bg‑green

Preadaptacje a ewolucja kulturowa człowieka

PreadaptacjepreadaptacjaPreadaptacje to określone cechy stanowiące przystosowanie do pełnienia pewnych funkcji, które mogą okazać się przydatne w nowych warunkach środowiska. Najważniejsze preadaptacje, które umożliwiły rozwój psychiki i kultury człowieka, to:

  • stosunkowo duży mózg, dzięki któremu możliwe jest przetwarzanie informacji docierających z narządów zmysłów oraz zapamiętywanie; rozwój mózgu pozwolił człowiekowi na uczenie się nowych rzeczy oraz kontrolowanie ruchów ciała, w tym precyzyjne sterowanie ruchami ręki;

  • chwytna kończyna górna − zdolność do wykonywania precyzyjnych ruchów chwytnych oraz manipulowania przedmiotami pozwoliła m.in. na wykonywanie i używanie narzędzi.

Nadrzewny tryb życia naczelnychnaczelnenaczelnych doprowadził do powstania chwytnej ręki z przeciwstawnym kciukiem. Pierwotnym celem tego rodzaju wykształcenia ręki było sprawne poruszanie się i przemieszczanie w obrębie koron drzew. Po zejściu przodków na ziemię i przyjęciu postawy wyprostowanej chwytna ręka pełniła inne, przydatne funkcje: zdobywanie pożywienia, rozpalanie ognia czy opieka nad potomstwem.

Chwytna ręka umożliwiła także opanowanie i wykorzystanie ognia, co wydarzyło się ok. 700 tys. lat temu i było milowym krokiem w kierunku rozwoju kultury naszych przodków. Duża powierzchnia kory mózgowej, będąca cechą charakterystyczną Homo sapiens, umożliwiła kolejne etapy rozwoju ewolucyjnego: komunikowanie się za pomocą mowy, wytwarzanie narzędzi, łowiectwo, rolnictwo, powstanie pisma, rozwój społeczności.

bg‑green

Pierwsze narzędzia

Nasi przodkowie wcześnie zaczęli posługiwać się narzędziami. Chwytna ręka naczelnych, która wcześniej służyła głównie do przemieszczania, znalazła nowe zastosowanie, polegające na używaniu i wytwarzaniu narzędzi. Pierwsze narzędzia powstały ok. 2,5 mln lat temu. Miały one postać prostych, kamiennych odłupków.

R1VBBCrzYKGe2
Kamienne odłupki.
Źródło: Sobol2222, wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Na następny rodzaj narzędzia trzeba było czekać dość długo − około miliona lat. Pojawiły się wówczas tzw. pięściaki.

Rzj2ZdOglriei
Pięściaki.
Źródło: Muséum de Toulouse, wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Kamienne narzędzia stawały się coraz bardziej wyszukane. Służyły one przede wszystkim do obróbki pożywienia – rozdzielania mięsa czy rozłupywania kości. Potem nasi przodkowie zaczęli używać narzędzi także do polowania i budowania schronienia.

bg‑green

Homo sapiens i szybki rozwój kultury

Intensywny rozwój kultury rozpoczął się stosunkowo późno, tzn. około 
40 tysięcy lat temu. Świadczy o tym przede wszystkim rozwój sztuki, czego dowodem są malowidła naskalne. Jednym z najbardziej znanych jest malowidło ze sklepienia jaskini w Lascaux, w południowo−zachodniej Francji. Czas powstania tych malowideł określany jest na 17 000–15 000 lat p.n.e.

RFqEHHsw6FRPI
Malowidło naskalne z jaskini Lascaux w Akwitanii.
Źródło: Prof saxx, wikimedia.org, domena publiczna.

Kolejnym ważnym krokiem w rozwoju kultury było opanowanie przez Homo sapiensHomo sapiens sapiensHomo sapiens mowy. Pozwoliła ona na przekazywanie cennych informacji i przyspieszenie rozpowszechniania się zmian. Łatwiejsze było planowanie i wdrażanie pomysłów.

Następnym ważnym osiągnięciem był rozwój rolnictwa (ok. 10 tys. lat temu). Homo sapiens udomowił wówczas zwierzęta i rozpoczął uprawę roślin. Było to możliwe dzięki ustąpieniu ostatniego zlodowacenia. Rozwój rolnictwa doprowadził do powstania osiadłych społeczności, co pomogło w rozwoju cywilizacji. Kolejnym krokiem milowym było pismo. Pojawiło się ono niezależnie od siebie w różnych częściach świata. Najstarszymi systemami znaków uznanymi za pismo były: sumeryjskie pismo klinowe (powstałe ok. 3500 lat p.n.e.) oraz hieroglify egipskie. Rozwój pisma ułatwił przekazywanie informacji.

R1XdUWslg7CI31
Pismo klinowe Sumerów.
Źródło: Library of Congress, wikimedia.org, domena publiczna.
R1OkfF6cq2KmS1
Hieroglify egipskie.
Źródło: A☮ineko, wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 1.0.

Warto wspomnieć, że rozwój psychiki nie dotyczył tylko i wyłącznie gatunku Homo sapiens. NeandertalczykHomo sapiens neanderthalensisNeandertalczyk, który pojawił się na Ziemi mniej więcej równocześnie z Homo sapiens, również wyróżniał się wysokim rozwojem psychiki i kultury. Świadczy o tym np. fakt, że neandertalczycy grzebali zmarłych. Prawdopodobnie wierzyli w życie pozagrobowe.

Słownik

Homo sapiens neanderthalensis
Homo sapiens neanderthalensis

neandertalczyk; przedstawiciel człowiekowatych żyjący w Europie oraz zachodniej i środkowej Azji; pojawił się na Ziemi ok. 230 tys. lat temu; konkurent Homo sapiens; wyginął około 20 tys. lat temu; zajmował się zbieractwem i łowiectwem

Homo sapiens sapiens
Homo sapiens sapiens

człowiek rozumny; jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel człowiekowatych, który pojawił się na Ziemi około 200 tys. lat temu

naczelne
naczelne

jednostka systematyczna (rząd), do której należą ssaki o chwytnych kończynach, dużym mózgu, żyjące w stadach

preadaptacja
preadaptacja

cecha organizmu, która w zmienionych warunkach środowiskowych zaczyna pełnić nową funkcję w życiu organizmu i w inny niż poprzednio sposób przyczyniać się do wzrostu jego dostosowania