Wynalezienie krosna

Będąc w lecie 1784 r. w Matlock znalazłem się w towarzystwie kilku panów z Manchesteru, gdy rozmowa obróciła się wokół maszyny przędzalniczej Arkwrighta. Jeden z rozmówców zauważył, że gdy tylko patent Arkwrighta wygaśnie, powstanie tyle fabryk i tyle będzie przędzy bawełnianej, że nigdy nie znajdzie się dosyć rąk do jej utkania. Na tę uwagę odpowiedziałem, że Arkwright będzie musiał użyć całego swego sprytu dla wynalezienia maszyny tkackiej. Rozmowa skierowała się na ten temat.. (...)

Nieco później pewna szczególna okoliczność przypomniała mi tę rozmowę. Uderzyło mnie, że w zwykłym tkactwie — według wyobrażenia jakie miałem o tym — mogą być tylko trzy ruchy następujące po sobie i nie powinno być wiele trudności w ich odtworzeniu. Przejęty tą ideą zatrudniłem od razu stolarza i kowala, by ją urzeczywistnić. Gdy tylko maszynę zbudowano, nająłem tkacza do snucia osnowy, która była z surowca, z jakiego zwykle robi się płótno żaglowe. Ku mej wielkiej radości rezultatem był kawał sukna.

(...) Osnowę snuto prostopadle, płocha spadała z siłą przynajmniej pół cetnara, a sprężyny poruszające czółenko były dostatecznie silne, by wyrzucić rakietę. Mówiąc zwięźle, trzeba było siły dwóch potężnych mężczyzn, by pracować na tej maszynie w tempie zwolnionym i tylko na krótki czas. Wyobrażając sobie naiwnie, że dokonałem już wszystkiego, co było konieczne, zabezpieczyłem to, co uważałem za własność o dużej wartości, przez uzyskanie patentu z 4 kwietnia 1785 r. Gdy to uczyniłem, raczyłem zobaczyć, jak inni tkają; i wyobrazicie sobie moje zdumienie, gdy porównałem ich łatwe sposoby pracy z moim. Skorzystałem jednak z tego, co widziałem, i skonstruowałem krosno oparte na ogólnych zasadach prawie takich, jakie istnieją obecnie. Wynalazek swój zakończyłem dopiero w r. 1787, a dnia l sierpnia tego roku uzyskałem swój ostatni patent tkacki.

A Źródło: Wynalezienie krosna. Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 23, Przewrót przemysłowy i walka o przemiany demokratyczne w Anglii w latach 1770 – 1848, opr. Henryk Katz, Warszawa 1961.

Alexis de Tocqeville o przemysłowych miastach Anglii w 1835 roku

Manchester

Trzydzieści czy czterdzieści manufaktur wznosi się na szczycie wzgórz., które opisałem. Ich sześć pięter góruje nad krajobrazem, a ich skupisko pozwala stwierdzić z daleka centralizację przemysłu. Wokół nich porozrzucane w bezładzie ubogie siedziby plebsu. Między nimi rozpościerają się tereny zanieczyszczone, które od dawna nie przypominają beztroskich parków, podobnie zresztą jak obrzeża miasta. (...)

Usłyszycie hałas pieców, ciężkie sapanie miechów. Dym powleka domy, uniemożliwiając słońcu rozjaśnienie domostw. W tym wiecznym mroku łatwo dostrzec bogactwo niektórych i mizerię większości, zaradność kilku fabrykantów, dla których pracują tysiące, i słabość poszczególnych osób, która okazuje się jeszcze większa, niż gdyby zostawić ich samych na środku pustyni. Tu przyczyny, tam skutki.

Gęsta mgła spowija miasto, słońce podobne do jasnoszarego dysku już nie próbuje nawet pokonać dymu; to pod tą powłoką pracuje 300000 ludzi.

(...)

Rozwój dróg żelaznych w Europie

Jaki wpływ drogi żelazne wywrą w przyszłości na wojskowość, o ile mogą być przydatne do działań wojennych, okazało się to na drodze Nordbahn [Północna Kolej] zwanej.

W maju 1842 r. odbył się na drodze tej transport wojska przeznaczonego na garnizon z Brunn [Brna na Morawach] do Wiednia. Dniem pierwej przybyli kwatermistrze i bagaże w 26 wozach. Następnego dnia szereg wozów składał się z 31 wagonów ciągnionych przez jeden parowóz Ajax. Batalion grenadierów wojska, liczny 824 ludzi, mieścił się w 24 wozach otwartych, które tak były urządzone, że na przemian połowa ludzi siedzieć mogła. W każdym wozie było 34 ludzi, batalion ten wyruszył z Brunn o szóstej godzinie z rana, zatrzymał się pół godziny w Florisdorf i przybył o godzinie pierwszej do Wiednia. Zwyczajny pochód byłby trwał tydzień cały. Na stacji w Wiedniu uszykował się batalion na wozach do frontu i przejrzany był przez cesarza. Potem w przeciągu 3 do 4 minut żołnierze wysiedli z wozów i w paradzie przedefilowali.

B Źródło: Alexis de Tocqeville o przemysłowych miastach Anglii w 1835 roku. Cytat za: Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 1998, str. 140-141.

Maszyna parowa

Maszyna poruszająca działa jako siła napędowa całego mechanizmu. Albo wytwarza swą własną siłę poruszającą, jak maszyn parowa, kaloryczna, elektromagnetyczna itd., albo otrzymuje napęd od gotowej, poza nią istniejącej siły przyrody, jak koło wodne od wodospadu, skrzydła wiatraka od wiatru itd. Mechanizm transmisyjny, złożony z kół rozpędowych, wałów transmisyjnych, kół zębatych, mimośrodów, sworzni, lin, pasów, sprzęgieł i przekładni różnych rodzajów reguluje ruch, przemieniając tam, gdzie to jest potrzebne, jako formę, np. z pionowej w obrotową, rozdziela go i przenosi na maszyny narzędziowe. Obie te części mechanizmu istnieją tylko po to, aby nadać maszynie narzędziowej ruch, dzięki któremu chwyta ona przedmiot pracy i celowo go zmienia. Maszyna narzędziowa jest tą właśnie częścią maszyny, która była punktem wyjścia za każdym razem, gdy produkcja rzemieślnicza lub rękodzielnicza przekształciła się w produkcję maszynową. [...]

Dopiero wynaleziona przez Watta druga tak zwana maszyna parowa o działaniu podwójnym była pierwszym motorem, który sam sobie wytwarza siłę napędową spożywając wodę i węgiel, i którego potencjał pozostaje pod zupełną kontrolą człowieka; poruszająca się i będąca zarazem środkiem lokomocji, miejska, a nie wiejska jak koło wodne, umożliwia koncentrację produkcji w miastach, zamiast - jak koło wodne - rozpraszać ją po wsiach; uniwersalna, jeśli idzie o jej techniczne zastosowanie; łatwa do umiejscowienia bez względu na jakiekolwiek warunki lokalne. Wielki geniusz Watta przejawił się w objaśnieniu patentu otrzymanego przezeń w kwietniu r. 1784, gdzie określa on swą maszynę parową nie jako wynalazek służący do jakiegoś szczególnego celu, lecz jako uniwersalny czynnik wielkiego przemysłu. Wspomina on tam o rodzajach jej zastosowania, przy czym niektóre z nich, jak np. młot parowy, miały być wprowadzone dopiero z górą pół wieku później. Jednakże powątpiewał on o możności zastosowania maszyny parowej do żeglugi. Spadkobiercy jego, Boulton i Watt, na londyńskiej wystawie przemysłowej w r. 1851, wystawili największą maszynę parową dla wielkich ocean steamers (parowców oceanicznych).

C Źródło: Maszyna parowa. Cytat za: Za: Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640-1870. Wybór tekstów źródłowych, Cz. II pod red. B. Krauzego, Warszawa 1951, str. 51-52.