Polityka zagraniczna – wprowadzenie do zagadnienia

Państwo pełni dwie podstawowe funkcje – wewnętrzną i zewnętrzną. Polityka zagranicznapolityka zagranicznaPolityka zagraniczna należy do podstawowych atrybutów działalności zewnętrznej. Jej celem jest sformułowanie interesów państwa w postaci interesu narodowegointeres narodowyinteresu narodowego, który następnie jest realizowany. Każdy kraj układa je w sposób hierarchiczny według przyjętego przez siebie systemu wartości i celów. Dla każdego państwa ten system będzie inny i podlega zmianom w zależności od sytuacji międzynarodowej, w jakiej się znajduje. Wiąże się to z tym, że każdy kraj ma konkretne położenie geopolityczne i musi reagować na wszelkie zmiany w polityce międzynarodowej. Celem polityki zagranicznej jest wykreowanie określonego wizerunku państwa na arenie międzynarodowej tak, by mogło ono realizować własne potrzeby i interesy.

Można wyróżnić następujące cele polityki zagranicznej:

Dzięki osiąganiu tych celów państwo realizuje rację stanuracja stanurację stanu rozumianą jako uznanie jego dobra i potrzeb za najważniejsze. Należy pamiętać, że można to osiągnąć jedynie w sytuacji, kiedy większość społeczeństwa danego kraju akceptuje te potrzeby i uznaje za ważne dla interesów państwa.

Kto odpowiada za politykę zagraniczną państwa?

Prowadzenie polityki zagranicznej przez państwo wymaga istnienia kompetentnych organów władzy, które będą za nią odpowiadać. Możemy je podzielić na wewnętrzne, które funkcjonują w państwie i zajmują się polityką zagraniczną, oraz zewnętrzne, działające poza granicami państwa.

Do wewnętrznych organów władzy należą:

Zewnętrzne organy władzy odpowiadające za realizację polityki zagranicznej państwa to:

• ambasady, czyli stałe misje dyplomatyczne tworzone w poszczególnych państwach w celu zabezpieczenia interesów państwa i jego obywateli;

• misje specjalne, których zadaniem jest realizacja ściśle określonych zadań w polityce zagranicznej;

• urzędy konsularne chroniące interesy obywateli za granicą;

• przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych.

Przemiany po 1989 roku

Nie można powiedzieć, że do 1989 r. państwo polskie prowadziło suwerenną politykę zagraniczną. Była ona uzależniona od „wielkiego brata”, jakim był Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich. Dopiero obrady Okrągłego Stołu prowadzone od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. spowodowały zmiany ustrojowe w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL). Do stołu w celu osiągnięcia porozumienia zasiadł obóz rządzący, czyli komuniści, i opozycja skupiona w ramach Solidarności. Efektem rozmów był proces demokratyzacji państwa i będące jego skutkiem przemiany ustrojowe. Do powszechnego użycia weszło słowo „pluralizm”, które najczęściej łączono z przymiotnikiem „polityczny”. Skutkiem wprowadzenia pluralizmu politycznego było zezwolenie na zakładanie partii politycznych oraz przeprowadzenie tzw. wyborów kontraktowych do sejmu. Tym samym w 1989 r. w Polsce powstał pierwszy niekomunistyczny rząd z Tadeuszem Mazowieckim jako premierem. Dało to początek fali przemian, która z czasem objęła również inne państwa za żelazną kurtyną, co doprowadziło do jej upadku. Zmiany w poszczególnych krajach postkomunistycznych zmusiły ich rządy do tworzenia od początku polityki zagranicznej z uwzględnieniem interesu narodowego i racji stanu. Nie inaczej było w Polsce.

R1L3Qod7srAJs

Zdjęcie przedstawia grupę idących ludzi. Są ubrani w płaszcze. Wyróżniają się dwie postaci: Lech Wałęsa oraz Tadeusz Mazowiecki. Wałęsa ma jasny płaszcz, krótkie, ciemne włosy oraz wąsy. Mazowiecki ma ciemny płaszcz oraz krótkie, siwe włosy. Przed idącą grupą idą dziennikarze z kamerami i mikrofonami. Grupa ludzi wychodzi z otwartej bramy. Większość osób się uśmiecha.

Polska polityka zagraniczna po 1989 roku

W wyniku obalenia komunizmu i wyzwolenia się spod jarzma sowieckiego polska polityka zagraniczna dokonała zwrotu w kierunku Zachodu, szukając wsparcia wśród starych demokracji w Niemczech, Francji czy też w Stanach Zjednoczonych. Celem polityki zagranicznej stało się dążenie do pełnej suwerenności wewnętrznej i zewnętrznej, co wiązało się z koniecznością nawiązania na nowo stosunków politycznych nie tylko z sąsiadami, ale też z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi.

26 kwietnia 1990 r. w czasie obrad sejmowych zostały ogłoszone główne priorytety polskiej polityki zagranicznej:

RhHPjFYfcOHgZ1

Zdjęcie przedstawia starszego, uśmiechniętego mężczyznę. Ukazany jest jego lewy półprofil. Ma twarz ze zmarszczkami, krótkie, siwe włosy, okulary w ciemnych oprawkach oraz aparat słuchowy. Ubrany jest w garnitur z krawatem.

• współtworzenie systemu bezpieczeństwa europejskiego;

• tworzenie nowych powiązań regionalnych;

• rozwój więzi i stosunków z sąsiadami;

• rekonstrukcja stosunków gospodarczych z zagranicą;

• nawiązywanie stosunków z krajami na innych kontynentach;

• współpraca z organizacjami międzynarodowymi;

• dążenie do pełnej praworządności w stosunkach międzynarodowych i ochrona praw człowieka oraz podstawowych swobód;

• poszerzenie powiązań z USA i państwami EWG;

• rozwijanie łączności z Polonią.

Ówczesny minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski wyznaczył trzy etapy rozwoju polskiej polityki zagranicznej.

R1KoJFmX62eV71

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Ma kwadratową twarz, zaczesane na bok siwe włosy, wyraziste brwi oraz lekko zarysowany zarost. Ubrany jest w ciemny garnitur z krawatem o niebieskim wzorze. Tło zdjęcia jest białe.

W 2002 r. ówczesny Minister Spraw Zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz uznał, że plany Skubiszewskiego udało się zrealizować, i zaproponował kolejne priorytety w polskiej polityce zagranicznej:

• zakończenie negocjacji w sprawie członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej;

• zwiększenie aktywności Polski w zagranicznej polityce gospodarczej;

• umocnienie bezpieczeństwa narodowego dzięki członkostwu w Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO);

• rozwój stosunków bilateralnych z sąsiadami i państwami zachodnimi.

W 2003 r. doszły dwa kolejne cele polityki zagranicznej:

• dążenie do spójności NATO;

• wzmocnienie pozycji Polski w UE po wstąpieniu w jej struktury w 2004 r., co zostało już oficjalnie potwierdzone.

W kolejnych latach, w zależności od sytuacji międzynarodowej, dochodziło do zmiany priorytetów polityki zagranicznej, szczególnie w kwestii stosunków z USA i NATO, co spotkało się z krytyką ze strony Unii Europejskiej.

Polityka Rzeczypospolitej Polskiej wobec wybranych państw

Po 1989 r. nastąpiła konieczność ponownego nawiązania stosunków politycznych z państwami sąsiedzkimi, ponieważ w wyniku przemian politycznych zmieniły się również i te kraje. Upadł ZSRS, a w jego miejsce powstały niepodległe państwa postsowieckie, rozpadła się Czechosłowacja, a Niemiecka Republika Demokratyczna połączyła się z Republiką Federalną Niemiec, tworząc zjednoczone Niemcy.

Stosunki z Federacją Rosyjską

Kiedy 8 grudnia 1991 r. w Puszczy Białowieskiej zapadła decyzja o likwidacji ZSRS i utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw przez Rosję, Białoruś i Ukrainę, pojawiły się nowe priorytety dla polskiej polityki zagranicznej: likwidacja struktur Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej i Układu Warszawskiego oraz wycofanie z terytorium Polski wojsk rosyjskich. RWPG zostało rozwiązane 28 czerwca 1991 r., a Układ Warszawski – 1 lipca 1991 r. Temat wycofania wojsk Armii Czerwonej podjęto już 15 listopada 1990 r., zawierając dwustronne porozumienie dotyczące wojsk stacjonujących w Polsce i NRD, które musiały się wycofywać przez terytorium państwa polskiego. 22 maja 1992 r. w Moskwie podpisano dokumenty o tranzycie tych jednostek. Ostatecznie 17 września 1993 r. ostatni żołnierze rosyjscy opuścili terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Było to symboliczne nawiązanie do agresji sowieckiej z 17 września 1939 r., kiedy ich obecność na ziemiach polskich stała się faktem na blisko 54 lata.

10 grudnia 1991 r. został podpisany z Rosją traktat o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy, który ratyfikowano 22 maja 1992 roku. Zakładał on:

W latach 1994–1999 doszło do pogorszenia się stosunków z Rosją w następstwie polskich starań o wejście do NATO i UE. 13 czerwca 2000 r. rząd Rzeczypospolitej Polskiej opracował Założenia polskiej polityki zagranicznej wobec Rosji, w których do najważniejszych priorytetów zaliczono otwarcie polskich cmentarzy wojskowych w Katyniu i Miednoje – którego dokonano w 2000 r. Do ocieplenia stosunków z Rosją doszło w 2009 r. po wizycie prezydenta Władimira Putina w Polsce, niestety rok później, 10 kwietnia 2010 r. wydarzyła się katastrofa smoleńska, co z kolei wpłynęło na pogorszenie się polsko‑rosyjskich relacji. Dalsze ich psucie się spowodowała agresja Rosji na Ukrainę oraz kwestia polskiej niezależności energetycznej w kontekście podpisanych z Rosją umów dotyczących dostaw gazu.

Stosunki z Ukrainą

Kiedy 24 sierpnia 1991 r. Ukraina ogłosiła niepodległość – Rzeczpospolita Polska jako pierwsze państwo na świecie ją uznała. 18 maja 1992 r. został podpisany polsko‑ukraiński traktat o dobrym sąsiedztwie i współpracy, który miał ułożyć stosunki z tym nowym sąsiadem. Niestety, na naszych wzajemnych kontaktach międzynarodowych cieniem kładły się upiory przeszłości związane z zaszłościami historycznymi z czasów walk w latach 1918–1919 o niepodległość Ukrainy oraz ze zbrodnią wołyńską. Sukcesem we wzajemnych stosunkach było otwarcie 21 października 2005 r. polskiego cmentarza wojskowego w okolicy Charkowa oraz upamiętnienie niektórych miejsc zbrodni nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Kresach Wschodnich, np. w Hucie Pieniackiej.

RtiThlhJILzYQ1

Ilustracja przedstawia logo UEFA Euro 2012. Składa się z łodygi, której kwiat po lewej stronie jest biało‑czerwony, kwiat po prawej jest żółto‑niebieski, a środkowy jest biało‑złoty i ma kształt piłki. Pod spodem jest napis: UEFA Euro 2012 Poland — Ukraine.

W 2004 r. strona polska wsparła pomarańczową rewolucję na Ukrainie, a w 2013 Euromajdan w Kijowie, kiedy to prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz odmówił podpisania umowy stowarzyszeniowej z UE, co doprowadziło do rozwiązań siłowych. Decyzja prezydenta Janukowycza była ciosem w polską politykę integracji Ukrainy z UE i NATO. Ważnym elementem wzajemnych stosunków było wspólne organizowanie przez Polskę i Ukrainę finałów EURO 2012 w piłce nożnej.

Niestety, prezydentura Janukowycza oznaczała również zwrot ukraińskiej polityki zagranicznej w stronę Rosji, zaś jego obalenie było przyczynkiem do rosyjskiej agresji na Krym. W ostatnich latach na Ukrainie zachodniej odżyła sympatia do Stepana Bandery i Organizacji Nacjonalistów Ukraińskich (OUN), co wpłynęło niekorzystnie na wzajemne relacje. Mimo to Polska pozostaje rzecznikiem obecności Ukrainy w UE.

Stosunki z USA

Od początku w Stanach Zjednoczonych państwo polskie widziało gwarancję swojego bezpieczeństwa międzynarodowego po zerwaniu więzów zależności od ZSRS. Wiązało się z tym dążenie do członkostwa w NATO, które było postrzegane jako zabezpieczenie przed ewentualnym odrodzeniem się rosyjskiego imperializmu. Po wejściu Polski w struktury NATO doszło do zacieśnienia współpracy politycznej i militarnej ze Stanami Zjednoczonymi. Niestety, nie dotyczyło to współpracy gospodarczej.

Problemem we wzajemnych relacjach był m.in. obowiązek posiadania wiz w celu podróży do USA, który został zniesiony dopiero 11 listopada 2019 r. W ramach współpracy na terenie RP powstały amerykańskie bazy wojskowe.

R1ZY3QtnizEYj

Zdjęcie przedstawia dwóch stojących obok naprzeciwko siebie mężczyzn. Mężczyzna po lewej jest szeroko uśmiechnięty, ma owalną twarz, krótkie, ciemne włosy. Ubrany jest w garnitur z niebieskim krawatem. Mężczyzna po prawej jest starszy, ma bujne, blond włosy oraz prostokątną twarz ze zmarszczkami. Ubrany jest w garnitur z czerwonym krawatem. W tle widoczne są flagi Polski oraz Stanów Zjednoczonych, a także skórzane fotele.

Słownik