PreadaptacjepreadaptacjaPreadaptacje to określone cechy stanowiące przystosowanie do pełnienia pewnych funkcji, które mogą okazać się przydatne w nowych warunkach środowiska. Najważniejsze preadaptacje, które umożliwiły rozwój psychiki i kultury człowieka, to:

• stosunkowo duży mózg, dzięki któremu możliwe jest przetwarzanie informacji docierających z narządów zmysłów oraz zapamiętywanie; rozwój mózgu pozwolił człowiekowi na uczenie się nowych rzeczy oraz kontrolowanie ruchów ciała, w tym precyzyjne sterowanie ruchami ręki;

• chwytna kończyna górna − zdolność do wykonywania precyzyjnych ruchów chwytnych oraz manipulowania przedmiotami pozwoliła m.in. na wykonywanie i używanie narzędzi.

Nadrzewny tryb życia naczelnychnaczelnenaczelnych doprowadził do powstania chwytnej ręki z przeciwstawnym kciukiem. Pierwotnym celem tego rodzaju wykształcenia ręki było sprawne poruszanie się i przemieszczanie w obrębie koron drzew. Po zejściu przodków na ziemię i przyjęciu postawy wyprostowanej chwytna ręka pełniła inne, przydatne funkcje: zdobywanie pożywienia, rozpalanie ognia czy opieka nad potomstwem.

Chwytna ręka umożliwiła także opanowanie i wykorzystanie ognia, co wydarzyło się ok. 700 tys. lat temu i było milowym krokiem w kierunku rozwoju kultury naszych przodków. Duża powierzchnia kory mózgowej, będąca cechą charakterystyczną Homo sapiens, umożliwiła kolejne etapy rozwoju ewolucyjnego: komunikowanie się za pomocą mowy, wytwarzanie narzędzi, łowiectwo, rolnictwo, powstanie pisma, rozwój społeczności.

Nasi przodkowie wcześnie zaczęli posługiwać się narzędziami. Chwytna ręka naczelnych, która wcześniej służyła głównie do przemieszczania, znalazła nowe zastosowanie, polegające na używaniu i wytwarzaniu narzędzi. Pierwsze narzędzia powstały ok. 2,5 mln lat temu. Miały one postać prostych, kamiennych odłupków.

R1VBBCrzYKGe2

Na zdjęciu znajdują się kamienne odłupki. Po lewej stronie przyłożona jest do nich metalowa linijka z podziałką. Odłupki mieszczą się w przedziale od 17 do 19 cm. Mają one formę płaskich, półprzezroczystych odłamków skalnych z jedną gładką ścianą. Drugi z odłupków jest odbiciem lustrzanym pierwszego. Na gładkiej powierzchni skały znajdują się częściowo starte cyfry.

Na następny rodzaj narzędzia trzeba było czekać dość długo − około miliona lat. Pojawiły się wówczas tzw. pięściaki.

Rzj2ZdOglriei

Fotografia przedstawia brązowe pięściaki. Są one ujęte na zdjęciu w trzech pozycjach: pod skosem, gładką częścią zwrócone w stronę obiektywu oraz częścią zaostrzoną w stronę patrzącego. Mają formę płaskiej skały w kształcie trójkąta, w której widnieją delikatne wyżłobienia. Jedna z płaszczyzn pięściaka pokryta jest w części odręcznym pismem.

Kamienne narzędzia stawały się coraz bardziej wyszukane. Służyły one przede wszystkim do obróbki pożywienia – rozdzielania mięsa czy rozłupywania kości. Potem nasi przodkowie zaczęli używać narzędzi także do polowania i budowania schronienia.

Intensywny rozwój kultury rozpoczął się stosunkowo późno, tzn. około 
40 tysięcy lat temu. Świadczy o tym przede wszystkim rozwój sztuki, czego dowodem są malowidła naskalne. Jednym z najbardziej znanych jest malowidło ze sklepienia jaskini w Lascaux, w południowo−zachodniej Francji. Czas powstania tych malowideł określany jest na 17 000–15 000 lat p.n.e.

RFqEHHsw6FRPI

Fotografia przedstawia malowidła naskalne z jaskini Lascaux w Akwitanii. Na skale narysowane są kontury dwóch krów zwróconych do siebie pyskami. Mają masywne tułowia, cienkie nogi, pyski z zaznaczonymi oczami, a na łbie zakrzywione do góry rogi. W tle znajduje się kontur konia z długą szyją, głową oraz grzywą.

Kolejnym ważnym krokiem w rozwoju kultury było opanowanie przez Homo sapiensHomo sapiens sapiensHomo sapiens mowy. Pozwoliła ona na przekazywanie cennych informacji i przyspieszenie rozpowszechniania się zmian. Łatwiejsze było planowanie i wdrażanie pomysłów.

Następnym ważnym osiągnięciem był rozwój rolnictwa (ok. 10 tys. lat temu). Homo sapiens udomowił wówczas zwierzęta i rozpoczął uprawę roślin. Było to możliwe dzięki ustąpieniu ostatniego zlodowacenia. Rozwój rolnictwa doprowadził do powstania osiadłych społeczności, co pomogło w rozwoju cywilizacji. Kolejnym krokiem milowym było pismo. Pojawiło się ono niezależnie od siebie w różnych częściach świata. Najstarszymi systemami znaków uznanymi za pismo były: sumeryjskie pismo klinowe (powstałe ok. 3500 lat p.n.e.) oraz hieroglify egipskie. Rozwój pisma ułatwił przekazywanie informacji.

R1XdUWslg7CI31

Fotografia przedstawia tabliczkę z pismem klinowym Sumerów. Na prostokątnej płaszczyźnie znajdują się wyryte w skale rozmaite znaki w formie zakrzywionych linii.

R1OkfF6cq2KmS1

Fotografia przedstawia hieroglify egipskie wyżłobione na gładkiej powierzchni. Na dwóch oddzielonych od siebie linią płaszczyznach widnieją wyryte w skale skomplikowane symbole, między innymi symbol ślimaka, sowy, pióra, stopy oraz siedzącej postaci ludzkiej.

Warto wspomnieć, że rozwój psychiki nie dotyczył tylko i wyłącznie gatunku Homo sapiens. NeandertalczykHomo sapiens neanderthalensisNeandertalczyk, który pojawił się na Ziemi mniej więcej równocześnie z Homo sapiens, również wyróżniał się wysokim rozwojem psychiki i kultury. Świadczy o tym np. fakt, że neandertalczycy grzebali zmarłych. Prawdopodobnie wierzyli w życie pozagrobowe.

Słownik