Środki artystycznego wyrazu

Pragnienie wiernego odtworzenia rzeczywistości wpłynęło na rozwój sztuki, gdyż wiązało się z poszukiwaniem nowych środków artystycznego wyrazu. Prekursor malarstwa renesansu Giotto di Bondone już w XIV w. zerwał ze średniowiecznym sposobem obrazowania, którego główną cechą była geometryzacja, sztywność i nienaturalność kompozycji. Artysta zastosował modelunek światłocieniowy, nadający postaciom rzeźbiarską plastyczność, a także wprowadził do obrazów przestrzeń oraz elementy przyrody. Osiągnięcia Giotta udoskonalili jego następcy w XV i XVI w. Próby oddania na płaszczyźnie obrazu zjawiska przestrzenności świata doprowadziły artystów włoskich (Masaccia, Piera della Francesca, Paola Uccella) do odkrycia perspektywy zbieżnej (linearnej)perspektywa zbieżna (linearna)perspektywy zbieżnej (linearnej), według której wszystkie linie prostopadłe do przedstawianego widoku zbiegają się w jednym punkcie na linii horyzontu. Malarze zaczęli się także posługiwać perspektywą powietrznąperspektywa powietrznaperspektywą powietrzną i malarskąperspektywa malarskamalarską. Dzięki temu mogli w doskonalszy sposób przedstawiać realnie istniejący świat, przede wszystkim obraz człowieka i przyrody.

RWt8HbL33VzMp

Obraz przedstawia starego, długowłosego mężczyznę trzymającego na rękach małego Jezusa. Za plecami stoi kobieta w długiej szacie, trzyma dużą, zapisaną w połowie kartę papieru. Przed mężczyzną z Jezusem stoi kobieta, wyciąga w ich kierunku dłonie. Kobieta ubrana jest w długą szatę i dużą chustę, którą ma na głowie i ramionach. Za plecami tej kobiety stoi stary, siwowłosy, brodaty mężczyzna i kobieta w długiej sukni.

R1X0JMv2VQK07

Obraz przedstawia ulicę, na której stoi grupa ludzi. Jest wśród nich kobieta z małym dzieckiem na rękach. Mężczyzna z drewnianą nogą, wspierający się na kiju. Starzec z aureolą nad głową i młody mężczyzna z aureolą nad głową. Na ziemi leży na brzuchu mężczyzna.

R1RcACySCmGBd

Obraz przedstawia niewielką stajenkę pośród pól. Znajduje się w niej klęcząca przed leżącym na ziemi Jezusem Matka Boska. Za jej plecami są trzej królowie, a po boku pięć śpiewających i grających na cytrach kobiet.

RRQHk77RHu6N1

Obraz przedstawia siedzącą pod arkadami Matkę Boską. Przed nią klęczy anioł, nad nim unosi się kolejny anioł. Wysoko na niebie zasiada Bóg Ojciec, przed nim klęczą w rzędach anioły z trąbami, bębenkami i fletami.

Doniosłe zmiany środków artystycznego wyrazu na kanwie wszystkich sztuk pięknych wiązały się przede wszystkim z przeformułowaniem przez ówczesnych artystów stosunku do człowieka. Średniowiecze, nawet w swoim szczytowym okresie, nigdy nie pozbyło się poczucia jego ograniczenia. Oczywiście aprobowało jego godność i wyższość, jednak w obliczu Boga oraz autorytetu, jakim był Kościół – degradowało twórczą rolę jednostki, jej ziemskie doświadczenie piękna. Dopiero renesansowi filozofowie, pisarze, malarze i rzeźbiarze odkryli prawdziwą naturę człowieka, w pełni ujawniającą się w boskiej harmonii świata.

Człowiek – najszlachetniejsza z żywych form

Dążenie do perfekcji w ukazywaniu ludzkiego ciała wymagało znajomości anatomii. Poznanie jej zasad na podstawie antycznych rzeźb i obserwacji ciała nie zadowalało artystów renesansu, dlatego wielu z nich dokonywało sekcji zwłok i prowadziło systematyczne studia anatomiczne. Sztuka zaczęła mieć wyraźnie poznawczy charakter.

Zainteresowanie anatomią oraz światem ziemskim wpłynęło na zmianę stosunku ówczesnych ludzi do cielesności. W sztuce renesansu obserwujemy niezwykłą popularność aktówaktaktów zarówno w rzeźbie, jak i w malarstwie. Do najpiękniejszych wizerunków kobiecego ciała należy Śpiąca Wenus Giorgiona oraz nawiązująca do niej kompozycyjnie Wenus z Urbino Tycjana. Mistrzem aktu męskiego był Michał Anioł. Sławę przyniosła mu nie tylko wspaniała rzeźba Dawid, ale także freski Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, w których właśnie nagie postacie są ważnym elementem kompozycji.

Jedna z najbardziej znanych scen tego dzieła to Stworzenie Adama. Budowa ciała pierwszego człowieka zachwyca niezwykłą urodą i witalnością. Triumf nagości w kompozycjach sykstyńskich wynika z przejęcia przez artystę dążeń kultury antyku do osiągnięcia Piękna, utożsamianego (za Platonem) z Dobrem. Według neoplatonizmu – popularnego nurtu filozofii renesansowej, której zwolennikiem był Michał Anioł – człowiek łączył w sobie sferę cielesną (materialną) z duchową.

Ru8TuhbrtxSkR1

Obraz przedstawia starszego mężczyznę trzymającego na kolanach małego chłopca. Mężczyzna ma zmarszczki, jest siwowłosy, na nosie ma liczne brodawki Patrzy się na chłopca. Chłopiec jest jasnowłosy, ma sięgające ramion włosy. Obejmuje starszego mężczyznę dłońmi.

Ważną grupę tematyczną w malarstwie renesansu stanowią obok aktów portrety. Portrety wymagały od artystów nie tylko umiejętności naśladowania natury, lecz także trudnej sztuki uchwycenia podobieństwa modela i cech jego charakteru. Dążenie do ukazania prawdy wymagało odejścia od tendencji idealizacji na rzecz realizmu. Przykładem może być obraz Starzec z wnukiem Domenica Ghirlandaia. Artysta ukazał w nim mężczyznę z brzydkim, pokrytym brodawkami nosem. Ciekawym przykładem realizmu jest także słynny dyptyk portretowy Federiga da Montefeltra i jego żony Battisty Sforzy, którego autorem jest Piero della Francesca. Malarz nie upiększa wątpliwej urody małżonków, których przedstawia (zgodnie z renesansowym zwyczajem) na tle pięknego pejzażu.

Słownik