Przed Konstantynem

MegaryjskaMegaraMegaryjska kolonia Byzantion powstała ok. 660 r. p.n.e. we wschodniej TracjiTracjaTracji, nad cieśniną Bosfor, oddzielającą Europę od Azji. Nazwę miasto zawdzięczało na wpół mitycznemu królowi Byzasowi, który według podań miał stanąć na czele grupy Megaryjczyków szukających terenów na założenie nowej siedziby. Od samego początku dogodne położenie miasta było źródłem zarówno jego powodzenia, jak i problemów. Styk Europy i Azji był bowiem punktem, w którym przecinały się nie tylko drogi handlowe, ale także interesy wielkich mocarstw. Od początku miasto było częstym obiektem napaści ze strony barbarzyńskich Traków, natomiast w połowie VI w. p.n.e. dostało się we władanie ekspansywnego imperium perskiegoimperium Achemenidów (Persja)imperium perskiego. W następnych stuleciach Byzantion uznawało nad sobą hegemonię Aten, Sparty i Macedonii, by w połowie II w. p.n.e. na trwałe znaleźć się w rzymskiej strefie wpływów. Wcielona ostatecznie do cesarstwa w 73 r. dawna grecka kolonia weszła wówczas w długi okres prosperityprosperitaprosperity. Do czasów Konstantyna nic jednak nie zapowiadało sukcesu, jaki miał się stać jej udziałem.

R1Tdki860tihU

Mapa przedstawiająca umiejscowienie miasta Byzantion. Było ono położone nad cieśniną Bosfor, łączącą morze Marmara z Morzem Czarnym, nad zatoką Złoty Róg.

Stolica chrześcijańskiego cesarstwa

W przeciwieństwie do swych poprzedników na cesarskim tronie Konstantyn nie prześladował chrześcijan. Wprost przeciwnie – otwarcie sprzyjał wyznawcom Chrystusa, doceniając zarówno spójność i prostotę ich doktryny religijnej, jak i sprawność spajającej wspólnotę chrześcijańską organizacji kościelnej. W 312 r.bitwa przy moście Mulwijskim312 r., kiedy to, w przekonaniu Konstantyna, Bóg chrześcijan umożliwił mu zjednoczenie pod swym władaniem zachodniej części imperium, cesarz nawrócił się na nową wiarę i zaczął ostentacyjnie podkreślać swe przywiązanie do wyznania chrześcijańskiego.

Stara stolica, Rzym, i znajdująca się tam elita senatorska pozostawały niechętne zrywającym z tradycyjnymi wierzeniami grecko‑rzymskimi nowinkom religijnym Konstantyna. Z niechęcią patrzono na licznych chrześcijan na cesarskim dworze, z oburzeniem przyglądano się pomijaniu odwiecznych rytuałów podczas świąt publicznych. Cesarz zdawał sobie sprawę z tych nastrojów, a w związku z tym, że Rzym i tak tracił na znaczeniu ze względu na swe położenie na uboczu wielkiego imperium, Konstantyn postawił sobie za cel założenie nowej stolicy dla nowego, chrześcijańskiego, cesarstwa. Pod uwagę brano wiele miejscowości, jednak wojna z Licyniuszem i trudy poniesione podczas oblężenia Byzantion zadecydowały, że właśnie to miejsce miało się stać centrum konstantyńskiego państwa.

R1Pjfy9Krxj1H

Ilustracja przedstawia średniowieczną mapę Konstantynopola. Ukazane są na niej najważniejsze budowle miasta: pałace, kościoły, pomniki, mury warowne.

Konstantynopol. Nowy Rzym

Nowa stolica została ostatecznie poświęcona 11 maja 330 r. W ciągu sześciu lat, jakie dzieli ten moment od nadania miastu miana Konstantynopola (324 r.), jego teren zapełnił się nowymi budynkami, wspaniałymi monumentami i obiektami użyteczności publicznej. Wiele skarbów, które znalazło się w dawnym Byzantion, pochodziło z pogańskich świątyń i kaplic z terenów całej Grecji, plądrowanej przez specjalnych komisarzy na polecenie samego cesarza. Powstający w błyskawicznym tempie Konstantynopol miał być drugim Rzymem, musiał więc przytłaczać przepychem, monumentalnością budowli i wyjątkowością znajdujących się w nim dzieł sztuki. Jednak na tym nie poprzestano. Nova Roma (łac., Nowy Rzym) miała przypominać starą stolicę nie tylko pod względem architektonicznym. Stąd w Konstantynopolu powstał senat, a mieszkańcy zostali zwolnieni z płacenia podatków i zapewniono im dostęp do darmowego zboża. Wszystko wzorem rozwiązań „starego” Rzymu.

R1VHGol93de90

Świeckie centrum drugiego Rzymu stanowił cesarski Wielki Pałac położony w samym sercu nowej stolicy. Niestety, podobnie jak zdecydowana większość zabytków Konstantynopola epoki późnoantycznej i średniowiecza, budynek ten nie przetrwał zawieruchy dziejowej. W jego miejscu stoi dziś majestatyczny Błękitny Meczet z czasów osmańskich. Na szczęście zachowała się część posadzki i mozaik ściennych z prywatnych komnat kompleksu, które dają nam wgląd w bogactwo nieistniejącego już pałacu. Na powyższych przedstawieniach można zobaczyć sceny rodzajowe oraz alegoryczne. Niestety w związku z fragmentarycznością zachowanej mozaiki oraz niemożnością poprawnego jej datowania trudno stwierdzić, co dokładnie przedstawia.

RVWAGrgp4PCis

Zdjęcie mozaiki, na której widoczna jest młoda kobieta, niosąca na ramieniu duży dzban.

RytBx3ZNwjNnP

Zdjęcie mozaiki, na której widoczny jest mężczyzna z koszem w rękach. Mężczyzna nachyla się w kierunku osła, próbując go nakarmić.

R1RYbgLcf6kQj

Zdjęcie fresku, na którym widoczny jest lecący orzeł. Ciało ptaka owinięte jest ciałem węża. Orzeł trzyma węża dziobem tuż za jego głową.

RTwQfbNx98owu

Zdjęcie fresku, na której widoczny jest gryf. To mityczne zwierzę z ciałem lwa oraz z głową i skrzydłami orła.

R3rUrEm9GJdIF

Zdjęcie mozaiki, na której widoczna jest twarz mężczyzny.

Słownik

Słowa kluczowe

Bizancjum, Byzantion, Hagia Sophia, hipodrom, Konstantyn Wielki, Konstantynopol, Tracja

Bibliografia

Christ K., Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań–Gniezno 2016.

Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

Konstantynopol. Nowy Rzym, red. nauk. Leszka M. J., Wolińska T., Warszawa 2011.

Odahl Ch., Konstantyn i chrześcijańskie cesarstwo, Oświęcim 2015.

Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008.