Przeczytaj
„Familia, świta, dwór”
SolidarnośćSolidarność od początku nie była ruchem jednolitym, ale wspólna walka z systemem komunistycznym chwilowo usuwała w cień różnice istniejące między ugrupowaniami opozycyjnymi i umożliwiła zjednoczenie się przeciwko wspólnemu wrogowi. Po wyborach kontraktowych w czerwcu 1989 r. i powołaniu pierwszego niekomunistycznego rządu różnice te odżyły.
Jaka tematyka pojawiła się w zaprezentowanym powyżej numerze tygodnika?
Pierwszym premierem III Rzeczypospolitej powołanym na to stanowisko 24 sierpnia 1989 r., po wielkim zwycięstwie w wyborach czerwcowychwyborach czerwcowych, został Tadeusz Mazowiecki. Wysuwając jego kandydaturę na premiera, Lech Wałęsa liczył, że będzie miał na niego wpływ, dzięki czemu wciąż będzie odgrywał rolę pierwszoplanową. Sam Mazowiecki zdawał sobie z tego sprawę i od samego początku starał się zachowywać niezależność, nieraz ignorując przewodniczącego Solidarności. Wałęsa czuł, że jego rola ulega marginalizacji, do czego nie zamierzał dopuścić. W odpowiedzi postanowił przejąć kontrolę nad „Tygodnikiem Solidarność”„Tygodnikiem Solidarność”. Mazowiecki był redaktorem naczelnym magazynu, który uważany był za jego „ukochane dziecko”. Wałęsa bez konsultacji z nowym premierem mianował na stanowisko redaktora naczelnego Jarosława Kaczyńskiego, który wówczas był osobą mniej znaną od czołowych postaci polskiej sceny politycznej. Dla nowego redaktora naczelnego przejęcie tygodnika miało stać się platformą do tworzenia swojego ruchu politycznego.
Napisz krótką inskrypcję, która mogłaby zostać zamieszczona na popiersiu Mazowieckiego.
Wzajemne animozje między Mazowieckim a Wałęsą przyspieszyły rozwój konfliktu. W jednym z artykułów opublikowanych w „Tygodniku Solidarność” jego autor Piotr Wierzbicki wyodrębnił trzy główne ośrodki w obozie solidarnościowym: pierwszy, nazwany „familią”, skupiony był wokół Bronisława Geremka, Jacka Kuronia i Adama Michnika, drugi – wokół Tadeusza Mazowieckiego („świta”), a trzeci – najwęższy – wokół Lecha Wałęsy („dwór”). Artykuł ten był sygnałem zbliżających się podziałów w obozie opozycji.
Jaka tematyka dominowała w pierwszym numerze „Gazety Wyborczej”?
„Przyspieszacz z siekierą”
Jaka atmosfera panuje na zdjęciu?
Główny spór wybuchł wokół kwestii reform społeczno‑gospodarczych. Wiosną 1990 r. zaczęły się ujawniać negatywne skutki polityki rządu. Wzrastały inflacja i bezrobocie, zbliżała się poważna recesja i obawiano się, że odwróci ona sympatię społeczeństwa od rządu. Tempo tych reform i ich skutki pozostawały daleko w tyle za oczekiwaniami dużej części Polaków. Sam Mazowiecki i jego rząd zdawali sobie sprawę, że konsekwencje tych reform mogą się okazać tragiczne dla wielu Polaków, przeprowadzali je zatem ostrożnie. Wałęsa wystąpił przeciwko tej polityce, lansując pomysł przyspieszenia tempa przemian społecznych i ekonomicznych: „Sytuacja kraju – mówił – pogarsza się czas ucieka, kredyt społecznego zaufania jest na wyczerpaniu, a wprowadzane przez władzę zmiany są pozytywne, lecz oceniane jako zbyt powolne”*. Zachowanie takie było nielojalne wobec rządu, spór się zaostrzał. Rzeczniczka prasowa rządu Mazowieckiego w jednym z wywiadów nazwała Wałęsę „przyspieszaczem z siekierą”.
Indeks dolny * cytat za: Antoni Dudek, Historia polityczna Polski 1989–2009, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2016, s. 94. Indeks dolny koniec* cytat za: Antoni Dudek, Historia polityczna Polski 1989–2009, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2016, s. 94.
Rozpad obozu solidarnościowego
Do istniejących konfliktów doszła jeszcze rywalizacja o wpływy w Komitetach ObywatelskichKomitetach Obywatelskich, które w okresie wyborów odgrywały ważną rolę jako narzędzia przygotowywania kampanii wyborczej w 1989 roku. W lutym 1990 r. Wałęsa powierzył kierowanie pracami komitetów Zdzisławowi Najderowi, powracającemu z emigracji dyrektorowi Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Zostało to odczytane przez dotychczasowych działaczy związanych z Komitetem Obywatelskim „Solidarność” jako próba ograniczenia ich wpływów. Konflikt się zaogniał, próby mediacji podjęte przez hierarchów kościelnych nie przyniosły żadnych rezultatów. Przełomem było XIII posiedzenie Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” 24 czerwca 1990 r., podczas którego nastąpiła bardzo ostra wymiana zdań, i to ono już ostatecznie przesądziło o rozbiciu obozu solidarnościowego.
2 maja 1990 r. powołano Porozumienie CentrumPorozumienie Centrum z Jarosławem i Lechem Kaczyńskimi na czele. Skupili oni wokół siebie ludzi, którzy będąc członkami opozycji, nie wchodzili w skład ekipy rządzącej, postulowali przyspieszenie reform oraz lansowali kandydaturę Lecha Wałęsy na prezydenta. Prezentowali oni prawe skrzydło obozu solidarnościowego. Odwoływali się do wizji Polski katolickiej i konserwatywnej. Za swoich głównych przeciwników uważali obóz postkomunistów, który ich zdaniem nadal posiadał duże wpływy polityczne, społeczne i ekonomiczne. Jak pisze w swojej książce historyk Antoni Dudek:
Interesy dawnej nomenklatury i interes społeczeństwa są ze sobą sprzeczne. Układ okrągłego stołu, który próbuje je pogodzić, jest zgubny dla spokoju społecznego. Hybrydalny system władzy Jaruzelski–Mazowiecki musi przestać istnieć – mówił Jarosław Kaczyński.
Cytat za: Antoni Dudek, Historia polityczna Polski 1989–2009, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2016, s. 105.
Jarosław i Lech Kaczyńscy, bracia bliźniacy zaangażowani w działalność polityczną. W okresie narastającego konfliktu między Wałęsą a Mazowieckim popierali tego pierwszego, wysuwając jego kandydaturę na prezydenta. Prezentowali bardziej prawicowy odłam w ruchu solidarnościowym. W 1990 r. utworzyli Porozumienie Centrum, które istniało do 2002 r. i stało się zapleczem dla Prawa i Sprawiedliwości.
Czy ten plakat przekonuje cię do zagłosowania na Wałęsę w wyborach prezydenckich? Jeżeli nie, zaprojektuj taki, który by cię bardziej przekonywał.
Kilka tygodni później, 16 lipca 1990 r., powstał Ruch Obywatelski – Akcja DemokratycznaRuch Obywatelski – Akcja Demokratyczna, który skupiał zwolenników Tadeusza Mazowieckiego. Wśród jego współzałożycieli znaleźli się Władysław Frasyniuk, Zbigniew Bujak i Adam Michnik. Głównym oparciem ROAD‑u były inteligencja oraz duże ośrodki akademickie. Nowe ugrupowanie propagowało wizję Polski laickiej i wolnościowej, opowiadającej się przeciw konserwatyzmowi i klerykalizmowi. Jego działacze postulowali politykę tzw. grubej kreskigrubej kreski, a rozwiązanie PZPRPZPR uważali za koniec walki z komunizmem. W porównaniu z Porozumieniem Centrum politycy skupieni w ROAD‑zie prezentowali bardziej liberalne poglądy. Ostatecznie Solidarność, od początku skupiająca w swoich szeregach mocno zróżnicowane środowiska, rozpadła się na dwa obozy. Między nimi znalazł się jej dotychczasowy przewodniczący – Lech Wałęsa. Zewnętrznym wyrazem rozpadu było wysunięcie dwóch kandydatów w wyborach na fotel prezydenta w listopadzie 1990 r.: Lecha Wałęsy, popieranego przez Porozumienie Centrum, i Tadeusza Mazowieckiego, wspieranego przez polityków zgromadzonych wokół Ruchu Obywatelskiego – Akcja Demokratyczna. Po przegranych wyborach Mazowiecki, który nie dostał się nawet do drugiej tury, podał się do dymisji.
Słownik
ogólnopolski dziennik wychodzący od 1989 r., początkowo pod szyldem Solidarności, redaktorem naczelnym jest Adam Michnik
slogan polityczny wygłoszony przez premiera Tadeusza Mazowieckiego w 1989 r.: „Przeszłość odkreślamy grubą linią”, słowa te miały oznaczać odcięcie się rządu od poprzedniego systemu politycznego Polski
polska organizacja opozycyjna istniejąca w latach 1976–1977, mająca na celu obronę praw i pomoc robotnikom protestującym podczas strajków i ich rodzinom
organizacje powołane przez Komitet Obywatelski „Solidarność” w 1989 r. celem przygotowania i przeprowadzenia kampanii wyborczej w terenie przed wyborami czerwcowymi
negocjacje prowadzone od lutego do kwietnia 1989 r. między stroną opozycyjną a rządową, w wyniku których ustalono przeprowadzenie tzw. wyborów kontraktowych
polska partia polityczna powstała po rozłamie w Solidarności, 12 maja 1990 r., z Jarosławem Kaczyńskim na czele, jej główni działacze w 2001 r. założyli Prawo i Sprawiedliwość
partia komunistyczna sprawująca władzę w okresie PRL, powstała ze zjednoczenia Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Partii Robotniczej w 1948 r.; została rozwiązana w 1990 r.
polska partia polityczna założona w lipcu 1990 r. w odpowiedzi na utworzenie Porozumienia Centrum; istniała do 1991 r., kiedy to weszła w skład Unii Demokratycznej, przekształconej później w Unię Wolności; częściowo na bazie Unii Wolności powstała Platforma Obywatelska
związek zawodowy powstały w 1980 r., później ruch społeczny, którego przewodniczącym był, do jego wyboru na fotel prezydenta, Lech Wałęsa; główny motor zmian politycznych w Polsce w latach 80.
jedno z pierwszych czasopism wydawanych niezależnie w okresie PRL; pierwszy numer wyszedł w roku 1981, w 1989 został wznowiony; jego pierwszym redaktorem naczelnym był Tadeusz Mazowiecki, a po jego powołaniu na stanowisko premiera zastąpił go Jarosław Kaczyński
wybory parlamentarne, zwane też kontraktowymi, przeprowadzone w Polsce w czerwcu 1989 r. na zasadach ustalonych podczas rozmów Okrągłego Stołu; uważane są za pierwsze częściowo wolne wybory w okresie powojennym i moment przełomowy prowadzący do zmian politycznych w Polsce
popularna nazwa konfliktu, jaki wybuchł pod koniec 1989 r. między Tadeuszem Mazowieckim a Lechem Wałęsą, jego konsekwencją był rozpad obozu solidarnościowego
Słowa kluczowe
wojna na górze, rozpad Solidarności, Porozumienie Centrum, Unia Demokratyczna, III Rzeczpospolita, świat na przełomie tysiącleci, wybory prezydenckie 1990 r. w Polsce
Bibliografia
A. Dudek, Historia polityczna Polski 1989–2009, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2016.
Ł. Bertram, Z etosu w politykę, w: „Karta” 82/2015.
W. Roszkowski, Historia Polski 1914–1991, PWN, Warszawa 1992.