Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Ćwiczenie 1

Zaprojektuj doświadczenie pozwalające otrzymać mydło, wiedząc, że Fenicjanie do tego celu używali mieszanki tłuszczu, ługu sodowego i substancji zapachowych.

R1Px1WpuXnXz3
Doświadczenie 1. Otrzymywanie mydła. Problem badawczy: (Uzupełnij). Hipoteza: (Uzupełnij). Odczynniki laboratoryjne: (Uzupełnij). Sprzęt laboratoryjny: (Uzupełnij). Instrukcja wykonania doświadczenia: (Uzupełnij). Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Tłuszcze to estryestryestry glicerolu i wyższych kwasów karboksylowych. W cząsteczkach tłuszczówtłuszczetłuszczów mogą występować reszty kwasowe różnych kwasów tłuszczowych.

RbIB9Iqkrb43a
R1, R2, R3 – reszty węglowodorowe kwasów tłuszczowych
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Tłuszcze ulegają ważnej reakcji chemicznej zwanej zmydlaniemzmydlanie tłuszczówzmydlaniem. Polega ona na ogrzewaniu tłuszczów w obecności wodorotlenku sodu lub potasu. Produktem tej reakcji są sole sodowe i potasowe wyższych kwasów karboksylowych, czyli mydłamydłamydła.

R183h1p8Z3u5T
Schemat reakcji zmydlania tłuszczów
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcja zmydlania tłuszczów stosowana jest także na skalę przemysłową i polega na długotrwałym gotowaniu tłuszczów ze stężonym roztworem wodorotlenku sodu. Substratami są zazwyczaj tłuszcze nasycone, a drugim produktem, oprócz mydeł, jest glicerol, nazywany potocznie gliceryną, mający działanie natłuszczające.

Ciekawostka
RI8bMo1Gj1aho
Do produkcji mydeł stosuje się naturalne oleje i w różnych proporcjach tłuszcze, z których w procesie zmydlania powstają sole odpowiednich kwasów tłuszczowych.
Źródło: Kasumi I, domena publiczna.

Mydła znane są od starożytności i już od tamtego czasu służą jako środki myjące i piorące. Natomiast samą ich, jak i gliceryny produkcję, jako proces ciągły, opracowano około 1940 roku. Obecnie realizacja wytwarzania mydła trwa około sześć godzin, w porównaniu do dawnych czasów, gdy trwała od czterech nawet do jedenastu dni. Współcześnie, zamiast czystych kwasów tłuszczowych stosuje się w różnych proporcjach naturalne oleje i tłuszcze, z których, w procesie zmydlania, powstają sole odpowiednich kwasów tłuszczowych. Do nich dodawane są substancje zapachowe, barwniki oraz dodatki pielęgnacyjne lub lecznicze.

Ciekawostka
RXGId6x106BzF
Michel Eugéne Chevreul
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Francuski chemik Michel Eugéne Chevreul1861 roku wyjaśnił budowę tłuszczów i zasadę procesu zmydlania. W wieku 102 lat nadal pracował naukowo. To on przywrócił funkcję mydła we Francji, gdzie przykry zapach próbowano zamaskować dużymi ilościami perfum.

Słownik

estry
estry

związki chemiczne zawierające grupę estrową COO

kwas palmitynowy
kwas palmitynowy

nasycony wyższy kwas karboksylowy o wzorze C15H31COOH

kwas stearynowy
kwas stearynowy

nasycony wyższy kwas karboksylowy o wzorze C17H35COOH

kwas oleinowy
kwas oleinowy

nienasycony wyższy kwas karboksylowy o wzorze C17H33COOH, zawierający jedno wiązanie podwójne między 9.10. atomem węgla

mydła
mydła

sole metali grupy 1.2. (głównie sodu, potasu, magnezu) oraz wyższych kwasów karboksylowych, najczęściej kwasu palmitynowego, stearynowego oraz oleinowego

tłuszcze
tłuszcze

estry glicerolu i wyższych kwasów karboksylowych

zmydlanie tłuszczów
zmydlanie tłuszczów

proces otrzymywania mydła w reakcji tłuszczu z zasadą sodową lub potasową, w wyniku czego jako drugi produkt powstaje glicerol

Bibliografia

Atkins P., Jones L., Chemia ogólna, Warszawa 2004.

Czaja M., Karawajczyk B., Ortyl J., Smaga A., Chemia 2. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych, Gdynia 2013.

Czerwiński A., Czerwińska A., Jeziorna M., Kańska M., Chemia 2. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego, technikum, Warszawa 2004.

Encyklopedia PWN

Hassa R., Mrzigod A., Mrzigod J., Sułkowski W., Chemia 2. Podręcznik i zbiór zadań w jednym, Warszawa 2003.

Król I., Mazur P., Repetytorium maturzysty, Kraków 2017.

Krygowski T. M., Chemia. Słownik szkolny, Warszawa 2004.

Litwin M., Styka–Wlazło Sz., Szymońska J., To jest chemia 2, Warszawa 2013.