Wilhelm Ockham i krytycyzm
„Nowej Szkoły”

W XIV w., podobnie jak i w poprzednim stuleciu, nauka koncentruje się na uniwersytetach. Jednakże zasięg nauczania filozofii znacznie się rozszerza. Powstają kolejne wyższe uczelnie, m.in. w Pradze, Krakowie, Wiedniu, Heidelbergu i Kolonii: już nie tylko Anglia i Francja, lecz także kraje słowiańskie i germańskie mają swoje ośrodki naukowe, gdzie uprawia się filozofię. W części z nich zajmowano się komentowaniem  i obroną starych doktryn filozoficznych o charakterze scholastycznym (więcej informacji na temat scholastyki znajdziesz w materiale „Słownik filozoficzny: scholastyka”PH5U0WeUZ„Słownik filozoficzny: scholastyka”). Spośród tradycyjnych systemów najwięcej zwolenników miał tomizmtomizmtomizm i szkotyzmszkotyzmszkotyzm, a cały ów obóz nosił nazwę via antiqua, czyli „stara filozofia”. Jednocześnie, w różnych środowiskach, wśród dominikanów i franciszkanów, powstał ruch nazwany via moderna, czyli „nowa szkoła”. Szybko opanował on Paryż i Oksford i był jednym z najpopularniejszych kierunków schyłku średniowiecza. Doktryna tego obozu nosiła nazwę nominalizmunominalizmnominalizmu bądź „średniowiecznego krytycyzmu”. Jej zwolennicy nie budowali nowych systemów, lecz krytykowali naukowe podstawy starych. Okres krytyki średniowiecznej, rozpoczęty w XIV w., trwa do końca wieku XV i zarazem końca epoki średniowiecza. Głównym przedstawicielem tego nurtu był Wilhelm Ockham.

R1EiwN85gU5yR

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Ubrany jest w mnisi habit. Ma krótkie włosy po bokach z wygoloną tonsurą. Na jego twarzy zaznaczone są zmarszczki.

Mimo że nauka Ockhama była przedmiotem zakazów, intensywnie się rozszerzała, zaś sam Ockham okazał się najbardziej wpływowym przedstawicielem „nowej szkoły”. Jego pisma charakteryzowały się ciętym, krytycznym i jasnym stylem. Najważniejsze z dzieł filozoficznych Ockhama to: komentarz do Sentencji Lombarda (filozof zawarł tam swe poglądy teologiczne), komentarz do Fizyki Arystotelesa (poglądy przyrodnicze) i Summa logiki.

Teoria poznania

Ockham był filozofem‑empirystą, uznał, że wszelkie poznanie opiera się na doświadczeniu i poznaniu intuicyjnym (intuicjiintuicjaintuicji). Intuicja nie polega na jakimś niewyraźnym przeczuciu: to postrzeganie zmysłowe, dzięki któremu umysł poznaje, „czy jakaś rzecz jest, czy jej nie ma” i na tej podstawie formułuje sąd dotyczący jej istnienia. Wystarczy więc, że widzimy dany przedmiot lub go dotykamy, aby stwierdzić jego obecność. Stąd poznanie intuicyjne jest pewne i gwarantuje, że rzeczywistość tak się istotnie ma, jak ono ją przedstawia. Intuicja nie ogranicza się jednak do rzeczy zmysłowych, intuicyjnie poznaje również intelekt, dzięki czemu człowiek rozpoznaje własne akty duchowe i może formułować zdania w rodzaju „istnieje rozum, wola, smutek itp.”.

Znaczenie, jakie filozof przypisywał doświadczeniu, wiąże się z jego założeniem, że istnieją tylko przedmioty jednostkowe i konkretne, czyli takie, które poznajemy zmysłami. Uczony, kierując się zasadą ekonomii myślenia, odrzucił platońskie idee, formy Arystotelesa i Tomasza oraz wszelkie inne byty ogólne. Byty te są zbędne: nie można udowodnić, że istnieją, a wiedza daje się wytłumaczyć bez nich.

Wszechmoc i wolność Boża

RlR3vKbxyzkJV

Obraz przedstawia łysiejącego starca z długą, siwą brodą. Ubrany jest w czerwono-niebieską szatę. Ma uniesioną prawą rękę i uniesione ku górze palce wskazujący i środkowy. W lewej ręce trzyma kulę. Wokół jego głowy znajduje się trójkąt.

Rozum i wiara. Czy teologia jest wiedzą?

Słownik