„Błędny” – czyli jaki?

Mianem błędu językowego określane jest:

Innymi słowy, błędem językowym jest takie użycie języka, które:

a) narusza normę językowąnorma językowanormę językową obowiązującą współcześnie lub dawniej (nie są zatem błędami np. formy archaiczne),

b) nie ma uzasadnienia funkcjonalnego, czyli nie jest podyktowane potrzebą stworzenia nowej formy językowej, która zaspokoiłaby określoną potrzebę komunikacyjną (np. potrzebę nazwania zjawiska, dla którego wśród obecnie istniejących zasobów języka nie ma odpowiedniej nazwy).

Z tej definicji wynikają dwa ważne spostrzeżenia. Po pierwsze, błędy językowe, podobnie jak formy poprawne, mają swoją historię. Wiele form współcześnie akceptowanych zostałoby uznanych za błędne, a formy obecnie uznawane za błędy językowe mogą zostać zaakceptowane jako poprawne w przyszłości. Po drugie, nie każde naruszenie normy językowej musi być błędem językowym. 

„Nowe” nie (od razu) znaczy „błędne”

Język można porównać do żywego organizmu, który podlega nieustannym zmianom, by sprostać zadaniu nazywania zmieniającego się świata. Nowe elementy, wykraczające poza obowiązujące normy, nazywamy innowacjami językowymi. Pojawiają się one na każdym poziomie systemu językowego: w słownictwie, frazeologii, fleksji, składni, fonetyce.

By rozstrzygnąć, czy innowacja językowa powinna zostać zaakceptowana i włączona w obowiązujące normy poprawności, czy zakwalifikowana jako błąd językowy, stosuje się kilka kryteriów oceny. Sprawdza się między innymi, czy jest ona potrzebna (odpowiada na niezaspokojoną dotychczas potrzebę komunikacyjną), ekonomiczna (pozwala zlikwidować wyjątek, uprościć wyrażenie danej treści), trwała; czy aprobują ją użytkownicy języka, w tym szczególnie autorytety kulturalne. Proces oceny innowacji jest długotrwały, a jego zwieńczeniem jest opisanie danej formy w wydawnictwach normatywnych: słownikach, podręcznikach i poradnikach poprawnościowych. Innowacje zaakceptowane zyskują miano zmian językowych, zaś odrzucone stają się błędami językowymi.

Jak błądzimy?

Błędy językowe, choć niepożądane, są nieodłączną częścią żywego języka. Pojawiają się zarówno w języku mówionym, jak i w języku pisanym, w komunikacji oficjalnej i nieoficjalnej, publicznej i prywatnej. Za szczególnie rażące uznaje się błędy, które naruszają normę, a więc te popełniane w komunikacji oficjalnej (zarówno ustnej, jak i pisemnej). Normy językowej powinni przestrzegać wszyscy, ale szczególnie zobowiązane są do tego osoby publiczne – przedstawiciele władzy, świata kultury i nauki, uznawani za autorytety społeczne. Sferą, w której popełnienie błędu językowego ma najbardziej szkodliwe oddziaływanie, są media i upowszechniane przez nie teksty informacyjne, publicystyczne i reklamowe.

Choć błędy językowe były obecne w mediach również dawniej, współcześnie przestrzenią szczególnie podatną na ich powstawanie i rozpowszechnianie jest internet. Popełnianiu błędów sprzyja szybkie tempo komunikacji internetowej i wynikająca z niego ogromna liczba komunikatów, poczucie anonimowości osób zamieszczających wpisy na forach czy komentarze pod artykułami oraz wynikająca z poprzednich czynników niewielka kontrola, jaką nad jakością wypowiedzi mają administratorzy portali informacyjnych i innych stron internetowych. Internet, który ze względu na swą szeroką dostępność mógłby być źródłem dobrych wzorców językowych, częściej okazuje się kopalnią błędów.

Typy błędów

Podstawą typologii błędów językowych jest rozróżnienie na podsystemy systemu języka, w obrębie których dochodzi do naruszenia normy językowej. Na tej podstawie wyróżniamy następujące typy błędów:

Reklamowanie błędów

Nieodłącznym składnikiem współczesnej rzeczywistości jest reklama, obecna zarówno w mediach, jak i w otaczającej nas przestrzeni fizycznej. Tworzenie reklam jest domeną profesjonalnej, wysoko wyspecjalizowanej branży współczesnego biznesu, a zamawiający nierzadko płacą za ich przygotowanie wysokie kwoty. Reklama ma jeden cel – nakłonić klienta do zakupu produktu. By to zrobić, powinna zachęcać, frapować, budować pozytywne skojarzenia. Może zatem dziwić fakt, że we współczesnych reklamach tak często pojawiają się błędy językowe. Ich obecność ma wyjątkowo negatywne konsekwencje. Modus operandi [łac. metoda działania] reklamy to przykuwanie uwagi i powtarzanie – czyli te same mechanizmy, które sprzyjają utrwalaniu się błędów językowych. Widząc ogromny napis reklamowy zawierający błąd czy słysząc skażoną nim reklamę w radiu, odbiorcy (szczególnie dzieci i osoby uczące się języka) przyswajają i zaczynają powielać ten błąd.

Słownik