie mórz.

Najdłuższe na świecie są magistrale przesyłowe przebiegające przez Amerykę Północną i Eurazję. W przewozach międzykontynentalnych ropy dominuje transport morski wykorzystujący tankowce. Taki rodzaj transportu powoduje jednak duże zagrożenie skażenia wód morskich w przypadku ewentualnej awarii czy katastrofy statku.

W ostatnich latach wzrasta również transport drogą morską gazu ziemnego. Przewożony jest on specjalnie przystosowanymi statkami – metanowcami. Przed załadunkiem gaz zostaje skroplony i w takiej postaci trafia do odbiorców. Na miejscu może być przewożony dalej w formie ciekłej lub zostać poddanym procesowi regazyfikacjiregazyfikacjaregazyfikacji. Udział skroplonego gazu ziemnego (LNGLNGLNG) w światowym rynku obrotu gazem systematycznie rośnie.

Trasy przewozów ropy i gazu łączą kraje zasobne w surowce z ich odbiorcami – wysoko rozwiniętymi państwami półkuli północnej. Do największych importerów należą kraje Europy oraz Azji Wschodniej (Japonia, Korea Południowa, Chiny). Eksporterami ropy naftowej są głównie kraje Bliskiego Wschodu zlokalizowane w rejonie Zatoki Perskiej: Arabia Saudyjska, Irak, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz Kuwejt. Znaczącą część rynku kontrolują również Rosja oraz Kanada. Wzrasta również udział krajów afrykańskich – Nigerii i Angoli.

Ogromne zapotrzebowanie na ropę naftową już w latach 60. XX wieku skłoniło grupę państw do założenia międzynarodowej organizacji stojącej na straży ich interesów gospodarczych. Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową – OPEC – skupia obecnie (stan na 2020 r.) 13 państw. Ich decyzje dotyczące wydobycia i sprzedaży ropy naftowej wielokrotnie w ciągu ostatnich sześćdziesięciu lat wpływały na jej ceny.

Potęgą w eksporcie gazu ziemnego od lat pozostaje Rosja. Kolejne państwa reprezentują niemal wszystkie kontynenty. W grupie eksporterów znajdują się: Norwegia, Katar, Kanada, Stany Zjednoczone, Turkmenistan i Algieria. W przyszłości mogą jednak nastąpić znaczące zmiany dzięki popularności LNG. W 2018 roku 20 państw produkowało i eksportowało LNG, natomiast 42 importowały. Do największych światowych eksporterów LNG należą: Katar (105 mld m³), Australia (92 mld m³), Malezja (33 mld m³) i Stany Zjednoczone (22 mld m³). Największym odbiorcą LNG były: Japonia, Chiny i Korea Południowa.

RkDJVqAh3kllI

Zdjęcie przedstawia widok na rurociąg naziemny. Na pierwszym planie rosną drzewa iglaste. W tle na płaskim wzniesieniu znajduje się rurociąg wokół którego jest las i teren pokryty śniegiem. Za szczytem wzniesienia znajdują się góry.

RSBfmJp74Xs2S

Zdjęcie przedstawia fragment rurociągu. Rura jest umieszczona w wykopanym w ziemi przez koparkę zagłębieniu. W tle znajduje się ogrodzenie a za nim las.

RVhmyJFAdpKeB

Zdjęcie przedstawia tankowiec na morzu. Jego pokład jest płaski. Znajdują się na nim różne konstrukcje. Z tyłu posiada wzniesioną konstrukcję z tarasem, oknami i miejscem dla kapitana.

RrCPoVM5AwRWs

Zdjęcie przedstawia gazowiec na morzu. Na pokładzie posiada półokrągłe zbiorniki zawierające w środku gaz. Połączone są one od góry metalową konstrukcją. Na boku gazowca umieszczono napis LNG.

RYA3rLT9dFwyV

Zdjęcie przedstawia gazowiec Mozah na morzu. Na środku pokładu posiada prostokątny zbiornik. Na jego górze znajdują się wieżyczki oraz połączone ze sobą rury.

RGwFkoAChh7lR

Zdjęcie przedstawia gazoport w Świnoujściu. Na pierwszym planie znajduje się droga. Dalej jest plac obsadzony niskim drzewami oraz parking z lampami. W tle są białe budynki gazoportu ze zbiornikami.

RoOlWYvLTtFaO

Zdjęcie przedstawia nabrzeże w Świnoujściu. Na pierwszym planie jest piasek, dalej morze oraz zbudowana na palach biała konstrukcja służąca do przeładunku LNG.

Słownik