Trudne początki

W 1308 r. król Francji Filip IV Piękny próbował przeforsować elekcję na tron cesarski swojego kandydata, co spotkało się z oburzeniem i poskutkowało wyborem Henryka Luksemburskiego, uchodzącego za neutralnego kandydata. Henryk VII koronował się w Rzymie w 1312 r. na cesarza i niespodziewanie zmarł w czasie kolejnej wyprawy na Półwysep Apeniński. Jego syn Jan zasiadł na tronie czeskim w wieku zaledwie 15 lat i mając związek z państwem, którym miał władać, tylko poprzez żonę Elżbietę, córkę Wacława II, siostrę Wacława III, ostatniego Przemyślidy na tronie czeskim. Przejął po nich pretensje do objęcia tronu polskiego i prawa do Śląska. W ostateczności zhołdował na rzecz Czech Śląsk, a prawa do korony polskiej odsprzedał Kazimierzowi Wielkiemu za 20 tys. kop groszy praskich.

Jan traktował Czechy jako źródło dochodów przeznaczanych na kolejne wyprawy wojenne. Nigdy nie nauczył się języka czeskiego, nie przebywał długo w Pradze, nawet wtedy, gdy doczekał się potomka ani kiedy w ciągu kilku lat stracił wzrok i zyskał przydomek Ślepy. Jego żywiołem były polowania, turnieje, wyprawy wojenne (trzykrotnie wyprawiał się przeciw Prusom i Litwinom, stąd sojusze z zakonem krzyżackim). Kiedy w 1346 r. zdecydował się na udział w bitwie pod Crécy, kazał się przywiązać do konia i wjechał w centrum walki. Zginął na polu bitwy i w chwale rycerza (chyba raczej błędnego).

R5lBk7QX2taJD1

Ilustracja przedstawia monetę ma której znajduje się w centralnej części postać króla siedzącego na tronie w koronie z atrybutami władzy jabłkiem oraz berłem w dłoniach. Po obu stronach króla znajdują się herby. Dookoła na brzegach monety znajdują się napisy.

Karol, jedyny syn Jana, otrzymał koronę królewską Niemiec tuż przed wyruszeniem z ojcem na pola pod Crécy. Po śmierci Jana Karol przejął władzę królewską w Czechach, ale po władzę cesarską sięgnął dopiero podczas kolejnego bezkrólewia w Rzeszy (w 1355 r.). Zaraz po koronacji cesarskiej, już jako Karol IV, ogłosił Złotą BullębullaBullę, w której spisaniu osobiście uczestniczył.

Odtąd wyboru cesarza dokonywać miało grono siedmiu elektorów: czterech świeckich (król Czech, palatyn Renu, książę saski, margrabia brandenburski) oraz trzech duchownych (arcybiskupi Moguncji, Kolonii, Trewiru). Elektorom zapewniono niepodzielność ich terytoriów, wyłączenie posiadłości spod władzy cesarskiej oraz dziedziczenie na zasadzie primogenituryprimogenituraprimogenitury. Złota Bulla zakończyła okres rozdrobnienia Niemiec i przekształciła prawnie RzeszęRzesza Rzeszę w federację niezależnych i suwerennych państw feudalnych pod przewodnictwem cesarza. Niemcy do początku XIX w. spajały wewnętrznie zaledwie trzy czynniki: cesarz, sejm, sąd najwyższy. W 2014 r. z inicjatywy Austrii Złota Bulla została wpisana na światową listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.

RlBIOviXeuzpL

Ilustracja przedstawia kilu mężczyzn siedzących na ławie. Są to duchowni ubrani w sutanny. Nad nimi na ścianie wiszą herby. Grafika otoczona jest niewielką ramką oraz łacińskimi napisami.

Pater patriae = ojciec ojczyzny

Karol na arenie międzynarodowej był przede wszystkim dyplomatą, wolał zacisze kancelarii czy biblioteki niż zgiełk pola bitwy. Był jednym z niewielu władców, który nie zlecił napisania swojej biografii, ale sam spisał autobiografię. Ponadto do jego dzieł literackich należą Moralitety i legendę o św. Wacławie. Znał języki (czeski, niemiecki, francuski, włoski i łacinę, a zapewne rozumiał też w pewnym stopniu polski), korespondował z Petrarką. Był kolekcjonerem relikwii, które zwoził do Pragi a później w wybudowanym zamku – samotni w miejscowości Karlštejn (Karlsztejn) – zgromadził m.in. obrus leżący na stole podczas Ostatniej Wieczerzy, kawałek koszuli Matki Bożej, gałązkę z krzewu gorejącego, pod postacią którego Bóg objawił się Mojżeszowi, ciernie z korony Jezusa. Sprzedawał je, wymieniał na inne, fundował drogocenne relikwiarze do ich przechowywania. Postarał się o czeski przekład Biblii. Na zamku w Karlštejnie przechowywał również przedmioty należące do Karola Wielkiego: krzyż, miecz i szatę.

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech koncepcji sprawowania władzy Karola IV było wykorzystywanie sztuki i architektury do propagowania cesarskiego majestatu. Monarcha ten zapisał się w historii jako jeden z najczęściej portretowanych władców w dziejach średniowiecznej Europy (pozostało po nim ok. 60 jego wizerunków).

R1IriU9p302Hz

Mapa części Europy przedstawia kraje Korony Czeskiej zaznaczone kolorem zielonym: Brandenburgia, Łużyce, Śląsk, Czechy, Morawy. Są to tereny obecnych Niemiec, Polski oraz Czech.

Był dobrym gospodarzem dla Czech, interesował się gospodarką, m.in. sprowadził z Francji czy Austrii szczepy winnej latorośli na Morawy, osiedlał w Czech kongregacjekongregacjakongregacje zakonne oraz fundował dla nich kościoły i klasztory. Założył uzdrowisko w Karlowych Warach, nazwanych na jego cześć. Miał dwanaścioro dzieci urodzonych przez cztery małżonki, dwie ostatnie żony związane były z Polską: Anna Świdnicka, która wniosła w posagu księstwo jaworsko‑świdnickie (ostatnie niezależne księstwo), oraz Elżbieta, wnuczka Kazimierza Wielkiego. Przez korzystne mariaże zapewnił córkom kariery u boku europejskich władców, a synom zagwarantował korony: Wacławowi cesarską, Zygmuntowi węgierską. Zmarł w 1378 r. w zamku na Hradczanach, w ulubionej Pradze. Skończyła się Karolowa epoka w Czechach.

Koniec marzeń Luksemburgów o potędze

R1OJ9oQdtX6K81

Ilustracja przedstawia mężczyznę w koronie, patrzącego w prawą stronę. Mężczyzna ubrany jest w długą szatę, haftowaną w ptaki. W dłoniach trzyma on krzyż.

Rządy Wacława IV, syna Karola, to rządy nieudolne, bez charyzmy i rozmachu, pełne skandali obyczajowych (konflikt z Janem Nepomucenem, kanonizowanym patronem tajemnicy spowiedzi), zakończone jego usunięciem z tronu cesarskiego (w 1400 r.) i wybuchem wojny domowej w Niemczech. Jego brat, Zygmunt Luksemburski, poprzez małżeństwo z Marią Andegawenką zasiadał na tronie węgierskim i stawiał opór niebezpieczeństwu tureckiemu. Na zwołanym pod jego patronatem soborze w Konstancji poruszona została sprawa Jana Husa, która wywołała w Czechach kryzys.

Po niespodziewanej śmierci brata Zygmunt objął po nim tron czeski. Spalenie na stosie reformatora Kościoła Jana Husa stało się fundamentalną przyczyną wojen husyckich toczonych przez władcę Czech ze swoimi poddanymi. Trwały one aż do 1436 r. W międzyczasie, w 1433 r., Zygmuntowi udało się uzyskać koronę cesarską. We względnym spokoju panował w zrujnowanych Czechach przez rok, zmarł w 1437 r. Miał jedyną córkę Elżbietę, żonę Albrechta II Habsburga, który zasiadł na czeskim tronie. Czechy i Węgry przeszły pod rządy potężnej dynastii, która nie miała dobrych notowań w całej ówczesnej Europie Środkowej.

Słownik

Słowa kluczowe

Luksemburgowie, Jan I Ślepy, Karol IV, Zygmunt Luksemburczyk, elektorzy, Złota Bulla, Europa późnego średniowiecza

Bibliografia

W. Iwańczak, J. Luksemburski. Dzieje burzliwego żywota i bohaterskiej śmierci króla Czech i hrabiego Luksemburga w 21 odsłonach, Warszawa 2012.

Luksemburgowie. Biografie, herby, drzewa genealogiczne, red. K. Kurek, Warszawa 2011.

Łaptos J., Historia Luksemburga, [w:] Historia małych krajów Europy: Andora, Liechtenstein, Luksemburg, Malta, Monako, San Marino, pod red. Józefa Łaptosa, Wrocław 2002.

Paner A., Luksemburgowie w Czechach. Historia polityczna ziem czeskich w latach 1310–1437, Gdańsk 2004.