Przeczytaj
Zapoznaj się z definicją sofistyki. Co – według ciebie – znaczy rzeczywistość fenomenalna, transcendencja i konwencjonalizm? Zanotuj swoje odpowiedzi.
Tło historyczne
Sofistyka powstała w starożytnej Grecji w V w. p.n.e. Za twórcę szkoły sofistycznej uważa się Protagorasa z Abdery (ok. 485‑415 p.n.e.). Najważniejszymi okolicznościami, mającymi wpływ na zrodzenie się sofistyki, jest z jednej strony rosnące w Grecji zapotrzebowanie na nową formę edukacji, odmienną od tradycyjnej, z drugiej zaś zapotrzebowanie na nową filozofię. Kryzys arystokracji i towarzyszące temu zjawisku kryzys tradycyjnych wartości, rozwój demokratycznych rozwiązań politycznych i wzrost znaczenia ludu wymagały nowego wzorca wychowawczego, dostępnego nie tylko elitom, ale wszystkim warstwom obywateli polis. Kryzys przeżywała także filozofia. Było to efektem stanu, w którym znalazła się grecka filozofia przyrody – stanu faktycznego wyczerpania się jej możliwości rozwoju. Odpowiedzią na to był sofistyczny zwrot ku problematyce humanistycznej: od przedmiotu, kosmosu, zasady – będących dotychczas głównymi tematami zainteresowań filozofów – zwrócono się ku podmiotowi, człowiekowi i jego wytworom. Zmienił się zatem nie tylko przedmiot filozofii, lecz także jej metoda i cel.
Sofiści byli wędrownymi nauczycielami, którzy pobierali opłatę od słuchaczy swych wykładów i mów, za co krytykowali ich m.in. Platon i Arystoteles. Poza tym dopuszczali jednak do swych nauk wszystkich, bez różnicy pochodzenia. W zakres ich nauczania wchodziły gramatyka, dialektyka, retorykaretoryka, erystykaerystyka, matematyka, historia, astronomia, poezja, nauka o państwie i prawie oraz strategia. Z czasem sofistyka została zdominowana przez nauczycieli niemal wyłącznie retoryki, czego odbiciem będzie potoczne rozumienie słowa „sofistyka” jako sztuki argumentowania i obrony danego poglądu niezależnie od racji i prawdy.
Oponenci
Platon w jednym ze swoich tekstów napisał o sofistach:
SofistaGość: Zatem filozofa i teraz, i później w jakimś takim miejscu odnajdziemy, jeżelibyśmy go szukali. Jasno go zobaczyć też nie jest łatwo. Ale inna jest trudność z sofistą, a inna z nim.
Teajtet: Jak to?
Gość: Jeden ucieka w mroki niebytu, przystosowany do nich zawodowo – tam jest tak ciemno, że rozpoznać go trudno. Czy nie?
Teajtet: Zdaje się.
Gość: A filozof w swoich rozumowaniach oddaje się zawsze oglądaniu postaci bytu wiecznego. Koło niego znowu jest tak jasno, że w żaden sposób dojrzeć go niełatwo. Duchowe oczy szerokich kół nie potrafią wstrzymać tego, co boskie, i słabną.Źródło: Sofista, [w:] Platon, Dialogi, tłum. W. Witwicki, Kęty 1999.
Natomiast Arystoteles stwierdza w Metafizyce:
MetafizykaOtóż właśnie czymś takim nie zajmuje się żadna z uznanych nauk, czyni to jedynie sofistyka. Bo sofistyka zajmuje się tym co przypadłościowe. I dlatego Platon trafnie zauważył, że sofista rozprawia o nie‑bycie.
Źródło: Arystoteles, Metafizyka, t. II, tłum. A. Maryniarczyk, M.A. Krąpiec, T. Żeleźnik, Lublin 1998.
Słownik
(gr. éris – kłótnia) sztuka prowadzenia sporów polegająca na używaniu pozamerytorycznych argumentów, mająca na celu wygranie dyskusji, bez względu na prawdę; opis chwytów erystycznych zamieścił w swoim dziele Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów wybitny niemiecki filozof Artur Schopenhauer
(łac. człowiek miarą wszystkiego)
(łac. nomina – nazwa) stanowisko, które w sporze o uniwersalia głosi, że istnieją tylko rzeczy jednostkowe, nie istnieją rzeczy ogólne ani pojęcia, są tylko nazwy
(gr. rhetorike (techne) – sztuka wymowy) sztuka tworzenia skutecznej wypowiedzi pisemnej lub ustnej, mającej na celu przekonanie odbiorców; jest to również rodzaj refleksji teoretycznej nad sposobami komunikacji
rozumowanie pozornie poprawne