Czynniki, które wpływają na rozmieszczenie ludności można podzielić na:

• czynniki przyrodnicze,

• czynniki pozaprzyrodnicze.

Do czynników przyrodniczych zaliczamy:

• klimat - najkorzystniejsza do zamieszkania jest strefa klimatu umiarkowanego oraz łagodnego i ciepłego klimatu podzwrotnikowego, w obrębie której ukształtowały się najstarsze cywilizacje świata,

• ukształtowanie terenu - ok. 60% mieszkańców Ziemi mieszka na obszarach nizinnych (poniżej 200 m n.p.m.); góry nie sprzyjają rozwojowi gospodarki i nie stwarzają korzystnych warunków do życia,

• odległość od morza - w odległości nieprzekraczającej 200 km od brzegów mórz i oceanów mieszka ok. 50% ludności świata, liczba ludności maleje w miarę oddalania się od brzegów w głąb lądu,

• dostęp do wody słodkiej - woda jest podstawą życia i działalności gospodarczej człowieka, stąd dostęp do niej warunkuje osiedlanie się ludzi,

• gleby - żyzne gleby (np. czarnoziemy, czarne ziemie, mady, rędziny) dają możliwości rozwoju produkcji rolnej i sprzyjają rozwojowi najstarszych cywilizacji; na mniej żyznych glebach produkcja żywności jest trudna, stąd koncentracja ludności z reguły jest tam niewielka,

• szata roślinna - wiecznie zielone lasy równikowe i leśne obszary tajgi są osadniczą barierą, z kolei na obszarach trawiastych życie i działalność gospodarcza są ułatwione,

• surowce mineralne - występowanie surowców i ich wydobycie przyczynia się do powstania ośrodków i okręgów przemysłowych, które tworzą duże koncentracje ludności.

Do czynników pozaprzyrodniczych należą:

• uwarunkowania historyczne - gęściej zaludnione są już zagospodarowane i poznane obszary. Miejscowości położone w strategicznych miejscach nawet dziś dają poczucie bezpieczeństwa. Kolonizowanie nowych obszarów spowodowało przemieszczanie ludności na tereny o mniej korzystnych warunkach środowiska,

• czynniki polityczne - niestabilność polityczna, konflikty i zmiany granic państwowych wywołują migracjemigracjemigracje. Prześladowania pewnych grup społecznych oraz nakazy i zakazy władz państwowych wywołują odpływ ludności. Ułatwienia prawne w osiedlaniu się sprzyjają napływowi ludności,

• społeczno‑gospodarcze - poziom rozwoju gospodarczego regionu, korzystne warunki rozwoju rolnictwa, możliwości pozyskiwania zasobów naturalnych, rozwój przemysłu i usług zapewniający nowe miejsca pracy, poziom urbanizacji, rozwój infrastruktury technicznej, standard życia - wszystkie te czynniki decydują, gdzie ludności będzie najwięcej.

W dawnych czasach na rozmieszczenie ludności wpływ miały głównie czynniki przyrodnicze: dogodny, ciepły klimat, odpowiednia ilość opadów, sieć rzeczna, gleby nadające się do uprawy roli, a także korzystne ukształtowanie terenu, aby łatwo było zebrać plony przy użyciu prymitywnych narzędzi. Głównym problemem człowieka był dostęp do żywności, toteż najpierw osiadał on na terenach, gdzie można było zebrać owoce czy warzywa rosnące dziko. Następnie nauczył się polować na zwierzynę. Kolejnym krokiem był rozwój rolnictwa.

Dopiero w XIX wieku na terenie Polski znaczenia zaczęły nabierać czynniki społeczno‑ekonomiczne. Było to spowodowane rozwojem przemysłu, szlaków komunikacyjnych i miast. Ludzie masowo emigrowali na tereny, gdzie życie mogło stać się łatwiejsze ze względu na dostęp do pracy i rozmaitych dóbr. Dlatego dużą rolę w tamtym okresie odgrywały dwa czynniki:

- rozwój przemysłu w oparciu o wydobycie surowców mineralnych (praca w kopalniach, przy wydobyciu surowców),

- migracje ludności związane ze zmianami granic.

Obecnie najistotniejszy wpływ na rozmieszczenie ludności Polski mają czynniki społeczno‑ekonomiczne. Największa gęstość zaludnieniagęstość zaludnieniagęstość zaludnienia widoczna jest w dużych ośrodkach miejskich, bo tam migrują ludzie w poszukiwaniu pracy i dogodnych warunków życia. Nie wszystkie miasta posiadają jednak duży potencjał rozwojowy. Związane jest to z upadkiem nierentownych gałęzi przemysłu. Z kolei niektóre z wielkich miast wciąż się rozwijają i napływają do nich rzesze mieszkańców, zasiedlając tereny podmiejskie (na przykład aglomeracja warszawska).

Obecnie popularna jest też tendencja do opuszczania dużych aglomeracji miejskich i przenoszenia się na tereny podmiejskie czy wiejskie. Ludzie są zmęczeni życiem w dużych miastach, ciągłym hałasem, dlatego też szukają dla siebie spokojniejszych warunków bytowania. Na mapie gęstości zaludnienia w Polsce można dostrzec dużą wartość wskaźnika w okolicach wielkich miast.

Rozmieszczenie ludności w Polsce najczęściej obrazowane jest przez gęstość zaludnienia dla poszczególnych powiatów czy gmin. Gęstość zaludnienia to liczba osób, jaka zamieszkuje daną powierzchnię. Najczęściej wyrażana jest jako liczba mieszkańców na kilometr kwadratowy.

Słownik